Bảo vệ nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán

Nhà đầu tư theo dõi diễn biến thị trường chứng khoán tại Công ty cổ phần Chứng khoán MB (MBS). Ảnh: Văn Giáp/BNEWS/TTXVN

Trong năm 2024, số tài khoản chứng khoán đã tăng hơn 2 triệu, tức mỗi tháng bình quân có trên 166.000 tài khoản mở mới. Đây là năm có tốc độ tăng trưởng cao thứ 2 lịch sử thị trường, chỉ xếp sau 2022 - thời kỳ VN-Index trải qua xu hướng tăng giá mạnh mẽ với đỉnh hơn 1.528 điểm.

Thống kê mới đây của FiinTrade, nền tảng cung cấp và phân tích dữ liệu chứng khoán chuyên sâu thuộc FiinGroup cho thấy, nhà đầu tư cá nhân chiếm đến hơn 80% giá trị giao dịch toàn thị trường. Nhà đầu tư cá nhân trở thành động lực chính cho sự hồi phục thanh khoản trong năm 2024, khi giá trị giao dịch bình quân của nhóm này tăng 22,7%, lên mức 18.700 tỷ đồng mỗi phiên.

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), thị trường chứng khoán Việt Nam có tiềm năng to lớn để trở thành nguồn huy động tài chính quan trọng cho khu vực tư nhân.

Tuy nhiên, thị trường chứng khoán Việt Nam thiếu sự đa dạng về nhà đầu tư; trong đó, các nhà đầu tư cá nhân chiếm tỷ lệ lớn, lên tới khoảng 89%. Các nhà đầu tư cá nhân thường có hành vi bầy đàn với tầm nhìn ngắn hạn.

Theo TS. Lê Minh Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn Tài chính Việt Nam, mặc dù đóng vai trò quan trọng trên thị trường, song việc bảo vệ nhà đầu tư nói chung và nhà đầu tư cá nhân nói riêng trên thị trường chứng khoán chưa được đánh giá cao và chưa đáp ứng được kỳ vọng.

Rủi ro đối với các nhà đầu tư được thể hiện thông qua số lượng các hành vi vi phạm bị phát hiện và xử  lý có xu hướng tăng lên trong thời gian qua.

Năm 2024, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã ban hành 224 quyết định xử phạt với tổng số tiền phạt là 55,5 tỷ đồng, bình quân mỗi quyết định xử phạt gần 248 triệu đồng. Số quyết định xử phạt năm 2024 cao hơn 79 quyết định so với năm trước, tổng tiền phạt tăng hơn 61%.

Ông Lê Minh Nghĩa cho rằng, những rủi ro đối với nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam còn xuất phát từ năng lực còn hạn chế. Nhiều nhà đầu tư cá nhân chưa thực sự có nhận thức phù hợp về rủi ro thị trường chứng khoán dẫn đến “tâm lý bầy đàn” và chịu thiệt hại lớn.

Ông Nghĩa cho rằng, cần có những hành động thiết thực và mạnh mẽ để bảo vệ nhà đầu tư cá nhân trên thị trường vốn Việt Nam. Về khuôn khổ pháp lý, cần thiết xây dựng một luật riêng về bảo vệ người tiêu dùng tài chính. Với Luật Bảo vệ người tiêu dùng 2023, nội dung bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính hầu như chưa được đề cập và chưa đáp ứng được các yêu cầu về bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính - vốn luôn tiềm ẩn nhiều yếu tố rủi ro và phức tạp hơn nhiều so với các lĩnh vực khác.

Mặc dù hiện nay, một số số quy định về bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính cũng đã xuất hiện ở một số luật chuyên ngành như Luật Chứng khoán, Luật các tổ chức tín dụng… song nội dung còn rất hạn chế. Vì  vậy, việc có một luật riêng về bảo vệ người tiêu dùng tài chính là cần thiết.

Bên cạnh đó, cần thúc đẩy minh bạch và chuẩn hóa việc công bố thông tin ở mức độ cao hơn. Thực tế, một phần rất lớn đang cản trở năng lực của nhà đầu tư cá nhân chính là chất lượng công bố thông tin kém, cũng như thiếu minh bạch của nhiều các công ty niêm yết và tình trạng không công bằng trong việc tiếp nhận thông tin. Cơ quan quản lý cần có quy định cho việc đảm bảo các thông tin trọng yếu được công bố và tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư cá nhân tiếp cận công bằng, kịp thời.

Những quy định để cụ thể hóa, nâng cao chất lượng thông tin của các báo cáo tài chính, báo cáo thường niên cũng cần được thực hiện chặt chẽ hơn. Bên cạnh đó, các cơ chế giám sát, phát hiện vi phạm và xử phạt cần được thực hiện nghiêm minh, đủ sức mạnh để răn đe và ngăn chặn các hành vi vi phạm.

