Xoay chiều trong gió ngược

Vị Tổng thống thứ 47 của Mỹ kỳ vọng chính sách "Nước Mỹ trước tiên" của nhiệm kỳ trước và "vũ khí" thuế quan trên diện rộng sẽ bảo vệ ngành công nghiệp và giảm thâm hụt thương mại. Nhưng liệu nước Mỹ có thể một mình "vĩ đại trở lại" trong một thế giới phụ thuộc lẫn nhau? Câu trả lời nằm ở phản ứng đa chiều và cẩn trọng của cộng đồng quốc tế, cũng như những hệ lụy khó lường mà chính sách này có thể gây ra cho tương lai của thương mại toàn cầu.

Rạn nứt giữa “bão” thuế quan

Chính sách thuế quan mới của ông Trump tập trung vào việc áp thuế đối với hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt là thép và nhôm (25%), các sản phẩm từ Trung Quốc (10% ban đầu, có thể lên đến 25%), sau đó là ô tô, dược phẩm, chip ... Gần đây nhất, Tổng thống Mỹ tuyên bố kế hoạch áp thuế quan đối ứng lên các đối tác thương mại có đánh thuế hàng hóa Mỹ, bên cạnh việc xem xét các yếu tố như tỷ giá hối đoái và trợ cấp trong nước. Đặc biệt, việc chính quyền Tổng thống Trump xem xét cả thuế giá trị gia tăng (VAT) trong tính toán thuế quan đối ứng đã bị tờ The Economist chỉ trích là "vô lý", bởi lẽ thuế VAT áp dụng cho cả hàng nội địa và nhập khẩu, không phải là hình thức phân biệt đối xử với hàng hóa Mỹ. Cách tiếp cận này bị chỉ trích là thiếu minh bạch, khó áp dụng, dễ dẫn đến leo thang căng thẳng và đi ngược lại quy chế tối huệ quốc (MFN) - một trong những nguyên tắc nền tảng của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cho thương mại tự do và công bằng.

Chính sách thuế quan của Mỹ không chỉ là một công cụ bảo hộ thương mại mà còn là một "phép thử" đối với nền kinh tế toàn cầu. Những rạn nứt trong hệ thống thương mại đa phương dần lộ diện khi các nước buộc phải đưa ra lựa chọn: hoặc nhượng bộ trước chiến lược thương mại mang tính cưỡng ép để duy trì quan hệ kinh tế với Mỹ hoặc đáp trả quyết liệt để bảo vệ lợi ích quốc gia.

Cú phản đòn trực diện

Là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, Mexico chịu tác động trực tiếp từ chính sách thuế quan mới. Chính phủ Mexico đã nhanh chóng đáp trả bằng việc áp thuế đối với nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Mỹ, đặc biệt là nông sản và thép. Ngoài ra, Tổng thống Claudia Sheinbaum cũng chỉ đạo thực hiện "Kế hoạch B", bao gồm các biện pháp phi thuế quan nhằm bảo vệ nền kinh tế trước sức ép từ thuế quan của Mỹ.

Trong khi đó, Canada - nền kinh tế có sự gắn kết chặt chẽ với Mỹ- đã áp thuế 25% lên 155 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, tập trung vào các ngành công nghiệp chủ chốt như thép, nhôm và năng lượng. Bên cạnh đó, Thủ tướng Justin Trudeau cũng nỗ lực đàm phán để tìm kiếm giải pháp giảm căng thẳng thương mại, đặc biệt trong vấn đề kiểm soát biên giới và hàng hóa chiến lược.

Mexico và Canada là hai trong số ba đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Do đó sự đáp trả gay gắt của hai đối tác tham gia Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada có thể gây tổn hại cho toàn bộ nền kinh tế hội nhập của Bắc Mỹ.

Trung Quốc - nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, đã không ngần ngại đáp trả mức thuế mới của Mỹ bằng nhiều biện pháp khác nhau, từ áp thuế 15% lên than đá, khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG),10% thuế với dầu thô, máy móc và một số loại ô tô đến siết chặt xuất khẩu nhiều khoáng sản quan trọng và cân nhắc trừng phạt một số doanh nghiệp Mỹ.

