Phát triển nông nghiệp đô thị - “mũi tên” trúng nhiều đích

* Tích hợp đa giá trị

Theo các chuyên gia, khác với nông nghiệp truyền thống là hình thức sản xuất nông nghiệp chủ yếu diễn ra ở nông thôn, sử dụng đất đai rộng lớn để trồng trọt, chăn nuôi theo phương pháp tự nhiên hoặc bán cơ giới, nông nghiệp đô thị được triển khai ngay trong lòng đô thị hoặc vùng ven đô, tận dụng không gian nhỏ, áp dụng công nghệ cao. Hoạt động sản xuất nông nghiệp này đang tích hợp nhiều giá trị, có ảnh hưởng quan trọng đến phát triển đô thị bền vững.

Thạc sĩ Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Viện Quy hoạch Xây dựng TP. Hồ Chí Minh phân tích, hoạt động nông nghiệp đô thị tiết kiệm đất, có thể tận dụng các quỹ đất không thuận lợi để phát triển đô thị hoặc chưa sử dụng, ứng dụng công nghệ cao (thủy canh, khí canh, trồng cây trong nhà, tự động hóa, nông nghiệp thông minh) nên vốn đầu tư dù cao hơn nhưng bù lại cung cấp được thực phẩm sạch.

Đồng thời, nông nghiệp đô thị góp phần tiết kiệm nước, kiểm soát ô nhiễm môi trường tốt hơn, thúc đẩy lối sống “xanh” tại các đô thị lớn, góp phần cải thiện chất lượng không khí thông qua việc tăng diện tích xanh, hấp thụ CO₂, giảm nhiệt độ bề mặt và hạn chế hiệu ứng đảo nhiệt. Chưa kể, nếu biết cách ứng dụng khoa học kỹ thuật hiện đại, kết hợp với du lịch trải nghiệm, giáo dục cộng đồng, nông nghiệp đô thị cũng góp phần đa dạng hóa nguồn thu nhập, đồng thời giảm áp lực thất nghiệp trong đô thị.

Theo thông tin từ Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh, nông nghiệp đô thị ở thành phố được định hướng phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu, góp phần giảm thiểu tác động môi trường và đảm bảo an ninh lương thực. Với quỹ đất nông nghiệp thu hẹp, TP. Hồ Chí Minh buộc phải tối ưu hóa năng suất thông qua phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Các phương pháp này cho phép sử dụng ít tài nguyên nước, đất và còn kiểm soát tốt các yếu tố “đầu vào” như thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, phù hợp định hướng phát triển nông nghiệp sạch và bền vững của thế giới.

TP. Hồ Chí Minh là một siêu đô thị đứng trước nhiều cơ hội bứt phá các ngành kinh tế; trong đó có nông nghiệp đô thị. Sau sáp nhập, Thành phố có gần 454.000 ha đất nông nghiệp, gấp gần 4 lần diện tích đất nông nghiệp của Thành phố trước đây, mở ra không gian, tiềm năng, lợi thế mới cho phát triển nông nghiệp đô thị.

Tiến sĩ Tô Thị Thùy Trang, Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh cho rằng, mô hình phát triển nông nghiệp đô thị của Thành phố Hồ Chí Minh phải là nông nghiệp tái tạo và nông nghiệp chính xác, nông nghiệp công nghệ cao để đảm bảo nguồn cung thực phẩm chất lượng cao, an toàn cho cư dân đô thị mà vẫn giữ được sự cân bằng sinh thái cho đô thị.

Vì vậy, với nhóm giải pháp về cơ chế chính sách và quy hoạch, theo Tiến sĩ Tô Thị Thùy Trang, Thành phố cần quy hoạch vùng sản xuất nông nghiệp tập trung, ưu tiên khoanh vùng và bảo vệ diện tích đất nông nghiệp quan trọng đã được quy hoạch cho nông nghiệp đô thị và nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Đồng thời, xây dựng cơ chế, chính sách thuê đất, góp vốn bằng quyền sử dụng đất linh hoạt, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp đô thị quy mô lớn để dễ dàng áp dụng công nghệ và cơ giới hóa. Bên cạnh đó, thành phố cần có các chính sách ưu đãi về thuế và thuê đất như miễn, giảm tiền thuê đất, thuế đất nông nghiệp cho các dự án nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao và nông nghiệp tái tạo đạt chuẩn.

