Chiến lược đưa nông sản Việt tăng tốc vào EU

Xuất khẩu nông - lâm - thủy sản của Việt Nam chịu không ít tác động khi Mỹ áp thuế đối ứng. Trong khi đó, thị trường Liên minh châu Âu (EU) đang nổi lên như một điểm sáng giàu tiềm năng cần tiếp tục khai phá mạnh mẽ. Tuy nhiên, để có thể tận dụng được cơ hội này, sản xuất nông lâm thủy sản Việt Nam cần vượt qua không ít rào cản về kỹ thuật, chất lượng, logistics và chiến lược phát triển sản phẩm.

Theo ông Trần Văn Công, Tham tán Nông nghiệp Việt Nam tại EU, EU hiện là một trong ba thị trường nhập khẩu nông sản lớn nhất thế giới. Dự báo năm 2025, nhu cầu nhập khẩu nông sản của thị trường này sẽ đạt gần 364 tỷ USD, tương đương mức tăng trưởng 2,6%. Tuy nhiên, Việt Nam mới chỉ chiếm khoảng 2% tổng giá trị nhập khẩu của EU, một tỷ lệ còn rất khiêm tốn so với tiềm năng và năng lực sản xuất nông nghiệp. Đây là tín hiệu cho thấy dư địa tăng trưởng tại EU còn rất lớn nếu Việt Nam có chiến lược khai thác hợp lý.

Thực tế cho thấy, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu nông sản từ Việt Nam sang EU đã đạt 5,44 tỷ USD, giúp Việt Nam đứng thứ 12 trong số các đối tác cung ứng nông sản lớn nhất cho thị trường này. Đặc biệt, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, con số này đã lên tới 4,17 tỷ USD, tăng 50% so với cùng kỳ năm trước. Điều này thể hiện xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ và liên tục trong hợp tác thương mại nông nghiệp giữa Việt Nam và EU.

Một trong những mặt hàng nổi bật hiện nay là cà phê. Thị trường EU hiện chiếm trên 40% tổng kim ngạch xuất khẩu cà phê của Việt Nam. Ngoài yếu tố giá cà phê bình quân tăng mạnh so với cùng kỳ năm ngoái, động lực tăng trưởng còn đến từ việc các doanh nghiệp Việt Nam chuyển hướng sang phát triển dòng cà phê chế biến sâu và cà phê đặc sản. Đây là những sản phẩm không chỉ mang lại giá trị gia tăng cao mà còn có khả năng cạnh tranh bền vững trên thị trường quốc tế.

Ông Phan Minh Thông, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Phúc Sinh cho biết, doanh nghiệp đang tập trung phát triển dòng cà phê Arabica đặc sản vùng Tây Bắc – những sản phẩm có giá trị cao nhờ sở hữu hương vị đặc biệt và độ sạch được đánh giá cao bởi các nhà rang xay quốc tế. Không chỉ dừng lại ở Arabica, doanh nghiệp còn đang phát triển dòng Robusta đặc sản nhằm định vị lại hình ảnh Robusta Việt Nam trên thị trường thế giới.

Theo ông Trần Ngọc Quân, Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU, xu hướng tiêu dùng tại EU đang chuyển dịch mạnh mẽ sang các sản phẩm xanh, sạch và có truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Doanh nghiệp Việt muốn khai thác tốt thị trường này cần tập trung phát triển dòng sản phẩm khác biệt như cà phê chất lượng cao, cà phê có chứng nhận, cà phê đặc sản và sản phẩm chế biến sâu. Đặc biệt, EU đang siết chặt các tiêu chuẩn liên quan đến môi trường như Quy định không gây mất rừng (EUDR), đòi hỏi chuỗi cung ứng phải minh bạch từ nông trại đến sản phẩm cuối cùng.

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam (Vicofa) cho rằng, cà phê Việt Nam cần một chiến lược phát triển dài hạn để duy trì và mở rộng vị thế trên thị trường thế giới. Cà phê Việt Nam không thể tiếp tục tăng trưởng dựa vào sản lượng mà phải dịch chuyển sang nâng cao chất lượng và giá trị. Điều này đòi hỏi phải tái canh vùng trồng theo hướng chất lượng cao, đầu tư vào quy trình sản xuất có chứng nhận và tăng tỷ lệ sản phẩm chế biến sâu từ mức 10% hiện nay lên 25–30% trong những năm tới. Đồng thời, ngành cũng cần nhanh chóng thích ứng với các quy định mới của EU, nhất là về môi trường và truy xuất nguồn gốc.

