Gỡ nút thắt giữa "siêu Ủy ban" với doanh nghiệp: Vướng mắc với các tập đoàn và DNNN

Những con số được đưa ra trong báo cáo của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp( Ủy ban) trong buổi làm việc với Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình cho thấy, đơn vị này đã chỉ đạo, điều phối hoạt động của 19 tập đoàn, tổng công ty hoàn thành cơ bản các mục tiêu kế hoạch sản xuất, kinh doanh đề ra.

Doanh thu đạt gần 1,5 triệu tỷ đồng, tăng 6,4% so với cùng kỳ; lợi nhuận đạt gần 100 nghìn tỷ đồng, tăng 17,6% so với kế hoạch; nộp ngân sách đạt trên 221 nghìn tỷ đồng, tăng 17,6% so với cùng kỳ.

Trong ảnh: Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp Nguyễn Hoàng Anh phát biểu tại buổi làm việc. Ảnh: Văn Điệp - TTXVN

Tuy nhiên, những khó khăn, vướng mắc đằng sau những con số nêu trên mới thực sự là vấn đề mà Ủy ban phải đối mặt. Hàng loạt vấn đề phát sinh như triển khai chậm tiến độ các dự án, vướng mắc trong triển khai đề án tái cơ cấu doanh nghiệp đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt; sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn và tái cơ cấu doanh nghiệp; quyết định các dự án đầu tư; chuyển giao quyền và trách nhiệm của cơ quan chủ quản đối với dự án đầu tư công từ các bộ về Ủy ban.

Hiện nay, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) có 4 dự án đầu tư lớn có vướng mắc, khó khăn và chậm tiến độ gồm dự án Nhà máy nhiệt điện Thái Bình 2, Lọc hóa dầu Nghi Sơn, Thủy điện Luang Prabang (Lào), và dự án thăm dò khai thác dầu khí tại 4 lô – Khu tự trị Nhenhexky (Nga).

Theo đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), ngày 29/9/2018, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 131/2018/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp (UBQLVNN).

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai áp dụng Nghị định số 131/2018/NĐ-CP, còn những điểm chưa rõ ràng về quy định liên quan đến quyền và trách nhiệm của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Thực tế, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp mới được thành lập từ cuối tháng 9/2018 trong khi các quy định của pháp luật đều có trước đó, do đó, chưa quy định rõ ràng về vai trò, chức năng nhiệm vụ của đơn vị này.

Liên quan đến vướng mắc về đầu tư, đại diện Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) cho hay, từ khi chuyển về Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, VEC đang gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc về kế hoạch vốn, chủ trương đầu tư, thủ tục gia hạn thời gian thực hiện dự án, cũng như việc gia hạn các hiệp định vay vốn. Những vướng mắc này ảnh hưởng lớn đến các dự án, các nhà thầu thi công.

Đến nay, tại hai dự án cao tốc Bến Lức - Long Thành và Đà Nẵng - Quảng Ngãi, tất cả các gói thầu gần như đã quá hạn và chưa được gia hạn.

Làm rõ hơn vấn đề này, đại diện VEC cho biết, sau khi chuyển giao từ Bộ Giao thông Vận tải sang Ủy ban, đến nay các cơ quan chưa thống nhất được về đơn vị chủ trì thực hiện xử lý/xin ý kiến về các vấn đề giao kế hoạch vốn đầu tư công; điều chỉnh dự án đầu tư; điều chỉnh hiệp định vay; xem xét đầu tư các hạng mục bổ sung sử dụng vốn dư; kế hoạch lựa chọn nhà thầu đối vối gói thầu mới… dẫn đến một số nội dung VEC đề trình Bộ Giao thông Vận tải và Ủy ban nhưng không xác định được cơ quan chủ trì xử lý.

Một đơn vị khác của ngành Giao thông cũng gặp vấn đề, sau chưa đầy 2 năm chuyển giao phần vốn Nhà nước về Ủy ban quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, phương án chuyển Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) về lại Bộ Giao thông Vận tải lại được đưa ra xem xét.

Ông Đặng Sỹ Mạnh, Tổng giám đốc VNR đánh giá: “Việc thành lập Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp là chủ trương hoàn toàn phù hợp của Đảng và Nhà nước nhằm mục tiêu tách bạch việc quản lý Nhà nước ra khỏi chức năng chủ sở hữu vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp.

Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam từ khi được chuyển về đã nảy sinh nhiều khó khăn, bất cập cần được các ngành, các cấp giải quyết”.

