Chủ động ứng phó, mở rộng thị trường xuất khẩu gạo

Phát biểu khai mạc hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, gạo là một mặt hàng lương thực thiết yếu, mang ý nghĩa chiến lược, sống còn với hàng trăm quốc gia và nhiều châu lục. Đặc biệt, với những nước không có điều kiện tự chủ sản xuất hoặc gặp khó khăn về chính trị - xã hội, gạo trở thành mặt hàng bảo đảm an ninh quốc gia.

Khác với nhiều mặt hàng công nghiệp do khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) chiếm tỷ trọng lớn nhưng giá trị gia tăng để lại trong nước chưa cao, gạo thực sự đem lại lợi ích trực tiếp, bền vững cho nền kinh tế. Bởi vậy, xuất khẩu gạo mang lại ý nghĩa kinh tế lớn, góp phần khẳng định vị thế và Việt Nam phát triển, đóng góp vào công cuộc giảm nghèo và bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu.

Tuy nhiên, gần đây thị trường Philippines - chiếm khoảng 38-40% tổng lượng gạo xuất khẩu của nước ta, bất ngờ dừng nhập khẩu trong hai tháng, đồng nghĩa với việc khoảng 500.000 tấn gạo bị “ách lại”, đã gây khó khăn lớn. Bên cạnh đó, Indonesia cũng thu hẹp nhập khẩu. Hệ quả là xuất khẩu gạo của ta vừa giảm về sản lượng, vừa chịu áp lực giảm giá.

“Đây cũng là dịp để rút ra bài học quan trọng, phải đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc vào một số ít đối tác, tránh “bỏ trứng vào một giỏ”. Chỉ khi thị trường được mở rộng và cân bằng thì mới giảm thiểu rủi ro, ứng phó hiệu quả trước biến động”, Bộ trưởng lưu ý.

Theo ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), 8 tháng năm 2025, xuất khẩu gạo đạt gần 6,37 triệu tấn gạo với trị giá hơn 3,26 tỷ USD, tăng 3,7% về lượng nhưng giảm 15,4% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2024 - năm xuất khẩu gạo đạt thành tích cao nhất từ trước tới nay.

Về thị trường xuất khẩu, Philippines tiếp tục là nước nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam với gần 2,9 triệu tấn chiếm 45,9% tăng 4,2% so với cùng kỳ. Theo sau là thị trường Bờ Biển Ngà đạt 753,7 nghìn tấn chiếm 11,85%, tăng gấp 1,5 lần so với cùng kỳ năm ngoái.

Thị trường Ghana tăng gần 94,8% so với cùng kỳ, lượng xuất đạt 662,4 nghìn tấn chiếm 10,4%. Kế tiếp là thị trường Trung Quốc, sau vài năm sụt giảm liên tục, trong 8 tháng đầu năm đã tăng trưởng trở lại, đạt 565,3 nghìn tấn chiếm 8,9% tổng lượng xuất, tăng 141,3 % so với cùng kỳ.

Ngược lại, sự sụt giảm đáng kể từ thị trường Indonesia giảm gần 97,2% chỉ đạt gần 25,4 nghìn tấn trong 8 tháng sau khi Chính phủ nước này tuyên bố ngừng nhập khẩu gạo trong năm 2025. Thị trường Malaysia cũng sụt giảm 45% so với cùng kỳ. Lượng gạo xuất khẩu sang các thị trường Philippines, Bờ Biển Ngà, Ghana, Trung Quốc, Bangladesh... đều tăng so với cùng kỳ năm ngoái, bù đắp cho sự sụt giảm của các thị trường Indonesia, Cuba, Malaysia...