Theo TS. Lê Minh Nghĩa, cũng cần tăng cường các quy định về đào tạo hành nghề và quản lý hành nghề tư vấn trong lĩnh vực tài chính; trong đó, đặc biệt cần thiết lập các tiêu chuẩn đào tạo về tư vấn khách hàng và  khung năng lực môi giới khác biệt với tư vấn thương mại.

Việc khắt khe hơn đối với hoạt động tư vấn và môi giới nhằm đảm bảo chất lượng tư vấn đúng với nhu cầu của khách hàng và đặt quyền lợi của khách hàng lên hàng đầu. Trên thế giới, việc phát triển các tiêu chuẩn về hoạch định tài chính cá nhân đã được phát triển rộng rãi. Đến nay đã có 28 quốc gia tham gia vào hệ thống chuẩn hóa hoạch định tài chính cá nhân Hoa Kỳ (FPSB). Đây cũng được đánh giá là hệ thống tiêu chuẩn về hoạch định tài chính cá nhân tốt nhất hiện nay. Vì vậy, Việt Nam cũng có thể học hỏi từ hệ thống tiêu chuẩn này để phát triển, với các tiêu chuẩn tiệm cận trình độ quốc tế, phù hợp với thực tiễn.

Ông Nghĩa cũng kiến nghị việc triển khai chương trình nâng cao dân trí kinh tế cho toàn dân; trong đó, đẩy mạnh cung cấp các khóa học, chương trình đào tạo cho nhà đầu tư cá nhân. Bên cạnh đó, theo vị chuyên gia này, cần khuyến khích sự phát triển của các quỹ đầu tư tại Việt Nam.

Đầu tư qua các quỹ đầu tư là 1 lựa chọn cho những nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm, thời gian. Ảnh minh họa: BNEWS/TTXVN

Với các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ, thiếu kiến thức và kinh nghiệm, việc đầu tư thông qua các quỹ đầu tư, ủy thác cho các nhà đầu tư chuyên nghiệp, có kinh nghiệm sẽ giúp hạn chế đáng kể các rủi ro và mất mát. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay các quỹ đầu tư còn có quy mô hạn chế, không những vậy, nhà đầu tư cá nhân hầu như có rất ít thông tin về các quỹ đầu tư. Vì vậy, họ thường có xu hướng thích tự đầu tư hơn là ủy thác cho các quỹ đầu tư này.

Theo Thống kê của Vụ Quản lý các công ty Quản lý quỹ và Quỹ đầu tư chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, mặc dù tổng giá trị tài sản ròng của các quỹ mở giảm nhẹ, chủ yếu do ảnh hưởng của các quỹ trái phiếu, số lượng nhà đầu tư vào quỹ mở đã tăng 20%, tập trung chủ yếu ở các quỹ cổ phiếu. Sau hơn 10 năm hoạt động, các quỹ mở đến nay đã thu hút hơn 300.000 nhà đầu tư, vẫn thấp hơn 0,3% dân số. Con số này còn khá khiêm tốn so với không chỉ dân số Việt Nam mà với hơn 9,2 triệu tài khoản chứng khoán là rất nhỏ, cho thấy sự kém hấp dẫn của ngành quỹ với nhà đầu tư.

Theo bà Lương Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc quản lý tài sản, Khối trong nước của Quỹ Dragon Capital Việt Nam, để hóa giải những hạn chế thường gặp của nhà đầu tư cá nhân, việc nâng cao kiến thức là một trong những giải pháp ưu tiên mà các chuyên gia đề xuất.

Ngoài việc tự học thông qua các nguồn thông tin uy tín, hội thảo do các đơn vị hàng đầu thị trường tổ chức có thể giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn về chiến lược đầu tư và quản lý tài sản.

Việc đào tạo không chỉ dừng lại ở kỹ năng đầu tư cổ phiếu, mà còn mở rộng sang quản lý tài chính cá nhân, bao gồm kỹ năng đầu tư các loại tài sản, chi tiêu và vay nợ. Kiến thức tài chính vững vàng không chỉ giúp giảm thiểu các quyết định sai lầm mà còn tăng sự tự tin, giúp nhà đầu tư vững vàng trước các biến động của thị trường.

Tuy nhiên, đối với những người không có thời gian hoặc chuyên môn sâu, giải pháp đầu tư đồng hành với các tổ chức chuyên nghiệp là cần thiết. “Mặc dù tại một số thời điểm, hiệu quả đầu tư có thể không vượt trội hơn việc lựa chọn cổ phiếu đúng lúc, nhưng các quỹ mở lại nổi bật nhờ khả năng duy trì hiệu suất đầu tư ổn định”, bà Lương Thị Mỹ Hạnh chia sẻ.