Né trách nhiệm “bào mòn” tăng trưởng
Chưa khi nào, tăng trưởng kinh tế của nhiều tỉnh, thành phố; trong đó có những “đầu tàu” kinh tế của cả nước gần như đứng im, thậm chí âm trong quý I/2023. Tại các địa phương đang xuất hiện tình trạng cán bộ đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, cán bộ sợ sai, sợ rủi ro, không dám quyết, dám làm.
Đây cũng là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tê liệt bộ máy hành chính công…, làm đình trệ các hoạt động sản xuất, kinh doanh của người dân và doanh nghiệp; đồng thời “bào mòn” tăng trưởng của cả nền kinh tế. Trước thực trạng đó, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã phải ra Công điện về việc chấn chỉnh, tăng cường trách nhiệm trong xử lý công việc của các bộ, cơ quan, địa phương thể hiện thông điệp mạnh mẽ của Chính phủ trong giải quyết khó khăn, vướng mắc đến từ sự trì trệ trong bộ máy quản lý điều hành.
Để có góc nhìn rõ hơn về nội dung này cũng như tìm hiểu các giải pháp khắc phục nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong chỉ đạo, điều hành, TTXVN thực hiện chùm 3 bài "Né trách nhiệm bào mòn tăng trưởng".
Sợ sai kéo dài ...trì trệ
E dè, né trách nhiệm, sợ sai tới nay đã thành “bệnh” trong một bộ phận cán bộ, công chức. Thậm chí nhiều cán bộ còn có tâm lý: "Thà đứng trước Hội đồng kỷ luật còn hơn đứng trước Hội đồng xét xử". Tâm lý này đang làm trì trệ sự phát triển ở các địa phương, kéo lùi tăng trưởng của cả nền kinh tế.
“Từ trì trệ đến đình trệ…”
Tp. Hồ Chí Minh là đầu tàu kinh tế của cả nước, được nhắc đến là một thành phố năng động, sáng tạo, với đội ngũ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám hành động, đột phá vì lợi ích chung… Thế nhưng kết quả tăng trưởng kinh tế quý I của thành phố sụt giảm, chỉ đạt 0,7%, xếp thứ thứ 56/63 địa phương. Tổng kết quý 1/2023 tình hình đầu tư công của Tp. Hồ Chí Minh khá thấp, giải ngân vốn đầu tư công chỉ đạt khoảng 2% tổng số vốn được giao.
Tình trạng sợ sai, sợ rủi ro, dẫn đến thành phố không dám quyết, dám làm, việc trong thẩm quyền nhưng vẫn phải hỏi xin ý kiến Trung ương. Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, thời gian qua thành phố có 584 văn bản hỏi ý kiến và Bộ đã có 604 văn bản trả lời. Đáng lưu ý là hầu hết các vấn đề được hỏi thuộc thẩm quyền của thành phố.
Bộ trưởng Dũng cho rằng chính tâm lý e ngại, sợ trách nhiệm, chờ hướng dẫn, chưa chủ động, quyết liệt trong thực hiện đó đã kìm hãm sự phát triển của Thành phố.
Bộ trưởng Lao động, Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung thì chỉ rõ tình trạng “ba không” đang diễn ra ở thành phố: Không nói; không tham mưu, đề xuất; không triển khai hoặc cầm chừng, vừa làm vừa nghe ngóng.
Tình trạng sợ sai, sợ rủi ro, không dám quyết, dám làm không chỉ là chuyện riêng của Tp. Hồ Chí Minh mà diễn ra ở nhiều nơi, nhiều chỗ, từ Trung ương đến địa phương. Có thể nói, cụm từ “sợ sai, sợ trách nhiệm, sợ rủi ro dẫn đến cán bộ, công chức không dám quyết, dám làm” chưa khi nào lại xuất hiện với tần suất dày đặc như hiện nay.