Một lĩnh vực xuất khẩu trọng điểm khác là thủy sản. Theo TS. Nguyễn Thị Minh Phương, Trưởng khoa Kinh tế quốc tế (Học viện Ngoại giao), EU là thị trường xuất khẩu thủy sản lớn thứ tư của Việt Nam và đồng thời Việt Nam là nhà cung cấp thủy sản lớn thứ hai của EU tại châu Á. Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) đã mở ra nhiều cơ hội để doanh nghiệp thâm nhập sâu hơn thị trường này, giúp đa dạng hóa thị trường và giảm thiểu rủi ro thương mại. Tuy vậy, EU cũng là thị trường rất khắt khe về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Đây là những hàng rào kỹ thuật cao, bắt buộc để sản phẩm có thể tiếp cận thị trường nhưng cũng là trở ngại lớn với nhiều doanh nghiệp Việt Nam.

 

Ông Trần Văn Công cho biết thêm, EU hiện nhập khẩu gần 40% giá trị rau quả toàn cầu, hơn 60% lượng cà phê và trên 30% sản lượng tiêu thụ cà phê toàn cầu. Đây cũng là thị trường tiêu thụ thủy sản lớn nhất thế giới; trong đó, 64% lượng nhập khẩu đến từ các nước ngoài khối EU. Dù vậy, Việt Nam vẫn gặp khó khăn khi tiếp cận thị trường này. Nhóm sản phẩm động vật trên cạn của Việt Nam vẫn chưa được EU mở cửa, thủy sản khai thác vẫn đang bị áp dụng "thẻ vàng” IUU, trong khi chi phí logistics cao và khoảng cách địa lý khiến hàng Việt gặp bất lợi về giá cạnh tranh. Ngoài ra, phần lớn hàng hóa xuất khẩu vẫn là sản phẩm thô hoặc sơ chế, trong khi các sản phẩm chế biến có giá trị gia tăng cao vẫn chiếm tỷ lệ rất thấp.

Để cải thiện tình hình và tận dụng tốt cơ hội, ông Trần Văn Công khuyến nghị các doanh nghiệp, hiệp hội, bộ ngành cần thúc đẩy xuất khẩu các nhóm sản phẩm có ưu thế như rau quả chế biến, cà phê chế biến, tôm sú, tôm sinh thái có chứng nhận quốc tế, gỗ ván sàn và cao su tự nhiên. Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm hoàn tất hồ sơ trình EU để đánh giá mở cửa cho nhóm sản phẩm động vật trên cạn; cập nhật kịp thời các quy định mới như EUDR và hướng dẫn doanh nghiệp, địa phương chuẩn bị sẵn sàng. Ngoài ra, Việt Nam cần đẩy nhanh tiến độ làm việc với EC để sớm gỡ "thẻ vàng” IUU; xây dựng vùng nuôi an toàn, nâng cao chất lượng hàng hóa, phát triển thương hiệu và đẩy mạnh xúc tiến thương mại tại thị trường này.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tăng cường các biện pháp kiểm tra, xử lý những mặt hàng đang nằm trong danh mục tăng tần suất kiểm tra của EU như thanh long, đậu bắp, ớt và sầu riêng. Song song đó là phát triển các vùng nguyên liệu đạt chuẩn xuất khẩu và mở rộng sản xuất nông nghiệp hữu cơ, nhằm đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng cao từ thị trường EU.

Mặc dù còn nhiều rào cản, nhưng EU vẫn là thị trường chiến lược mà Việt Nam cần kiên định theo đuổi. Nếu tận dụng hiệu quả các cơ hội từ Hiệp định EVFTA, nâng cao năng lực cạnh tranh và thích ứng linh hoạt với các quy định mới, nông - lâm - thủy sản Việt Nam hoàn toàn có thể giữ vững vị thế, mở rộng thị phần và nâng tầm thương hiệu nông sản quốc gia trên thị trường quốc tế.