Chiến lược vừa đối phó, vừa tìm cơ hội

Khi ông Trump sử dụng thuế quan như một công cụ để tái cân bằng thương mại, châu Á trở thành mục tiêu số một không chỉ vì Trung Quốc, mà vì khu vực này là nơi tập trung bảy quốc gia có thặng dư thương mại lớn nhất với Mỹ. Châu Á quy tụ những nhà xuất khẩu hàng đầu sang Mỹ trong nhiều lĩnh vực như ô tô từ Nhật Bản và Hàn Quốc, chip bán dẫn từ Đài Loan (Trung Quốc), dược phẩm Ấn Độ...

Nhật Bản không chọn đối đầu trực tiếp mà tìm cách thỏa hiệp thông qua đàm phán. Tokyo đã đề xuất tăng cường đầu tư vào Mỹ, với cam kết đầu tư 1.000 tỷ USD vào các dự án cơ sở hạ tầng và công nghệ. Ngoài ra, Nhật Bản cũng đẩy mạnh nhập khẩu LNG để cân bằng thương mại song phương.

Đối mặt với nguy cơ bị áp thuế cao vào các sản phẩm chủ chốt như ô tô và bán dẫn, Hàn Quốc đã đàm phán để giảm mức thuế và cam kết hỗ trợ 249,3 tỷ USD cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng.

Nhiều nước Đông Nam Á đang đối mặt với hậu quả từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung kéo dài. Mỹ nhiều lần chỉ trích các quốc gia đóng vai trò như "cửa sau" để hàng Trung Quốc vào Mỹ. Trong bối cảnh này Thái Lan tuyên bố sẽ tăng nhập khẩu các sản phẩm nông nghiệp của Mỹ. Malaysia và Indonesia cũng tìm cách tăng cường liên kết kinh tế nội khối để giảm phụ thuộc vào Mỹ.

Thông điệp cảnh giác và sẵn sàng đáp trả

Liên minh châu Âu (EU) đang thực thi chiến lược kết hợp giữa đàm phán và trả đũa. Ngay sau khi Mỹ áp thuế 25% lên thép và nhôm, Ủy ban châu Âu tuyên bố sẵn sàng áp thuế trả đũa lên các sản phẩm của Mỹ như rượu vang, xe máy và hàng công nghệ cao. Thủ tướng Đức Olaf Scholz và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đều khẳng định EU không thể nhượng bộ trước áp lực từ Mỹ, đồng thời thúc đẩy đàm phán trong khuôn khổ WTO để tìm kiếm giải pháp lâu dài.

Ngoài ra, EU cũng tìm cách giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ bằng cách mở rộng các hiệp định thương mại với châu Á và Mỹ Latinh. Việc tăng cường hợp tác với Trung Quốc và các nền kinh tế đang phát triển có thể giúp châu Âu duy trì sức cạnh tranh giũa bối cảnh căng thẳng thương mại gia tăng.

Hướng đi nào cho tương lai?

Cuộc đối đầu thương mại giữa Mỹ và phần còn lại của thế giới không chỉ là vấn đề thuế quan đơn thuần mà còn là biểu hiện của một trật tự kinh tế đang thay đổi. Chính sách bảo hộ của Mỹ đặt dấu hỏi về sự tồn tại của các hiệp định thương mại đa phương và khả năng duy trì một hệ thống thương mại toàn cầu ổn định. Trong bối cảnh đó, các nước không thể chỉ đơn thuần phản ứng mà cần có chiến lược dài hạn để thích ứng. Phản ứng đa dạng của các nước từ phòng thủ, nhượng bộ đến đối đầu, cho thấy một thế giới đang loay hoay tìm kiếm điểm cân bằng mới trong “ván bài” thuế quan mà Mỹ đã khởi xướng.