Cũng theo Tiến sĩ Tô Thị Thùy Trang, đối với nhóm giải pháp về công nghệ và đồng bộ dữ liệu trong phát triển nông nghiệp đô thị, các đơn vị chức năng cần có những cơ chế tạo thuận lợi cho nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo theo hướng chuyên sâu; thiết lập các trang trại thí điểm ứng dụng trí tuệ nhân tạo được trang bị đầy đủ để thu thập dữ liệu, sau đó chia sẻ mô hình tối ưu hóa này cho cộng đồng, nông dân và doanh nghiệp. Trong tương lai, có thể nghiên cứu, đề xuất xây dựng và thành lập Trung tâm Phân tích dữ liệu nông nghiệp trí tuệ nhân tạo trực thuộc Khu Nông nghiệp công nghệ cao Thành phố Hồ Chí Minh.

Khẳng định việc ứng dụng kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số là chìa khóa nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực cho nông nghiệp đô thị, nhiều chuyên gia cũng cho rằng cho rằng, kinh tế tuần hoàn giúp tối ưu hóa nguồn lực hữu hạn mà nông nghiệp đô thị đang đối mặt như quỹ đất nông nghiệp thu hẹp, chi phí nhân công và năng lượng cao, cùng với yêu cầu bảo vệ môi trường nghiêm ngặt của một thành phố lớn. Kinh tế tuần hoàn sẽ chuyển đổi mô hình từ “sản xuất - tiêu thụ -thải bỏ” sang mô hình “thiết kế - sản xuất -tái tạo”, mang lại hiệu quả sử dụng nguồn lực vượt trội, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế xanh, kinh tế số và tuần hoàn, phát triển bền vững đô thị.

Nhóm chuyên gia gồm Nguyễn Minh Tú, Nguyễn Huy Mạnh, Nguyễn Quang Lộc và Nguyễn Hồng Quân (đến từ Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) đề xuất, thúc đẩy phát triển nông nghiệp đô thị, TP. Hồ Chí Minh cần tập trung tích hợp kinh tế tuần hoàn vào quy hoạch đô thị, tận dụng quỹ đất trên mái nhà, ven kênh rạch, các trường học, bệnh viện, khu công nghệ cao, các không gian công cộng để phát triển các mô hình nông nghiệp hiện đại như nhà kính, thủy canh…

Cùng đó, thành phố nên phát triển các trạm xử lý rác hữu cơ cấp phường, xã, hỗ trợ phân loại rác tại nguồn, tạo nguồn phân bón hữu cơ phục vụ sản xuất nông nghiệp bền vững, giảm thiểu chất thải rắn chôn lấp. Ngoài ra, thành phố cần xây dựng cơ chế ưu đãi tín dụng, thuế và đầu tư khuyến khích liên kết “ từ nông trại đến bàn ăn”, kết hợp phát triển du lịch nông nghiệp và giáo dục môi trường thông qua các “phòng thí nghiệm sống” tại khu đại học, khu công nghệ cao. Việc đồng quản trị giữa chính quyền, doanh nghiệp, viện, trường và cộng đồng là cần thiết để triển khai các chương trình nông nghiệp đô thị, đồng thời tích hợp nội dung giáo dục về nông nghiệp, phân loại và tái chế rác hữu cơ, góp phần xây dựng hệ sinh thái xanh, tuần hoàn và tăng cường phúc lợi xã hội cho đô thị hiện đại.

Mong muốn nhân rộng các mô hình sản xuất nông nghiệp đô thị hiệu quả tại TP. Hồ Chí Minh, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Tuấn Ngọc, Lâm Ngọc Tuấn kiến nghị, thành phố cần có nhiều chính sách tài chính ưu đãi cho các hợp tác xã công nghệ cao, hỗ trợ đất đai và hạ tầng phát triển nông nghiệp đô thị. Ngoài ra, cũng cần xây dựng xây dựng trung tâm logistics lạnh chuyên biệt, đồng thời tăng cường hỗ trợ kết nối các hợp tác xã với các siêu thị, doanh nghiệp chế biến, tạo thuận lợi cho bảo quản, chế biến, vận chuyển và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp đô thị.

“Nông nghiệp đô thị, nếu được định hướng đúng, sẽ trở thành một ngành mũi nhọn mới của Thành phố Hồ Chí Minh trong thời kỳ phát triển mạnh mẽ sau hợp nhất”, ông Lâm Ngọc Tuấn tin tưởng.