Đây cũng là lý do dẫn đến tình trạng có tiền mà không tiêu được, nhiều cơ quan, đơn vị tỷ lệ giải ngân đầu tư công chỉ bằng 0%, trong khi đây là động lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Theo Bộ Tài chính, tính tới tháng 4/2023, có 47/52 bộ, cơ quan trung ương và 27/63 địa phương có tỷ lệ giải ngân chỉ đạt dưới 15%; trong đó có 32 bộ, cơ quan trung ương và 1 địa phương giải ngân đạt dưới 5% kế hoạch. Đây là mức thấp đáng lo ngại đe dọa đến tăng trưởng kinh tế.
Không chỉ đầu tư công, trong nhiều lĩnh vực khác của nền kinh tế cũng đang xuất hiện sự trì trệ như: tình trạng thiếu thuốc, vật tư thiết bị y tế ở các bệnh viện chậm khắc phục; hay “băng giá” bất động sản…
Ở lĩnh vực xây dựng, bất động sản, theo ông Nguyễn Văn Đính, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, trên thị trường có trên 1.000 dự án đầu tư “đắp chiếu”, giá trị ước tính trên 30 tỷ USD. Ông Đính cho rằng, đây là con số rất lớn, nếu được khơi thông sẽ giúp thúc đẩy nền kinh tế.
Sự co cụm, sợ sai trong hoạt động công vụ dẫn đến quá trình xử lý công việc bị kéo dài, cá biệt có nơi rất trì trệ, làm suy giảm niềm tin của người dân và doanh nghiệp. Đây cũng là một trong những nguyên nhân được nêu ra để giải thích cho các vấn đề dẫn đến trì trệ của nền kinh tế trong thời gian vừa qua.
Thứ trưởng Bộ Công an, Trung tướng Lê Quốc Hùng cho rằng: “Chúng ta không thể đổ lỗi do xử lý mạnh tay tội phạm tham nhũng dẫn đến tình trạng này. Không có việc hình sự hóa các vụ việc hành chính mà xử lý rất hợp tình, hợp lý”. Theo Trung tướng Lê Quốc Hùng, có những việc đáng lẽ ra theo thẩm quyền, quy chế làm việc đã được quyết nhưng các cơ quan, đơn vị vẫn máy móc lấy ý kiến rất nhiều bộ, ban, ngành.
Lý giải nguyên nhân của tình trạng sợ sai, sợ trách nhiệm dẫn đến đùn đẩy, né tránh, không dám tham mưu, đề xuất, không dám quyết định ngày càng có chiều hướng gia tăng, ông Lê Như Tiến, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cho rằng trước tiên do pháp luật còn nhiều kẽ hở, chồng chéo, mâu thuẫn, chưa rõ ràng.
Theo ông Tiến, từ một số trường hợp vướng vòng lao lý khiến cán bộ từ trì trệ đến đình trệ, từ giảm lửa đến tắt lửa, từ dấn thân đến phòng thân, những người dám nghĩ, dám làm chưa được trao “thượng phương bảo kiếm”. Từ đó dẫn đến thực trạng cấp dưới không dám tham mưu, còn cấp quyết định lại không dám quyết.
Ông Nguyễn Văn Đính cũng cho rằng: “Có quá nhiều quy định, rào cản dẫn đến cán bộ rất lúng túng, không biết phải xử lý thế nào, sờ đến công đoạn nào cũng có vấn đề khó, rất khó xử lý… Chúng ta đang trong “rừng” quy định, nhiều quy định bổ sung, quy định sau khó hơn quy định trước dẫn đến cán bộ rất sợ”.
Còn theo TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học Hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, tình trạng cán bộ sợ sai, không dám làm, không dám ký văn bản thường ở các lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực như: đấu thầu, đầu tư, quản lý đất đai… Nguyên nhân do trình độ, năng lực yếu kém, lại lo sợ trách nhiệm dẫn tới tình trạng co cụm, làm cầm chừng. Đặc biệt, ở những nơi có cán bộ lãnh đạo vi phạm, vướng vòng lao lý, nỗi sợ càng lớn hơn.