Đối với việc điều hành xuất khẩu gạo, Bộ Công Thương đã rà soát, theo dõi tình hình hoạt động của thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo. Cụ thể, thực hiện chức năng quản lý nhà nước được giao tại Nghị định số 107/2018/NĐ-CP ngày 15 tháng 8 năm 2018 về kinh doanh xuất khẩu gạo và Nghị định số 01/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP, từ đầu năm đến nay, Bộ Công Thương đã ban hành 13 Quyết định thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo đã cấp cho thương nhân không tuân thủ quy định tại Nghị định số 107/2018/NĐ-CP và Nghị định số 01/2025/NĐ-CP (không duy trì, đáp ứng điều kiện kinh doanh, không xuất khẩu liên tục trong 18 tháng và theo đề nghị của thương nhân).

Về xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, sau các đoàn làm việc của lãnh đạo Chính phủ với các nguyên thủ quốc gia, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ký các công hàm, công thư kèm theo dự thảo về thương mại gạo giữa Việt Nam và các quốc gia... Bộ đang tích cực đôn đốc, trao đổi phía bạn để sớm có phản hồi và xác nhận về thời gian làm việc giữa hai bên để đàm phán về thỏa thuận xuất khẩu gạo.

Cùng đó, Bộ Công Thương và Bộ Công Thương Senegal đã ký kết Bản ghi nhớ về thương mại gạo với số lượng khoảng 100 nghìn tấn gạo các loại để thúc đẩy thương mại gạo giữa Việt Nam và Senegal. Bộ cũng phối hợp với Hiệp hội Lương thực Việt Nam tổ chức các hoạt động giao thương xúc tiến thương mại gạo thành phố Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc từ ngày 11 - 14/6; Hồng Kông (Trung Quốc) từ ngày 13 - 16/8 nhằm duy trì, phát triển thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam trong năm 2025.

Để hoàn thiện hành lang pháp lý đối với kinh doanh xuất khẩu gạo, Bộ Công Thương đã phối hợp với các bộ, ngành và đơn vị liên quan tham mưu trình Chính phủ ban hành Nghị định số 01/2025/NĐ-CP ngày 1/1/2025 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP. Nghị định có hiệu lực ngày 1/3 năm nay.

Bộ cũng đã ban hành Thông tư số 35/2025/TT-BCT ngày 2/6 của Bộ trưởng Bộ Công Thương sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 30/2018/TT-BCT ngày 1/10/2018 của Bộ trưởng Bộ Công Thương quy định chi tiết một số điều của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP và Thông tư số 42/2019/TT-BCT ngày 18/12/2019 của Bộ trưởng Bộ Công Thương sửa đổi, bổ sung một số quy định về chế độ báo cáo định kỳ...

Hiện, Bộ đang hoàn thiện báo cáo Chính phủ về việc xây dựng Nghị định thay thế Nghị định số 107/2018/NĐ-CP và Nghị định số 01/2025/NĐ-CP ngày 01/01/2025 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP toàn diện, phù hợp với thực tế và chỉ đạo của Chính phủ về xây dựng Nghị định.

Từ nay đến cuối năm, về sản xuất, theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sản lượng gạo năm 2025 ước đạt 43,143 triệu tấn, giảm 323 nghìn tấn so với cùng kỳ năm 2024. Lúa hàng hóa để cho xuất khẩu ước khoảng 15,085 triệu tấn, tương đương 7,542 triệu tấn gạo. Về xuất khẩu, nhu cầu nhập khẩu gạo của các thị trường Trung Quốc, Bangladesh, các nước châu Phi… dự báo sẽ được duy trì.

Việc Ấn Độ nối lại xuất khẩu gạo 100% tấm sẽ tiếp tục gây áp lực lên giá gạo toàn cầu, nhưng không ảnh hưởng nhiều đến Việt Nam do gạo tấm chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong xuất khẩu và phân khúc thị trường khác nhau.

Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu gạo cũng sẽ phải đối diện với không ít khó khăn bởi hiện tượng thời tiết, rủi ro kinh tế - chính trị - chính sách xuất nhập khẩu lương thực trên thị trường thương mại gạo có thể ảnh hưởng đến thương mại toàn cầu; việc Ấn Độ gỡ bỏ hàng loạt hạn chế xuất khẩu gạo từ tháng 9/2024 đã tác động đến giá gạo thế giới liên tục giảm trong thời gian qua.