“Những khó khăn của Tổng công ty đang vướng xuất phát từ việc không thống nhất về quy định pháp luật giữa các Luật, Nghị định điều chỉnh, cụ thể là Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Luật Đường sắt 2017 và một số văn bản pháp luật khác”, ông Đặng Sỹ Mạnh cho hay.

Liên quan đến vấn đề này, Văn phòng Chính phủ  có văn bản số 1128/VPCP – CN truyền đạt ý kiến của Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ Giao thông Vận tải và Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp đánh giá toàn diện đề xuất điều chuyển Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) từ Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp về trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải.

Dưới góc nhìn của TS Nguyễn Đình Cung, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, hoạt động của doanh nghiệp khó khăn từ khi chuyển về Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước, vướng mắc đầu tiên vẫn là cơ chế chính sách.

Cho đến nay, Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước vẫn thiên về đầu tư dự án, nên bất cứ dự án nào của doanh nghiệp vẫn phải xin đủ các ý kiến của cơ quan quản lý nhà nước, đủ các cửa. Như vậy, quy trình vẫn mang tính quản lý hành chính nhà nước.

Chính vì vậy, Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước nếu không tách bạch rõ vai trò của mình thì hoạt động quản lý sẽ không hiệu quả và trở nên không cần thiết. Vì nếu Ủy ban mang danh quản lý nhà nước thì trước nay vẫn thế.

Gỡ thế “mắc kẹt” ở “siêu Ủy ban”

Nhìn vào những vấn đề nảy sinh tại Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước trong báo cáo của đơn vị này  có thể nhận thấy, đơn vị này đang phải tiếp tục xử lý nhiều vấn đề tồn đọng từ các bộ, ngành. Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp Nguyễn Hoàng Anh cho biết, Ủy ban phải tiếp tục xử lý 259 việc các bộ đang xử lý dở dang; trong đó có nhiều việc phức tạp, nhiều vướng mắc, khó khăn, tồn đọng qua nhiều năm; có việc liên quan đến thanh tra, kiểm tra, điều tra, xét xử, kỷ luật, thay thế cán bộ. Đến nay, Ủy ban đã chủ trì hoặc phối hợp với các bộ, cơ quan xử lý 201/259 việc.

Tuy nhiên, thực tế vấn đề mà dư luận quan tâm và được nêu ra tại cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 2 hôm 3/3 là việc Ủy ban đang làm thế nào để tháo gỡ khó khăn vướng mắc của một số tập đoàn, tổng công ty khi chuyển về đơn vị này.

Trong ảnh: Đại diện Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp trả lời các câu hỏi của báo chí. Ảnh: Văn Điệp - TTXVN

Xoay quanh chủ đề này, tại cuộc họp, bà Nguyễn Thị Phú Hà, Phó Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp cho biết, thực hiện Nghị định 131/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp có hiệu lực từ ngày 29/9/2018 là 19 tập đoàn, tổng công ty được bàn giao nguyên trạng từ 5 bộ về Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Trong quá trình thực hiện, Ủy ban nhận được biên bản bàn giao từ các bộ về có 259 nhiệm vụ dở dang; trong đó còn rất nhiều nhiệm vụ theo nguyên tắc phải thực hiện từ các cơ quan chủ sở hữu đã thông qua, phê duyệt trước năm 2017, tức là trước khi được chuyển về Ủy ban.

Trong năm 2019, có rất nhiều nhiệm vụ triển khai trước năm 2017 nhưng chưa được các cơ quan đại diện chủ sở hữu thực hiện; trong đó có một số dự án lớn. Có dự án triển khai cách đây 10 năm, 20 năm, đến nay có vấn đề nảy sinh.

Theo bà Hà, hiện đang có 5 tập đoàn, tổng công ty sử dụng vốn ngân sách nhà nước như Tập đoàn Điện lực Việt Nam, thì hiện nay vốn ngân sách nhà nước vẫn đang giao về Tập đoàn để triển khai các dự án đầu tư cũng như các dự án liên quan đến chuyển tải, nối điện về nông thôn.

Đồng thời, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp cũng vẫn bố trí vốn cho các dự án của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam và một số dự án thuộc Tổng Công ty Thuốc lá về vốn giải phóng mặt bằng… thì không có vấn đề gì.

Đoàn tàu S1/2 thế hệ 2 do ngành Đường sắt Việt Nam thiết kế, chế tạo năm 2000. Ảnh: TTXVN phát

Tuy nhiên, theo bà Hà, có 2 đơn vị là Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam và Tổng Công ty Đường cao tốc Việt Nam, từ trước đến nay các dự án này được giao vốn qua Bộ Giao thông Vận tải, với các dự án có liên quan đến bảo trì, bảo dưỡng kết cấu hạ tầng đường sắt.

