Hoàn thiện Luật Thương mại điện tử: Bước ngoặt cho kinh tế số minh bạch

Dự kiến ngày mai (12/11) Quốc hội sẽ thông qua Luật Thương mại điện tử (sửa đổi) – một bước đi cấp bách để giải quyết những lỗ hổng pháp lý kéo dài, khi tốc độ phát triển của thương mại điện tử đang vượt xa khả năng điều chỉnh của khung pháp luật hiện hành. Trong bối cảnh gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái và thất thu thuế diễn ra phổ biến trên các nền tảng trực tuyến, việc hoàn thiện Luật Thương mại điện tử là cần thiết để xây dựng hành lang pháp lý hiện đại, minh bạch, bảo vệ người tiêu dùng và tạo môi trường kinh doanh công bằng.

Trong kỷ nguyên số, thương mại điện tử đã trở thành trụ cột tăng trưởng kinh tế, với tốc độ trung bình trên 20%/năm, thị trường trị giá hàng chục tỷ USD. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, hiện nay chưa có đạo luật riêng về lĩnh vực này. Các quy định pháp luật hiện hành đã bộc lộ những bất cập vướng mắc, không thể giải quyết được, nhất là các vấn đề mới, quan trọng phát sinh trong thực tiễn như xuất hiện nhiều mô hình kinh doanh mới, đa dạng về mặt chủ thể, phức tạp về bản chất.

Trong khi đó, khó khăn trong kiểm soát, xử lý hàng giả, hàng cấm, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng kém chất lượng, đặc biệt trong việc định danh người bán, truy vết và xử lý vi phạm.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định: Việc ban hành Luật Thương mại điện tử là rất cần thiết, cấp bách nhằm kịp thời thể chế hóa đầy đủ, toàn diện các chủ trương mới của Đảng về phát triển thương mại điện tử, kinh tế số và phù hợp với những cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Đồng thời, khắc phục những vướng mắc, bất cập của quy định pháp luật hiện hành, thúc đẩy thương mại điện tử tiếp tục phát triển nhanh, bền vững; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và sản xuất trong nước, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, quá trình xây dựng hồ sơ dự án Luật đã được thực hiện đúng trình tự, thủ tục quy định. Cơ quan chủ trì soạn thảo đã tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo, lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, đoàn đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học, người hoạt động thực tiễn, đối tượng chịu sự tác động và ý kiến nhân dân để nghiên cứu, tiếp thu, hoàn thiện.

Điểm nổi bật của Dự thảo Luật là cách tiếp cận toàn diện, mở rộng phạm vi điều chỉnh sang các sàn giao dịch trực tuyến, nền tảng kết nối, mạng xã hội có chức năng thương mại và các giao dịch xuyên biên giới.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) đánh giá: Việc xây dựng dự thảo Luật Thương mại điện tử là rất cần thiết và cấp bách, nhằm thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng; đáp ứng yêu cầu quản lý trong thời đại số. Hơn nữa, Luật khi đi vào thực tiễn sẽ tạo khung pháp lý thống nhất, giúp Nhà nước quản lý hiệu quả hơn các hoạt động thương mại trên môi trường mạng, bảo vệ người tiêu dùng, bảo đảm cạnh tranh lành mạnh, chống gian lận thương mại, bảo vệ dữ liệu cá nhân và thúc đẩy phát triển kinh tế số bền vững. Có thể nói, đây là đạo luật nền tảng cho tiến trình chuyển đổi số trong thương mại Việt Nam.

Đặc biệt, dự thảo lần này có nhiều điểm đổi mới nổi bật, thể hiện bước tiến mạnh trong quản lý nhà nước đối với thương mại điện tử. Trong số đó, minh bạch thông tin là yêu cầu trọng tâm, buộc nền tảng thương mại điện tử phải công khai đầy đủ về chủ sở hữu, người bán, hàng hóa, dịch vụ, điều kiện hoạt động. Đây là điểm mới chưa từng có trước đây, giúp người tiêu dùng dễ dàng truy xuất nguồn gốc, hạn chế tình trạng bán hàng ẩn danh hay gian lận.