Trong khi đó, xuất khẩu sang thị trường Philippines đang gặp khó khăn khi Tổng thống Philippines ban hành Sắc lệnh số 93 thông báo tạm ngừng nhập khẩu trong vòng 60 ngày kể từ 1/9 năm nay, đây là yếu tố gây ảnh hưởng đến tâm lý thị trường trong 4 tháng cuối năm.

Để tháo gỡ, Bộ Công Thương sẽ nỗ lực hoàn thiện và trình Chính phủ Nghị định thay thế Nghị định số 107/2018/NĐ-CP và Nghị định số 01/2025/NĐ-CP nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý, vừa tạo môi trường cạnh tranh công bằng cho thương nhân tham gia hoạt động xuất khẩu gạo, vừa kiểm soát chặt chẽ; tiếp tục nâng cao hiệu quả của dự báo, cân đối cung - cầu qua đánh giá sát tình hình sản xuất mùa vụ, chủng loại, dự kiến kế hoạch thóc, gạo hàng hóa phục vụ xuất khẩu.

Chỉ đạo thương nhân thực hiện nghiêm trách nhiệm trong việc chế độ báo cáo định kỳ, đột xuất, thu mua tạm trữ; tiếp tục thực hiện kiểm tra thi hành pháp luật và rà soát kết quả xuất khẩu gạo của thương nhân để kịp thời chấn chỉnh, xử lý trường hợp vi phạm Nghị định số 107/2018/NĐ-CP và Nghị định số 01/2025/NĐ-CP.

Đồng thời, tiếp tục tìm kiếm, mở rộng, phát triển thị trường thông qua việc đàm phán ký kết các hợp đồng thương mại gạo với các thị trường có nhu cầu nhập khẩu, tổ chức triển khai xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu sản phẩm gạo Việt Nam theo Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam đến năm 2030.

Thực hiện triển khai hiệu quả kết quả làm việc của Thủ tướng Chính phủ với nguyên thủ các quốc gia, Bộ Công Thương sẽ đôn đốc, trao đổi phía bạn, sớm có phản hồi và xác nhận thời gian làm việc giữa hai bên để đàm phán về thỏa thuận xuất khẩu gạo; tăng cường cảnh báo, hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn cho thương nhân trong hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo; nâng cao năng lực cạnh tranh; xây dựng, củng cố đội ngũ thương nhân đáp ứng yêu cầu cạnh tranh và hội nhập quốc tế.

Theo ông Trần Sơn Hà, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam chia sẻ, doanh nghiệp vẫn theo sát tình hình thị trường Philippines, mở rộng với thị trường châu Phi, Trung Quốc, Malaysia…Hiệp hội cũng yêu cầu doanh nghiệp tích cực mua tạm trữ của nông dân và giá lúa gạo có xu hướng tăng trở lại. Tuy nhiên, hiệp hội kiến nghị Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao và cơ quan Thương vụ nước ngoài hỗ trợ doanh nghiệp tìm hiểu chính sách nhập khẩu của nước có nhu cầu và tìm khách hàng tiềm năng.

Bà Bùi Thị Thanh Tâm, Chủ tịch Tổng công ty Lương thực miền Bắc (Vinafood 1) kiến nghị Bộ Công Thương quan tâm có ý kiến với Chính phủ về Luật Thuế giá trị gia tăng, hiện chính sách này gây khó khăn cho doanh nghiệp về ngồn vốn. Đồng thời, doanh nghiệp cũng mong muốn ngân hàng hỗ trợ thêm về tài chính tạo điều kiện cho doanh nghiệp quay vòng vốn, thu mua của người dân, dự trữ và cung cấp cho hợp đồng.