Về vận tải đường sắt, mặc dù Tổng Công ty đã về Ủy ban từ tháng 10/2018, nhưng kế hoạch năm 2019 về giao dự toán vẫn là do Bộ Giao thông Vận tải giao vốn bình thường.

Tuy nhiên, liên quan đến bảo trì kết cấu hạ tầng, yêu cầu đặt ra là theo cơ chế đặt hàng. Ở đây có 2 luồng ý kiến, một là vẫn triển khai như những năm trước và luồng thứ hai là theo cơ chế đặt hàng. Nhưng nếu thực hiện theo cơ chế đặt hàng theo Nghị định 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ về việc quy định giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước từ nguồn vốn kinh phí chi thường xuyên, thì dù ở Ủy ban Quản lý vốn nhà nước hay Bộ Giao thông Vận tải vẫn phải thực hiện theo cơ chế chung.

Các bộ và cơ quan ngang bộ đều có quyền đặt hàng nhiệm vụ dịch vụ công ích, kể cả các cá nhân thực hiện việc này. Bà Hà cho biết Thủ tướng Chính phủ đã đề nghị Bộ Tư pháp, Bộ Giao thông Vận tải và Ủy ban Quản lý vốn nhà nước họp xem xét lại câu chuyện hợp pháp lý.

Về vốn đường cao tốc Việt Nam, hiện nay Quốc hội đã giao dự toán ngân sách cho Tổng Công ty Đường cao tốc Việt Nam (VEC) nhưng hiện chưa có vốn giải ngân.

Theo bà Hà, trước kia VEC dự kiến vay lại toàn số vốn này để đầu tư các dự án đường cao tốc và không sử dụng vốn ngân sách nhà nước, nhưng sau 8 năm thực hiện thấy rằng nguồn thu sẽ không đủ bởi vốn cho các dự án cao tốc là rất lớn.

VEC đã có giải trình và Chính phủ đã quyết định cơ cấu lại vốn cho VEC. Tuy nhiên đến nay thực hiện theo Nghị quyết của Bộ Chính trị, Nghị quyết của Quốc hội đang chưa cho phép chuyển nguồn vốn vay lại thành vốn cấp, đang phải xin các cấp có thẩm quyền cho phép thực hiện nội dung này. Do vậy, từ năm  2019 VEC có về Ủy ban hay ở tại Bộ Giao thông Vận tải thì cũng không được giao vốn ngân sách nhà nước này.

Có một thực tế được TS Nguyễn Đình Cung chỉ ra, chức năng  của Ủy ban cần tách khỏi các bộ quyền chủ sở hữu và chỉ chuyên trách tập trung chuyên nghiệp thực hiện quyền chủ sở hữu nhà nước tại doanh nghiệp với tư cách là người đầu tư vốn. Có như vậy mới giải quyết các bất cập hiện nay.

Từ góc độ doanh nghiệp, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cũng kiến nghị, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp xây dựng và trình Chính phủ ban hành quy chế phối hợp giữa Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp và các bộ, ngành trong việc giải quyết các công việc có liên quan đến chức năng, nhiệm vụ cơ quan đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại doanh nghiệp của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhằm đảm bảo việc giải quyết đúng thẩm quyền, rút ngắn thời gian giải quyết công việc, giảm bớt chuyển văn bản qua lại giữa các cơ quan, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp triển khai nhiệm vụ được giao.

Trong buổi làm việc với Ủy ban hôm 19/3, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình yêu cầu Ủy ban sát cánh cùng các tập đoàn, tổng công ty trực thuộc, kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ, hoàn thành việc triển khai các Đề án cơ cấu lại các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước đã được phê duyệt; tập trung cơ cấu lại toàn diện về sản xuất kinh doanh, tài chính, đầu tư, nhân sự và quản trị của tập đoàn, tổng công ty để nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm cho người lao động.

Phó Thủ tướng giao Bộ Giao thông Vận tải và các cơ quan liên quan, khẩn trương thực hiện ý kiến chỉ đạo Thường trực Chính phủ tại cuộc họp ngày 17/3/2020, báo cáo đề xuất Chính phủ để xem xét, quyết định đối với kinh phí quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia./.

Doanh nghiệp ngành giao thông “mắc kẹt” sau khi được chuyển về “siêu Ủy ban”