Trong khi đó, chưa có cơ chế, chính sách đủ mạnh để khuyến khích đối với cán bộ, đặc biệt là thiếu các cơ chế để bảo vệ cán bộ trong những trường hợp quyết định sáng tạo, đột phá có sai sót. Vậy nên việc cụ thể hóa Kết luận số 14 của Bộ Chính trị về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung để “hóa giải” nỗi sợ sai, sợ rủi ro là điều hết sức cần thiết.
Hóa giải "căn bệnh" sợ trách nhiệm
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện 365/CĐ-TTg ngày 4/5 chỉ đạo khẩn trương rà soát, kịp thời xử lý các kiến nghị, đề xuất của địa phương, bộ, ngành nâng cao hiệu lực, hiệu quả chỉ đạo, điều hành. Thủ tướng yêu cầu Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chủ động, tích cực thực hiện đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn; chịu trách nhiệm quyết định những vấn đề thuộc thẩm quyền hoặc được ủy quyền theo quy định của pháp luật.
Trước đó, ngày 19/4, Thủ tướng Chính phủ đã có công điện yêu cầu chấn chỉnh, tăng cường trách nhiệm trong xử lý công việc của các bộ, cơ quan, địa phương. Công điện của Thủ tướng cũng nêu rõ: Không chuyển công việc thuộc thẩm quyền của bộ, cơ quan mình sang bộ, cơ quan khác; không giải quyết các công việc được xác định thuộc thẩm quyền của bộ, cơ quan khác; trả lại văn bản cho cơ quan, đơn vị, địa phương xin ý kiến nếu không đúng thẩm quyền hoặc thuộc thẩm quyền của cơ quan, đơn vị xin ý kiến.
Những thông điệp mạnh mẽ trên thể hiện sự quyết liệt của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ trong giải quyết khó khăn, vướng mắc đến từ sự trì trệ trong quản lý điều hành ở các bộ, ngành, địa phương. Đây là sự chỉ đạo rất cần thiết trong giai đoạn này để khắc phục việc không dám làm, sợ trách nhiệm, đùn đẩy và né tránh... trong một bộ phận cán bộ, công chức của bộ máy hành chính công.
Để hóa giải “căn bệnh” sợ sai, sợ trách nhiệm trong cán bộ, công chức, ông Lê Như Tiến cho rằng, cần sớm hoàn thiện thể chế, khắc phục chồng chéo trong các quy định pháp luật. Thậm chí có thể xây dựng “quỹ bảo hiểm rủi ro”, giống như trong nghiên cứu khoa học, trong thám hiểm để những người dám nghĩ, dám làm được bảo vệ, yên tâm dấn thân, yên tâm công tác.
Theo ông Nguyễn Sỹ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, đã đến lúc phải có chế tài đối với những cán bộ, công chức không dám làm, không dám hành động. Hành vi không hành động, không giải quyết kịp thời các vấn đề trong thẩm quyền cũng bị coi là vi phạm và phải chịu chế tài.
Về dài hạn, ông Nguyễn Sỹ Dũng cho rằng, cần xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật trên cơ sở cân đối giữa tự do và điều chỉnh, giữa luật khung và luật chi tiết. Xu thế lạm dụng chính sách để điều chỉnh đang bị lạm dụng. Pháp luật điều chỉnh càng nhiều thì không gian cho đổi mới và sáng tạo càng ít; chi phí tuân thủ tăng cao; các tiềm năng của đất nước bị trói chặt.
Gỡ điểm nghẽn về chính sách
Hệ thống hóa các chính sách, quy định pháp luật về đầu tư kinh doanh trong vài năm gần đây đã cho thấy những nỗ lực của Chính phủ, các bộ, ngành trong việc ủng hộ, tạo thuận lợi giúp kinh tế nhiều thành phần phát triển.
