Ô tô điện - "chất xúc tác" cho các mục tiêu khí hậu của EU

Bảng báo giá các chiếc xe này khá cao (khoảng 50.000 euro hoặc 54.000 USD cho mẫu xe hơi thông thường và gần 75.000 euro cho xe SUV; xe đua không phải để bán) nhưng chúng có vẻ thấp hơn đáng kể so với giá của các đối thủ Đức như Mercedes hay BMW. Tuy nhiên, giá này không bao gồm pin. Pin phải mua riêng với giá 12.000 euro hoặc 21.000 euro (tùy thuộc vào dung lượng pin) hoặc thuê.

Những trở ngại lớn

Đối với nhiều người châu Âu, một chiếc xe điện vẫn còn quá đắt (một chiếc ô tô chở khách chạy bằng xăng trung bình được bán với giá khoảng 28.000 euro), nhưng doanh số bán xe điện vẫn tiếp tục tăng nhanh. Ô tô chạy hoàn toàn bằng pin chiếm 12,1% số ô tô đăng ký tại Liên minh châu Âu (EU) vào năm ngoái, so với 9,1% đối với xe điện vào năm 2021 và chỉ 1,9% vào năm 2019, theo Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô châu Âu (ACEA).

Một danh mục rộng hơn, xe chạy bằng năng lượng thay thế (APVS), kết hợp các loại xe điện thuần túy, động cơ lai giữa xăng và điện, chiếm hơn một nửa thị trường ô tô châu Âu trong quý cuối cùng của năm 2022, với hơn tổng cộng 1,3 triệu chiếc đã đăng ký. Đây là lần đầu tiên APVS vượt qua những chiếc xe chạy hoàn toàn bằng hydrocarbon.

Báo cáo của hãng tư vấn McKinsey vào tháng 11/2023 cho biết: “EU là quốc gia dẫn đầu toàn cầu trong việc áp dụng xe điện. Bản thân các quốc gia thành viên của Liên minh chịu trách nhiệm sản xuất hơn 1/4 sản lượng xe điện của thế giới và cũng là những nhà nhập khẩu lớn. Các nhà sản xuất ô tô có tư duy tiến bộ và những người tiêu dùng chấp nhận sớm có thể tạo ra một hệ sinh thái xe điện hàng đầu thế giới, có thể tạo ra việc làm mới và đẩy nhanh tiến độ hướng tới các mục tiêu khí hậu”.

Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất đối với tương lai ô tô điện là cơ sở hạ tầng sạc điện không theo kịp doanh số bán xe. Theo ACEA, từ năm 2016 đến năm 2022, doanh số bán ô tô điện tăng gần gấp ba lần so với số lượng điểm sạc. Để các phương tiện điện phát huy hết vai trò trong mục tiêu khí hậu đầy tham vọng của EU về trung hòa carbon vào năm 2050, EU sẽ cần tăng số lượng điểm sạc công cộng từ khoảng 300.000 lên ít nhất 3,4 triệu và lên tới 6,8 triệu vào năm 2030, theo dự báo của McKinsey. Đó là một yêu cầu cao. ACEA cho biết, cần phải lắp đặt tới 14.000 điểm sạc công cộng mỗi tuần cho đến năm 2030. Con số hiện tại chỉ là 2.000 mỗi tuần.

EU cũng sẽ cần đảm bảo rằng, các bộ sạc được phân bổ đồng đều hơn, hài hòa các hệ thống thanh toán và cung cấp nhiều điểm sạc nhanh hơn cho xe tải. Hiện tại, một nửa số điểm tính phí của EU là ở Hà Lan (90.000) và Đức (60.000). Một quốc gia lớn như Romania, lớn gấp sáu lần Hà Lan, chỉ có 0,4% tổng số điểm sạc của EU.

Sự mất cân bằng trong cơ sở hạ tầng tính phí phản ánh chi phí của xe điện. Ô tô điện có thị phần cao hơn nhiều ở các nước Bắc và Tây Âu, nơi có thu nhập sau thuế trung bình là 32.000 euro một năm, so với ở Nam và Đông Âu, nơi có mức trung bình thấp hơn một nửa. Tuy nhiên, do giá lithium và các vật liệu khác cần thiết cho sản xuất pin trên toàn cầu thấp hơn, cũng như các khoản trợ cấp của chính phủ, quy mô sản xuất đang tăng nhanh, và sự cạnh tranh gay gắt, đặc biệt là từ các nhà sản xuất Trung Quốc, giá xe điện đang giảm nhanh hơn một số dự báo.

