Giải thưởng Bùi Xuân Phái 2025: Hành động vì một Hà Nội bền vững và nhân văn

Trong số các hạng mục giải thưởng được đề cử lần này, hạng mục Giải Việc làm được nhiều người quan tâm và đánh giá cao, bởi cả 3 đề cử đều gắn trực tiếp với sự thay đổi diện mạo Thủ đô: Bước đầu hồi sinh sông Tô Lịch; Công trình Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia - một "kỳ quan" mới tại Hà Nội, kỳ tích xây dựng tại Việt Nam; việc tu bổ hai bức phù điêu ngoài trời tại phố Hàng Lọng (phường Cửa Nam).

Hồi sinh sông Tô Lịch

Nhiều thập kỷ, sông Tô Lịch gắn liền với ký ức buồn của người dân Hà Nội: một dòng sông ô nhiễm, nặng mùi, còn được gọi là "dòng sông đen" giữa lòng thành phố. Nhưng từ cuối năm 2024 - 2025, khi Hà Nội thực hiện chuỗi giải pháp quyết liệt, trong đó, bổ cập nguồn nước sạch được xác định là giải pháp then chốt, đã mở ra bước ngoặt quan trọng trong việc xử lý ô nhiễm tại đây.

Đầu năm 2025, Văn phòng UBND thành phố Hà Nội đã ban hành thông báo kết luận của Chủ tịch UBND thành phố Trần Sỹ Thanh về phương án bổ cập nước cho sông Tô Lịch. Theo đó, các đơn vị được giao nhiệm vụ nghiên cứu và triển khai việc đưa nước từ hồ Tây và sông Hồng vào sông, nhằm tăng cường khả năng tự làm sạch dòng sông. Mục tiêu của giải pháp này không chỉ dừng ở việc giảm ô nhiễm mà còn hướng tới phục hồi cảnh quan, tạo điều kiện để hệ sinh thái phát triển trở lại. Sau nhiều tháng làm việc gấp rút, vừa qua, những công trình đầu tiên trong kế hoạch hồi sinh sông Tô Lịch đã được đưa vào vận hành.

Cụ thể, từ ngày 15/8/2025, toàn bộ 245 cửa xả dọc sông đã được thu gom, đưa nước thải về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để xử lý tập trung. Nhà máy vận hành với công suất khoảng 200.000 - 230.000m³/ngày đêm, đủ sức tiếp nhận và xử lý toàn bộ lượng nước thải của sông.

Ngày 9/9/2025, khi hệ thống dẫn nước bổ cập từ Hồ Tây chính thức hoạt động, nhiều người dân đã xúc động chứng kiến dòng sông từng nặng mùi nay bắt đầu có nước trong hơn, có sự sống trở lại. Với hệ thống gồm hai đường ống HDPE song song với đường kính D1200, vận hành theo chu kỳ, bảo đảm dòng nước từ hồ Tây chảy trực tiếp vào sông Tô Lịch mà không hòa lẫn với nước thải kênh TE3. Cùng thời điểm này, đập dâng tại khu vực cầu Quang phía hạ lưu sông Tô Lịch cũng được vận hành nhằm giữ mực nước ổn định.

Gần đây nhất, ngày 20/9, nguồn nước sau xử lý từ Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá được chính thức được đưa trở lại sông Tô Lịch. Theo các đơn vị thực hiện, sự phối hợp giữa hai nguồn nước từ Hồ Tây và Nhà máy Yên Xá sẽ giúp duy trì dòng chảy liên tục, ổn định của dòng sông, loại bỏ mùi hôi và bảo đảm môi trường nước lâu dài.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cho rằng, sự trong xanh hiện tại của sông Tô Lịch mới chỉ là kết quả ban đầu, khi các biện pháp cải thiện vẫn đang được triển khai. Đây sẽ là một quá trình dài, đòi hỏi theo dõi sự ổn định của dòng chảy trong trạng thái mới, đồng thời kịp thời điều chỉnh hoặc bổ sung giải pháp cần thiết.