Trong bối cảnh cần nhiều động lực hơn để nền kinh tế nhanh chóng hồi phục sau đại dịch COVID-19, cộng đồng doanh nghiệp mong đợi không chỉ có những chính sách đột phá, thích ứng đa chiều với những thay đổi khó lường của tình hình kinh tế toàn cầu mà còn được thực thi nhanh chóng, hỗ trợ doanh nghiệp ổn định sản xuất kinh doanh và phát triển. Phóng viên TTXVN tổng hợp ý kiến một số chuyên gia, đại diện quản lý Nhà nước và doanh nghiệp xung quanh vấn đề này.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm:
Lâu nay vẫn tồn tại vấn đề từ nghị quyết, các chính sách và giải pháp được ban hành thường rất đúng, trúng. Nhưng việc thực thi thường chậm và kém hiệu quả. Nếu chính sách và giải pháp tốt nhưng chậm triển khai thì vẫn chỉ là chính sách.
Nguyên nhân bắt nguồn từ thực tế, trong thời gian gần đây, xảy ra tình trạng ở một số bộ, cơ quan, địa phương và một bộ phận cán bộ, công chức né tránh, đùn đẩy công việc; có tâm lý e dè, sợ sai, sợ trách nhiệm, không dám tham mưu, đề xuất để xử lý công việc, không quyết định công việc thuộc thẩm quyền. Ngoài ra, có trường hợp đẩy việc lên cơ quan cấp trên hoặc sang các bộ, cơ quan khác, thiếu sự phối hợp kịp thời, hiệu quả giữa các bộ, cơ quan, địa phương.
Để đem lại hiệu quả của các nghị quyết, chính sách và giải pháp; khắc phục tình trạng chậm và kém trong triển khai thực hiện, theo tôi, cần sớm có giải pháp xoá bỏ nỗi sợ trách nhiệm đang lan tràn hiện nay trong bộ máy công quyền. Cùng đó, sớm ban hành và thực thi văn bản bảo vệ, động viên, khích lệ người có tinh thần trách nhiệm, dám xả thân, hiến dâng trí tuệ, sức lực cho công việc nhưng có thể hiệu quả công việc chưa như mong muốn.
Các bộ, ngành và địa phương khẩn trương rà soát các nhiệm vụ được giao từ đó đưa ra lộ trình với thời gian cụ thể để thực hiện; định kỳ rà soát và đánh giá tiến độ thực hiện. Bên cạnh đó, kiểm điểm, xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan theo đúng quy định của Đảng và Nhà nước khi đùn đẩy, né tránh, thiếu trách nhiệm để xảy ra chậm trễ hoặc không quyết định những vấn đề, công việc thuộc thẩm quyền.
Ngoài ra, xử lý nghiêm minh những hành vi gây phiền hà, nhũng nhiễu, tham nhũng, tiêu cực; có chế tài và thực hiện nghiêm để xử lý từng cấp, từng ngành, từng cá nhân chậm triển khai công việc, không hoàn thành nhiệm vụ; gắn và quy trách nhiệm người đứng đầu.
Ông Đặng Thế Phương, Giám đốc Công ty Giao nhận vận tải Phương Lâm (Hải Phòng):
Hiện tại các ngân hàng thương mại đang sẵn sàng nguồn tiền để cho vay. Tuy nhiên, lãi suất cho vay từ phía ngân hàng vẫn khá cao lên mười mấy phần trăm một năm. Điều này thực sự gây khó khăn cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Có thể nói doanh nghiệp khó có thể hấp thụ nguồn vốn nếu lãi suất ở mức cao như hiện nay. Mặt khác trong bối cảnh khó khăn chung của nền kinh tế, doanh nghiệp cũng chưa mạo hiểm để gia tăng sản xuất nên hiện cũng chưa mặn mà với nguồn tín dụng.
Với doanh nghiệp vận tải hàng hóa đường bộ như chúng tôi hiện chỉ hoạt động được 40-50% phương tiện nên càng khó khăn. Hiện doanh nghiệp chỉ mong muốn duy trì hoạt động để vượt qua thách thức hiện nay nhưng cũng rất khó vì riêng khoản vay cũ đang phải trả lãi vay ngân hàng khá cao, đặc biệt là mức tăng lại tiếp tục cộng thêm hàng năm.
