"Việt Nam chưa đưa ra bất kỳ cam kết quốc tế nào về mua sắm công nên pháp luật đấu thầu của Việt Nam cũng chưa chịu bất kỳ ràng buộc hay giới hạn nào".
Tại hội thảo “Rà soát pháp luật đấu thầu Việt Nam với các cam kết về mua sắm công trong EVFTA” do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Đại sứ quán Vương quốc Anh và Bắc Ailen tại Việt Nam phối hợp tổ chức ngày 27/1, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), đại diện Nhóm nghiên cứu cho biết như vậy.
Hội thảo “Rà soát pháp luật đấu thầu Việt Nam với các cam kết về mua sắm công trong EVFTA”. Ảnh: Trần Quỳnh/BNEWS
Tuy nhiên, bà Trang cho rằng cần thiết phải xác định những điểm khác biệt để có sự điều chỉnh, sửa đổi cho phù hợp và theo hướng có lợi nhất cho các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là khắc phục nguy cơ “vênh” giữa pháp luật đấu thầu Việt Nam so với các cam kết mua sắm công theo Hiệp định EVFTA.
Rà soát này của VCCI được thực hiện từ góc độ của doanh nghiệp, để từ đó có các đề xuất, giải pháp khả thi đảm bảo cho việc không chỉ tuân thủ các cam kết của Hiệp định EVFTA, mà còn phải mang lại lợi ích tốt nhất cho cộng đồng doanh nghiệp trong nước.
So với các thông lệ quốc tế về đấu thầu, Luật Đấu thầu (sửa đổi năm 2013) được đánh giá là đã cơ bản thực hiện các nguyên tắc minh bạch, cạnh tranh và hiệu quả liên quan tới một số quy định như thông báo mời thầu, hồ sơ mời thầu, thông tin sau khi trao hợp đồng, trình tự thực hiện hay thủ tục đấu thầu…
Tuy nhiên, để tăng cường hiệu quả, vẫn cần có các quy định chi tiết hơn nữa, để rút ngắn khoảng cách giữa thực tế thực thi với các quy định pháp luật.
Báo cáo của Nhóm nghiên cứu cho thấy, khá nhiều điểm khác biệt giữa cam kết của Hiệp định EVFTA so với pháp luật đầu thầu Việt Nam như các cam kết về sử dụng phương tiện điện tử; lý do lựa chọn nhà thầu, giá gói thầu, thời hạn tối thiểu để nộp hồ sơ thầu, điều kiện tham dự thầu… Đây là nhóm được gọi chung là “Nhóm chưa tuân thủ”.
Theo nhận định của bà Trang, Nhóm chưa tuân thủ chiếm khoảng 2/3 các nghĩa vụ cam kết. So với các cam kết riêng mang tính đặc thù của Hiệp định EVFTA yêu cầu mở cửa thị trường thì khó khả thi đối với pháp luật đấu thầu Việt Nam. Các cam kết về cạnh tranh, minh bạch cũng khó thực hiện do chi phí tuân thủ cao.
Do đó, cần phải xây dựng những văn bản riêng cho các cam kết đặc thù mà Việt Nam phải tuân thủ theo quy định của hiệp định, hoặc cho các cam kết chưa thể thực thi trên diện rộng. Ngoài ra, cần sửa đổi pháp luật đấu thầu nói chung cho phù hợp với thực tiễn hội nhập và vì lợi ích của doanh nghiệp.
Ông Ninh Viết Định, Trưởng ban đấu thầu của Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Chuyên gia quản lý về đấu thầu cho rằng, Luật Đấu thầu 2013 được ban hành khá phù hợp với tiến trình đàm phán hội nhập quốc tế; trong đó có nhiều nội dung liên quan tới các hiệp định thương mại tự do và TPP.
Luật Đấu thầu cũng có nhiều quy định nhằm đảm bảo quy luật cạnh tranh được vận hành tốt, phục vụ tích cực cho cơ chế thị trường phát triển. Do đó, không thể đòi hỏi việc sửa đổi ngay pháp luật Việt Nam về đấu thầu.
Tuy nhiên, để sửa đổi một số điểm "vênh" về khái niệm với các cam kết theo hiệp định, ông Định cho rằng, cần bỏ hẳn khái niệm “chỉ định thầu” như trong Luật Đấu thầu, bởi nó không giống với bất kỳ hình thức nào theo thông lệ quốc tế.
Thay vào đó, quy định một quy trình mở để đấu thầu hạn chế mời một hoặc một số nhà thầu đề xuất và thương thảo để có hình thức lựa chọn phù hợp.
Để đảm bảo cạnh tranh trong đấu thầu, ông Định cho rằng, Luật và điều kiện tại Việt Nam hiện chưa thực sự tạo môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch.
Vì thế, cần có những quy định về kiểm soát nhà thầu nước ngoài, quy định phải liên danh giữa nhà thầu trong nước hoặc sử dụng nhà thầu phụ trong nước, quy định tính độc lập giữa nhà thầu và các đối tượng khác tham gia trong quy trình đấu thầu nhằm tránh các xung đột.
Đồng tình với quan điểm này, ông Ngô Minh Hải, Phó Chủ tịch Câu lạc bộ Doanh nghiệp nhà nước, nhận định, theo 8 hình thức lựa chọn nhà thầu được quy định theo luật, chỉ có 1 hình thức là đấu thầu cạnh tranh - đấu thầu rộng rãi.
Ngoài ra, toàn bộ đều là hình thức lựa chọn nhà thầu có điều kiện. Vậy phải cần từng quy định cụ thể với mỗi hình thức lựa chọn nhà thầu để đảm bảo dễ dàng thực thi và thống nhất trong quá trình thực hiện. Như ở Việt Nam, phải tuân thủ theo nguyên tắc chung là dường như quá “cứng nhắc”.
Ông Trần Trung Kiên, chuyên gia đấu thầu của Ngân hàng Thế giới (WB) nhận định, Việt Nam cần có thêm các quy định về mở cửa thị trường trong hoạt động đấu thầu quốc tế.
Quy định về đấu thầu trong nước cũng cần phải được mở và điều chỉnh để cho phép sự tham gia của các nước trong khu vực, cũng như thành viên của hiệp định EVFTA…
Việc sửa luật có thực hiện được hay không, chưa biết. Song với tinh thần cầu thị và tiếp thu những giải pháp được góp ý bởi các chuyên gia nghiên cứu và cộng đồng doanh nghiệp, kỳ vọng rằng các quy định về đấu thầu sẽ tạo nên môi trường cạnh tranh công bằng, bình đẳng không chỉ giữa các doanh nghiệp trong nước với nhau, giữa các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài mà còn góp phần tăng tính thu hút đối với các nhà đầu tư Châu âu đối với kinh tế Việt Nam trong thời gian tới./.