Song song với nỗ lực làm sạch, UBND thành phố Hà Nội đã có tờ trình gửi HĐND thành phố xem xét phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết công viên tuyến hai bên sông Tô Lịch, gồm nhiều hạng mục như cây xanh, đường dạo, quảng trường, sân chơi, sân thể thao, bãi đỗ xe, hệ thống kè và bậc lên xuống…

Như vậy, bên cạnh những chuyển biến tích cực từ việc chặn nguồn xả thải và bổ cập nước sạch, sông Tô Lịch còn có cơ hội trở thành không gian sinh thái - cảnh quan thực sự giữa lòng thành phố. Nó gắn với một định hướng xuyên suốt: sông Tô Lịch không chỉ là kênh thoát nước, mà phải là không gian sinh thái - văn hóa của Thủ đô.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội (thành viên Hội đồng giám khảo) cho rằng, sự trăn trở của chúng ta với sông Tô Lịch là dễ hiểu. Chúng ta luôn kỳ vọng sông Tô Lịch sẽ tốt hơn nữa, trở thành một “kinh mạch” thông suốt cho Thủ đô, đồng thời là không gian văn hóa - nghệ thuật mở, phục vụ đời sống tinh thần của người dân. Ông Bùi Hoài Sơn tin rằng, trong tương lai, sông Tô Lịch sẽ đáp ứng được kỳ vọng ấy, trở thành một dòng chảy văn hóa, tâm linh và cả tương lai của Hà Nội.

“Kỳ vọng của người dân là rất lớn và đó là điều hoàn toàn chính đáng. Nhưng cũng nên hiểu rằng việc phục hồi một không gian văn hóa lịch sử cổ xưa không thể diễn ra một sớm một chiều. Nó đòi hỏi không chỉ mong muốn, mà còn cần nguồn lực, nghiên cứu kỹ lưỡng và đầu tư đúng hướng, để đảm bảo sự bền vững. Tôi tin rằng người dân Hà Nội sẽ đủ kiên nhẫn để chờ đợi kết quả tốt đẹp nhất với dòng sông này” - ông Bùi Hoài Sơn chia sẻ.

Có thể thấy, trong một đô thị hơn 10 triệu dân, việc cải tạo một dòng sông ô nhiễm không chỉ là thách thức kỹ thuật, mà còn là biểu tượng về ý chí xây dựng thành phố xanh, sạch và nhân văn. Bởi vậy, đề cử này không chỉ là một “việc làm”, còn là minh chứng cho trách nhiệm với môi trường và cộng đồng.

Kỳ tích xây dựng Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia

Đề cử thứ hai trong hạng mục Giải Việc làm là Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia (VEC) tại Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội. Được khởi công tháng 8/2024 và chỉ sau chưa đầy 10 tháng đã bàn giao mặt bằng, vượt tiến độ tới 15 tháng. Với diện tích hơn 900.000m², đây là công trình được “định vị” trở thành tổ hợp trung tâm triển lãm lớn nhất Đông Nam Á, nằm trong Top 10 tổ hợp triển lãm lớn nhất thế giới, với kỳ vọng góp phần giới thiệu, kết nối các doanh nghiệp Việt Nam với các doanh nghiệp Quốc tế thông qua các hoạt động triển lãm.

Điểm nhấn nổi bật là Nhà triển lãm Kim Quy diện tích 130.000 m², với mái vòm khổng lồ kết cấu từ 24.000 tấn thép, cao 56m - một “kỳ tích” kỹ thuật trong điều kiện xây dựng Việt Nam. Với quy mô đặc biệt, Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia được kiến tạo là một tổ hợp kinh tế, văn hóa, thể thao và du lịch quy mô lớn, hiện đại, mang tính biểu tượng của Thủ đô Hà Nội, hình thành nên một địa danh “thành phố triển lãm” để phục vụ tổ chức các sự kiện, hội chợ triển lãm mang tầm quốc gia và quốc tế.

Nhiều chuyên gia cho rằng, Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia không chỉ là công trình vật chất, mà còn là hạ tầng văn hóa - kinh tế, mở ra không gian để Việt Nam, trong đó có Hà Nội, hội nhập mạnh mẽ hơn với thế giới qua các hoạt động triển lãm, giao thương, kết nối sáng tạo… Và Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia là hiện thân của một Hà Nội đang vươn mình trong thời kỳ hội nhập. Sự hiện diện của công trình này cho thấy tình yêu Hà Nội hôm nay không chỉ là giữ gìn ký ức, mà còn là khát vọng xây dựng biểu tượng mới cho tương lai.

Giữ gìn ký ức mỹ thuật đô thị

Khác với hai dự án quy mô lớn, đề cử thứ ba của Giải Việc làm - Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội năm 2025 lại có phần gần gũi hơn: tu bổ hai bức phù điêu ngoài trời tại phố Hàng Lọng (phường Cửa Nam).

