Thích ứng thiên tai "vượt quy luật" - Bài cuối: Sức ép nâng cấp cảnh báo

Thiên tai cực đoan, dị thường, trái quy luật ngày càng trở nên hiện hữu. Sự tác động lớn của biến đổi khí hậu đã dẫn đến sự thay đổi của hoàn lưu, bão, áp thấp nhiệt đới. Mưa bão năm nay diễn ra dồn dập, vượt nhiều mốc lịch sử với mật độ dày đặc, mưa lớn cực đoan, lũ vượt đỉnh trên 13 tuyến sông và ngập lụt nghiêm trọng tại hàng loạt đô thị, gây thiệt hại nặng nề về người, tài sản và hạ tầng.

Thiên tai đang xảy ra thường xuyên hơn và khốc liệt hơn cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hiện đại hóa hệ thống quan trắc, cảnh báo và nâng cao năng lực ứng phó của chính quyền địa phương lẫn cộng đồng.

 

Nhìn lại đợt mưa lũ Nam Trung Bộ từ 16–22/11, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia đánh giá, đây là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử gây ra ngập lụt, sạt lở đất, thiệt hại nặng nề. Lượng mưa tại nhiều trạm như Sơn Hòa (Đắk Lắk) ở mức 601,2 mm hay Quy Nhơn (Gia Lai) 380,6 mm đều vượt các kỷ lục lịch sử từng ghi nhận, trong khi một số trạm khác như Sơn Thành Tây, Sơn Thành Đông, Hòa Mỹ Tây, Sông Hinh (Đắk Lắk) ghi nhận tới 1.000 - 1.200 mm chỉ trong vài ngày. Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng.

Lũ quét, sạt lở đất là loại hình thiên tai nguy hiểm, dưới tác động của biến đổi khí hậu, mưa lớn và một số hình thái thời tiết khác đã gây ra lũ quét, sạt lở đất; trong đó khu vực miền Trung, Tây Nguyên là khu vực ảnh hưởng lớn trong năm 2025. Nhiều khu vực bị chia cắt giao thông, nhiều nơi bị cô lập và thiệt hại nặng nề.

Đề cập đến công tác dự báo, cảnh báo thiên tai nhất là trong bối cảnh thiên tai cực đoan diễn ra với tần suất lớn, liên tục, khó lường, chủ trì cuộc họp Thường trực Chính phủ ngày 9/10 về khắc phục hậu quả bão số 11 và mưa lũ sau bão, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đưa ra yêu cầu nâng cao năng lực dự báo để chủ động phòng, chống kịp thời, linh hoạt, hiệu quả trước thiên tai.

Cụ thể, Thủ tướng giao Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo cơ quan dự báo khí tượng thủy văn theo dõi chặt chẽ, phối hợp, tham khảo các thông tin dự báo của quốc tế để dự báo, cung cấp thông tin đầy đủ, sớm nhất, chính xác nhất về diễn biến, tác động của bão và nguy cơ mưa lũ... để phòng chống kịp thời, hiệu quả, đúng hướng, đúng trọng tâm, trọng điểm.

 

Đánh giá về công tác ứng phó mưa lũ sau bão số 11, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng thẳng thắn nhìn nhận, công tác dự báo mưa lớn cực đoan, lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử còn hạn chế, chưa dự báo sớm được các giá trị vượt lịch sử trong đợt mưa lũ.

Thông tin về việc dự báo, cảnh báo trong điều kiện thời tiết cực đoan, bà Bùi Thị Phượng (Mạng lưới đối tác khí nhà kính Việt Nam) nhận định, ngoài các thông tin dự báo dưới dạng bản tin thời tiết, khí hậu. Cơ quan khí tượng thủy văn cần huy động các nguồn hỗ trợ để đầu tư trang thiết bị hiện đại đáp ứng chuyển đổi số; cải thiện hệ thống thu thập dữ liệu để tăng cường khả năng dự báo thời tiết và cảnh báo sớm có sự liên thông giữa các ngành.

Dữ liệu phải được tiêu chuẩn hóa, cập nhật thời gian thực và sẵn sàng chia sẻ cùng với đó là phát triển mạng lưới cảm biến thông minh, ảnh vệ tinh tại các vùng rủi ro cao qua các kênh SMS, App, truyền thanh, mạng xã hội... đảm bảo mọi tầng lớp nhân dân đều tiếp cận thông tin kịp thời, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa.

Trên thực tế, một trong những yếu tố quan trọng nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm là ứng dụng khoa học, công nghệ.  Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành nhấn mạnh, biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét, những thảm họa thiên tai với tần suất và mức độ tàn phá gia tăng. Vì vậy, khoa học và công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc dự báo, phòng ngừa và giảm nhẹ các rủi ro thiên tai, cũng như ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường.

Điều này có ý nghĩa quan trọng để phòng ngừa, sẵn sàng và ứng phó với thời tiết, khí hậu ngày càng cực đoan, đồng thời góp phần bảo vệ cuộc sống, sinh kế bền vững cho người dân. Hiệu quả mang lại từ các bản tin dự báo, cảnh báo sớm, dài hạn là rất lớn.

Để nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, đáp ứng hiệu quả trước bối cảnh hiện hiện nay cùng như những năm tới, theo Cục trưởng Cục Khí tượng thủy văn Nguyễn Thượng Hiền, ngành đã triển khai nhiều giải pháp nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm thiên tai như: Tăng cường số lượng và chất lượng các trạm quan trắc khí tượng, thủy văn, hải văn, đặc biệt ở các khu vực trọng điểm, trên biển và các khu vực có nguy cơ cao xảy ra thiên tai theo hướng hiện đại hóa, tự động hóa; tăng cường các giải pháp quan trắc hiện đại như ra đa thời tiết, ra đa biển, ứng dụng ảnh mây vệ tinh,…

Ngành phát triển các công nghệ dự báo, cảnh báo hiện đại tiệm cận với các nước phát triển về khí tượng thủy văn như mô hình số phân giải cao dự báo bão, dự báo mưa, lũ, cảnh báo lũ quét, sạt lở đất. Tích hợp các tác động của biến đổi khí hậu đến diễn biến thiên tai vào các phương án dự báo khí tượng thủy văn, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (Al) trong dự báo, cảnh báo thiên tai, trước mắt là đối với dự báo bão, mưa và các hiện tượng thời tiết nguy hiểm ít xảy ra theo quy luật thông thường.

Bên cạnh đó là đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong trao đổi thông tin, dữ liệu, đặc biệt đối với vấn đề bão trên biển; tiếp nhân, phát triển các công nghệ, quy trình dự báo tiên tiến, hiện đại của các nước thông qua hợp tác song phương, đa phương.

Ngành tiếp tục phối hợp với các địa phương và các đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường đẩy nhanh tiến độ triển khai Đề án “Cảnh báo sớm trượt, sạt lở đất đá, lũ bùn đá, lũ ống, lũ quét khu vực miền núi trung du Việt Nam” và Chương trình cập nhật phân vùng rủi ro thiên tai, lập bản đồ cảnh báo thiên tai, đặc biệt là các thiên tai liên quan đến bão, nước dâng do bão, lũ, lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, xâm nhập mặn...

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, việc nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm không chỉ là hành động cứu người, mà còn là chiến lược bảo vệ sự phát triển bền vững của quốc gia.