Chuyên gia Daniel Röska của hãng Bernstein Research dự đoán: “Đến năm 2025 hoặc 2026, hầu hết các nhà sản xuất ô tô sẽ có thể chế tạo ô tô chạy bằng xăng và xe điện với cùng một mức giá. Hiện tại, chi phí chế tạo một chiếc xe Golf chạy bằng xăng, một mẫu xe nổi tiếng của Volkswagen, rẻ hơn khoảng 3.500 euro so với một chiếc xe điện có kích thước tương đương.

Cơ sở hạ tầng sạc có thể sẽ vẫn là một vấn đề cần giải quyết trong thời gian dài hơn. Vào tháng 3/2023, Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố một luật mới nhằm xoa dịu những lo lắng về khoảng cách. Nó đặt ra các mục tiêu cho việc sạc điện và tiếp nhiên liệu hydro, chẳng hạn như yêu cầu đối với mỗi ô tô chạy bằng pin ở một quốc gia thành viên EU, công suất đầu ra ít nhất là 1,3 kW phải được cung cấp bởi bộ sạc có thể được sử dụng ở các trạm sạc công cộng. Và cứ 60 km dọc theo mạng lưới đường bộ xuyên châu Âu, một trạm sạc nhanh với tổng công suất ít nhất 150 kW được lắp đặt từ năm 2025 trở đi.

Đối với các nhà vận động hành lang của các hãng sản xuất ô tô châu Âu, điều này là chưa đủ. Tổng Giám đốc ACEA Sigrid de Vries nhận xét: “Hiện nay, việc thiếu các trạm sạc và tiếp nhiên liệu đang cản trở nghiêm trọng việc tiếp nhận các phương tiện không khí thải trên thị trường”.

Bà Sigrid de Vries dự đoán rằng “khoảng cách đáng kể về cơ sở hạ tầng” sẽ tiếp tục hạn chế quá trình chuyển đổi của ngành công nghiệp ô tô châu Âu. Đáp lại, các nhà sản xuất ô tô đã bắt đầu xây dựng mạng lưới sạc của riêng họ cách đây một thời gian, dẫn đầu là Tesla. Vào tháng Một vừa qua, Mercedes đã thông báo rằng họ sẽ lắp đặt khoảng 10.000 điểm sạc trên toàn thế giới vào cuối thập kỷ này.

Bức tranh lớn hơn

Kế hoạch Fit for 55, một chương trình khí hậu với 13 đề xuất do EC trình bày vào tháng 7/2021, đã nâng tham vọng về cuộc chiến chống phát thải khí nhà kính (GHg) để giảm 55% lượng khí thải (so với mức của năm 1990) vào năm 2030 từ mức giảm 40% ban đầu được đề xuất vào năm 2011.

Giao thông vận tải là một trong những chìa khóa thành công, vốn chiếm 22% tổng lượng khí thải của EU. Trong đó, 70% đến từ vận tải đường bộ; đường bộ và vận tải là lĩnh vực duy nhất có lượng khí thải tăng đều đặn kể từ năm 1990. EU đã giảm 30% lượng khí thải carbon tổng thể kể từ năm 1990, chủ yếu bằng cách đốt ít than hơn để tạo ra điện.

Trong một báo cáo tiến độ vào tháng 10, EC cho biết, EU đang “đi đúng hướng để thực hiện tham vọng khí hậu của mình”, nhưng “hành động nhanh chóng” đó là cần thiết để đáp ứng các mục tiêu năm 2030 cũng như tham vọng không phát thải ròng vào năm 2050. Đó là lý do tại sao đề xuất "Fit for 55" được đưa ra. Những đề xuất này vẫn đang được thực hiện thông qua quá trình lập pháp của EU.