Cụ thể, tháng 7/2025, một tuyến phố của Hà Nội đã được đặt tên là Hàng Lọng, bắt đầu từ đoạn giao phố Trần Bình Trọng tới đoạn giao đường Lê Duẩn (dài 350m, rộng 13m), để đảm bảo thông suốt tuyến đường và kết nối với phố Hàng Lọng cũ (đã đổi tên thành đường Lê Duẩn), đáp ứng nguyện vọng nhân dân, phù hợp các yếu tố văn hóa, lịch sử. Sự ra đời của con phố này không chỉ khơi gợi ký ức về một địa danh xưa, mà còn mở ra cơ hội tu bổ và phát huy giá trị 2 bức phù điêu gần trăm năm tuổi tại đây.

Theo các tư liệu cũ, hai bức phù điêu gắn liền với những sáng tác của các giáo sư và sinh viên khóa 1, khóa 2 Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, thực hiện vào khoảng những năm 1929 - 1930.

Đến tháng 8/2025, dự án “Tu bổ hai bức phù điêu ngoài trời tại phố Hàng Lọng, phường Cửa Nam” đã chính thức được UBND phường Cửa Nam, thành phố Hà Nội công bố và tiến hành, với sự đồng hành của nhà tài trợ và nhiều chuyên gia, họa sĩ, nhà điêu khắc giàu kinh nghiệm như: Họa sĩ, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn; các Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế và Phạm Long; Kiến trúc sư Trần Huy Ánh, các nhà điêu khắc Trần Quốc Thịnh và Trần Công Định.

Giám tuyển - họa sĩ Nguyễn Thế Sơn cho biết, sau gần một tháng tu bổ, hai bức phù điêu cơ bản hoàn thiện, khôi phục được diện mạo nguyên gốc. Đây là 2 phù điêu tái hiện sinh động đời sống lao động truyền thống: một bên là cảnh cày cấy, gặt lúa, gánh rơm trong bức “Nông nghiệp”, bên kia là cảnh chèo thuyền, kéo lưới, đánh bắt cá trong bức “Ngư nghiệp”.

Theo giám tuyển Nguyễn Thế Sơn, bên cạnh việc tu bổ hai bức phù điêu hiện có, nhóm nghệ sĩ đang tính đến khả năng nghiên cứu phục dựng, tái hiện trọn vẹn bộ tứ Sĩ - Nông - Công - Thương tại đây. Theo ông Sơn, việc hoàn thiện cả bốn phù điêu đúng như ý tưởng ban đầu của các họa sĩ Đông Dương là một “giấc mơ tuyệt vời”, để trả lại vị trí xứng đáng của chúng trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam, cũng như tiếp nối tinh thần tri ân của các thế hệ nghệ sĩ hôm nay, với những tiền bối đã đặt nền móng cho nền mỹ thuật Việt Nam đương đại.

Ông Phạm Tuấn Long, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Cửa Nam cho rằng, hai bức phù điêu gần 100 tuổi vừa được tu bổ là minh chứng cho thẩm mỹ và sáng tạo của người Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm giá trị của Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Nhìn vào ba đề cử của hạng mục Giải Việc làm năm nay có thể thấy những hành động cụ thể, góp phần làm Thủ đô trở nên trong lành, hiện đại và giàu bản sắc. Theo đó, dự án hồi sinh sông Tô Lịch cho thấy quyết tâm cải tạo môi trường, đưa thiên nhiên trở lại đời sống đô thị. Việc xây dựng Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia khẳng định khát vọng hội nhập, biến Hà Nội thành điểm đến của giao thương và sáng tạo toàn cầu. Còn việc tu bổ phù điêu ở Hàng Lọng thể hiện sự trân trọng ký ức mỹ thuật đô thị, bảo tồn di sản tinh thần cho các thế hệ mai sau…

Theo Ban tổ chức, các việc làm được đề cử năm nay không chỉ phản ánh tình yêu Hà Nội, hướng tới việc xây dựng một Hà Nội nhân văn, hiện đại và bền vững, mà còn thể hiện trách nhiệm hành động trước những thách thức của đô thị, những hành động cụ thể, trực tiếp tác động tới không gian sống và cảnh quan văn hóa đô thị hôm nay và mai sau.