Cân nhắc việc đánh thuế ngay có thể ảnh hưởng đến lợi ích của nhà đầu tư

Phản hồi đề nghị của Bộ Tài chính về việc góp ý hoàn thiện dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 126/2020/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý thuế; đồng thời, trên cơ sở tổng hợp ý kiến của doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, dự thảo thay đổi về thời điểm khấu trừ thuế thu nhập cá nhân với cổ tức bằng chứng khoán, theo hướng yêu cầu khấu trừ ngay tại thời điểm trả cổ tức. Quy định này tạo ra thay đổi lớn về mặt nghĩa vụ; từ chỗ thuế chỉ phát sinh khi cổ đông thực sự có thu nhập từ bán cổ phần sang chỗ cổ đông phải nộp thuế ngay khi nhận cổ phiếu. Do đó, VCCI cho rằng chính sách thuế, ngoài mục tiêu thu đúng, thu đủ, còn cần đảm bảo khả năng khuyến khích hoạt động đầu tư kinh doanh, phát triển doanh nghiệp, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế và nuôi dưỡng nguồn thu bền vững.

Căn cứ trên luận điểm này, VCCI kiến nghị cơ quan soạn thảo cần cân nhắc xây dựng nội dung dự thảo. Theo đó, việc đánh thuế ngay ảnh hưởng đến lợi ích của nhà đầu tư, làm suy giảm động lực đầu tư dài hạn. Việc chia cổ tức bằng cổ phiếu không tạo ra thu nhập thực tế cho cổ đông tại thời điểm nhận cổ tức. Về bản chất, đây chỉ là điều chỉnh kỹ thuật trong cấu trúc vốn, làm tăng số cổ phiếu lưu hành nhưng không làm tăng tổng giá trị tài sản của cổ đông.

Ví dụ, một cá nhân nắm giữ 100.000 cổ phiếu có giá 30.000 đồng/cổ phiếu. Khi doanh nghiệp chia cổ tức bằng cổ phiếu theo tỷ lệ 2:1 (2 cổ phiếu cũ nhận thêm 1 cổ phiếu mới), cá nhân này nhận thêm 50.000 cổ phiếu. Đồng thời, theo quy định pháp luật, giá cổ phiếu sẽ điều chỉnh còn 20.000 đồng/cổ phiếu. Tổng giá trị tài sản trước và sau khi nhận cổ tức vẫn là 3 tỷ đồng, không phát sinh thu nhập, nhưng cá nhân đó vẫn phải nộp 25 triệu đồng thuế thu nhập cá nhân.

Như vậy, tại thời điểm trả cổ tức bằng cổ phiếu, cổ đông chưa nhận lợi ích gì từ việc này. Nếu thu thuế ngay thời điểm này, sẽ tạo áp lực tài chính và rủi ro thanh khoản cho nhà đầu tư, bao gồm cả các nhà đầu tư lớn và nhà đầu tư nhỏ lẻ. Đồng thời, chính sách thuế thu ngay tại thời điểm nhận cổ phiếu thưởng làm suy giảm sức hấp dẫn của phương pháp đầu tư dài hạn khi nhà đầu tư phải đóng thuế trước cả khi thực sự nhận được lợi nhuận.

Không những thế, quy định như trong dự thảo có thể sẽ tác động đến nguồn lực tái đầu tư cho doanh nghiệp. Bởi lẽ, từ góc độ doanh nghiệp, lợi nhuận sau thuế có thể được xử lý theo ba cách: 1 là không chia lợi nhuận thì doanh nghiệp có thêm nguồn lực đầu tư nhưng cổ đông không được chia sẻ thành quả kinh doanh, ảnh hưởng đến quyền lợi của cổ đông; 2 là chia cổ tức tiền mặt, khi ấy cổ đông hưởng lợi nhuận từ việc đầu tư nhưng doanh nghiệp giảm quy mô vốn, ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tiền cho sản xuất kinh doanh; 3 là chia cổ tức bằng cổ phiếu, doanh nghiệp giữ lại được nguồn vốn cho hoạt động kinh doanh, đồng thời “chia sẻ” lợi nhuận cho cổ đông dưới hình thức tăng sở hữu cổ phiếu.

Như vậy, có thể coi hình thức chia cổ tức bằng cổ phiếu là một hình thức dung hòa giữa lợi ích của doanh nghiệp và lợi ích của cổ đông. Đồng thời khuyến khích nhà đầu tư nắm giữ lâu dài, đồng hành cùng doanh nghiệp; chủ doanh nghiệp tiếp tục phát triển doanh nghiệp hơn nữa vì chỉ như thế mới thực sự biến số cổ phiếu đó thành lợi nhuận. Đây cũng là một trong những cách ngành thuế nuôi dưỡng nguồn thu bền vững, lâu dài.

Đề xuất đánh thuế ngay tại thời điểm chia cổ tức bằng cổ phiếu như trong dự thảo sẽ khiến phương án này trở nên kém hấp dẫn, làm mất đi công cụ hiệu quả để doanh nghiệp có nguồn lực tái đầu tư vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Nếu cùng phải đóng thuế ngay tại thời điểm nhận, tại sao nhà đầu tư phải ưu tiên chọn cổ phiếu trong khi cổ tức tiền mặt vừa đem lại dòng tiền ngay lập tức, có ngay nguồn đóng thuế và không phải chịu rủi ro tiềm tàng trong tương lai như cổ phiếu?

VCCI cũng viện dẫn báo cáo từ cơ quan thuế, trong giai đoạn 2016–2024, số thuế thu nhập cá nhân thực thu từ cổ tức bằng chứng khoán đạt khoảng 1.318 tỷ đồng, trong khi nếu thu ngay khi chia thì con số ước tính có thể khoảng 17.420 tỷ đồng. Có thể suy đoán rằng phần lớn cổ đông đã chọn nắm giữ cổ phiếu lâu dài. Như vậy, hơn 10.000 tỷ đồng “chưa thu” này đang thực chất nằm trong doanh nghiệp, phục vụ tái đầu tư sản xuất – kinh doanh, tạo ra việc làm, đóng góp gián tiếp vào tăng trưởng GDP và nguồn thuế ổn định, bền vững cho ngân sách trong dài hạn. Nếu buộc thu ngay, dòng vốn này sẽ có thể bị rút ra, làm giảm khả năng tái đầu tư và phát triển của doanh nghiệp.

Từ những phân tích trên, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc lại quy định này và điều chỉnh cho phù hợp.