Hiện khoản vay cũ là ngắn hạn lãi suất cũng là 8 - 9%, trong khi đó khoản vay dài hạn cũng từ 13 - 15%. Vì vậy, mong muốn của doanh nghiệp là nhà nước có cơ chế chính sách thiết thực hơn để doanh nghiệp có thể hấp thụ được nguồn vốn tín dụng hiện nay cũng như có chính sách lãi suất mềm mỏng hơn đối với các khoản vay cũ của doanh nghiệp.
Ông Trần Anh Đức - Đại diện nhóm Công tác Đầu tư và Thương mại thuộc Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF):
Không thể không ghi nhận những nỗ lực của các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc cải thiện thủ tục liên quan đầu tư, đăng ký doanh nghiệp. Tuy nhiên, vẫn còn một số quy định phức tạp, yêu cầu bản giấy trong khi các doanh nghiệp hiện nay hầu hết chuyển sang làm trực tuyến.
Về thủ tục hành chính, hiện nay, nhiều doanh nghiệp đã có báo cáo phàn nàn về tình trạng nhiều thủ tục giấy tờ phức tạp trong lĩnh vực kinh doanh bán lẻ liên quan đến các Sở Công Thương, Bộ Công Thương; trong đó, nhiều thủ tục kéo dài, thậm chí hơn 6 tháng chưa được chấp thuận cấp phép.
Riêng với lĩnh vực kinh doanh bất động sản gặp nhiều khó khăn; trong đó, có một phần nguyên nhân từ các vướng mắc về thủ tục. Có doanh nghiệp cho biết phải mất 3 - 5 năm, thậm chí hơn 5 năm để thực hiện xong hết thủ tục phát triển dự án bất động sản tại Việt Nam. Nhiều văn bản pháp lý có quy định chồng chéo gây khó khăn và kéo dài.
Ngay như hiện nay, các quy định về đất đai, nhà ở và kinh doanh bất động sản cũng đang không hướng dẫn rõ ràng các tiêu chí về doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, dẫn đến cách hiểu và giải thích chung. Đó là khi có bất kỳ hình thức hay mức độ đầu tư nước ngoài nào, doanh nghiệp sẽ được coi là có vốn đầu tư nước ngoài và đối mặt với các hạn chế của quy định về nhà ở và kinh doanh bất động sản. Trên thực tế, các nhà đầu tư nước ngoài thường thiết lập nhiều tầng sở hữu để cố gắng giảm thiểu sự không chắc chắn này.
Ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng Ban pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI):
Cần tiếp tục đẩy mạnh cải thiện môi trường kinh doanh xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, với trọng tâm là cải cách về thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh, cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp. Theo phản ánh từ các doanh nghiệp, một số lĩnh vực thủ tục hành chính còn nhiều phiền hà như đất đai, thuế, bảo hiểm xã hội, xây dựng, quản lý thị trường, giao thông, phòng cháy, môi trường, kho bạc và lao động...
VCCI kiến nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành tiếp tục rà soát, tối ưu hóa quy trình thủ tục hành chính liên ngành, đặc biệt là nhóm các thủ tục liên quan tới đầu tư, xây dựng, đất đai, môi trường. Hướng tới việc tạo lập và kết nối liên thông giữa các cơ quan quản lý nhà nước cơ sở dữ liệu doanh nghiệp để đảm bảo quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp thực hiện một cách thống nhất, đồng bộ; giảm thiểu gánh nặng thanh, kiểm tra doanh nghiệp…
Trong bối cảnh thế giới có nhiều yếu tố rất bất ổn, Việt Nam cần đưa ra thông điệp mạnh mẽ về sự cam kết ổn định chính sách trong nước, lấy ổn định chính sách trong nước để bù đắp cho những bất ổn trên thế giới. Đây là nền tảng quan trọng cho sự phát triển bứt phá của Việt Nam trong thời gian tới./.
- Nguồn: TTXVN
- Biên tập: Thành Trung/TTXVN