Kế hoạch Fit for 55 nghe có vẻ giống như một lớp yoga tác động thấp dành cho người trung niên, nhưng bộ kế hoạch của nó có thể đưa châu Âu trở thành nhà lãnh đạo chính sách khí hậu của thế giới, nếu được tuân thủ. Chúng bao gồm lệnh cấm bán động cơ đốt trong mới vào năm 2035 và các quy tắc mới nhằm tăng mục tiêu giảm phát thải vào năm 2030 đối với các lĩnh vực thuộc Hệ thống Thương mại Phát thải của châu Âu (ETS). ETS là một kế hoạch giới hạn và trao đổi trong đó giấy phép thải carbon được phân bổ cho ngành hàng không, các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng và máy phát điện, sau đó có thể được trao đổi giữa chúng.

Các đề xuất cũng bổ sung giao thông vận tải và sưởi ấm trong nước vào kế hoạch ETS. Hơn nữa, các khoản thuế mới tại biên giới của EU đối với hàng nhập khẩu sử dụng nhiều carbon, chẳng hạn như vật liệu công nghiệp, là một phần của các đề xuất, cũng như việc thành lập quỹ khí hậu xã hội sẽ được sử dụng để giúp các hộ gia đình dễ bị tổn thương và các doanh nghiệp nhỏ đối phó với việc tăng giá của việc đưa hệ thống sưởi và vận chuyển vào ETS.

Vào cuối tháng 4/2023, các bộ trưởng của EU đã thông qua sáu luật trung tâm của gói Fit for 55, bao gồm cơ chế điều chỉnh biên giới carbon và quỹ khí hậu xã hội.

Chuyên gia Elisabetta Cornago thuộc Trung tâm Cải cách châu Âu cho biết, liệu EU có quản lý để đáp ứng các mục tiêu khí hậu đầy tham vọng của mình hay không giờ đây sẽ phụ thuộc vào sự sẵn lòng của các quốc gia thành viên trong việc thực hiện các kế hoạch và tránh giảm nhẹ bất kỳ luật nào không phù hợp với cử tri của họ ở Brussels.

Những nỗ lực vào phút cuối gần đây của Đức nhằm ngăn chặn lệnh cấm ô tô chạy bằng băng mới từ năm 2035 không mang lại kết quả tốt. Đức nhất quyết cho phép những chiếc xe xăng mới sau năm 2035, miễn là chúng được cung cấp nhiên liệu điện tử trung hòa carbon, chẳng hạn như ethanol. Các nhà chỉ trích lo sợ điều này sẽ mở ra cơ hội gian lận.

Tương tự như vậy, chính phủ cánh hữu của Italy hiện đang đẩy lùi các kế hoạch của EU nhằm cải thiện khả năng cách nhiệt và hiệu quả năng lượng của các tòa nhà công cộng và dân cư. Các tòa nhà chiếm khoảng 40% mức tiêu thụ năng lượng của EU và 36% lượng khí thải carbon. Tuy nhiên, nguồn cung nhà ở của Italy cũ hơn và xuống cấp hơn so với nhiều quốc gia khác, vì vậy việc đáp ứng các mục tiêu sẽ đòi hỏi phải cải tạo rộng rãi và tốn kém.

Hiệp hội Xây dựng Italy cho biết, khoảng 2 triệu tòa nhà sẽ cần được cải tạo trong 10 năm tới với chi phí ngất ngưởng 40-60 tỷ euro mỗi năm nếu muốn đáp ứng các kế hoạch nhà xanh của EU. Chính phủ Italy cũng ủng hộ Đức trong việc đảo ngược vào phút cuối về việc chấm dứt sử dụng động cơ đốt trong và chỉ trích đề xuất cắt giảm khí thải công nghiệp.

Một quan chức châu Âu cho biết, kế hoạch Fit for 55 hoàn toàn đang đi đúng hướng, nghĩa là các luật chính vừa được biểu quyết theo đúng nghĩa đen và hiện cần được thực thi. Giao thông vận tải đang ở tình trạng tốt hơn so với các ngành khác về tiến độ hướng tới mức phát thải khí nhà kính bằng không. Nhưng 7 luật nữa của gói Fit for 55 vẫn cần được thông qua. Nếu tất cả đều vượt qua, EU có thể tuyên bố mạnh mẽ để được coi là lãnh đạo thế giới trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu./.