“Tôi tin rằng, khi Luật Thương mại điện tử được Quốc hội thông qua và triển khai hiệu quả sẽ “xây móng” vững chắc cho một nền kinh tế số minh bạch, hiện đại, góp phần quan trọng vào mục tiêu tăng trưởng xanh, chuyển đổi số quốc gia và phát triển bền vững của đất nước trong thời gian tới”, đại biểu Phạm Văn Hòa nhấn mạnh.

Đáng lưu ý, Dự thảo Luật Thương mại điện tử cũng chuyển từ cơ chế “khai báo hậu kiểm” sang “giám sát trách nhiệm liên đới”, buộc các nền tảng thương mại điện tử chịu trách nhiệm khi để xảy ra vi phạm, đặc biệt với hàng giả, hàng nhái và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Hiện nay, Việt Nam đang sở hữu một trong những thị trường thương mại điện tử phát triển nhanh nhất khu vực. Thương mại điện tử đã chiếm hơn 60% trong tổng cơ cấu nền kinh tế số của Việt Nam, trong khi phần còn lại chủ yếu thuộc về các dịch vụ gọi xe và truyền thông trực tuyến.

Do đó, việc hoàn thiện khung pháp lý về thương mại điện tử thông qua xây dựng dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được kỳ vọng sẽ mở ra những cơ hội để thương mại điện tử và kinh tế số tại Việt Nam bứt phá trong giai đoạn tới.

Đại diện Shopee chia sẻ, kể từ khi dự thảo Luật được Bộ Công Thương được giới thiệu, Shopee đã chủ động và tích cực đóng góp ý kiến đối với dự thảo Luật. Nhiều đề xuất, kiến nghị Shopee đã được cơ quan chủ trì soạn thảo, cơ quan thẩm định và cơ quan thẩm tra ghi nhận, tiếp thu và phản ánh trong dự thảo.

“Với khát vọng tăng trưởng và tầm quan trọng ngày càng lớn của kinh tế số và thương mại điện tử, các nhà đầu tư quốc tế có thể sẽ quan tâm, theo dõi chặt chẽ tình hình Việt Nam để đánh giá mức độ cởi mở của quốc gia trong tiến trình chuyển đổi số; việc xây dựng, ban hành Luật Thương mại điện tử sẽ mở ra những cơ hội mới cho Việt Nam trong thu hút đầu tư nước ngoài trong thời gian tới”, đại diện Shopee bày tỏ.

Không chỉ là công cụ quản lý, Luật Thương mại điện tử còn là quyết sách chiến lược nâng cấp thể chế kinh tế số. Khi dữ liệu thương mại được định danh, hành vi gian lận bị loại bỏ, thị trường vận hành minh bạch, doanh nghiệp Việt Nam có thể tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Do đó, nếu không chuẩn hóa khái niệm nền tảng số lớn sẽ khó bảo đảm quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan, đặc biệt là người tiêu dùng, ảnh hưởng trực tiếp tới niềm tin xã hội vào thị trường số. Ngoài ra, việc triển khai Luật sau khi thông qua cũng đòi hỏi hạ tầng công nghệ, cơ sở dữ liệu và phối hợp liên ngành giữa Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Thông tin và Truyền thông cùng cơ quan thuế, hải quan và công an.

Theo các chuyên gia, khung pháp lý mạnh mà thiếu hạ tầng kiểm soát, dữ liệu và phối hợp liên ngành sẽ không phát huy hiệu quả. Đồng thời, nâng cao nhận thức người tiêu dùng về quyền và nghĩa vụ khi giao dịch trực tuyến là cần thiết để xây dựng văn hóa số lành mạnh, tôn trọng pháp luật.

Ở tầm vĩ mô, Luật Thương mại điện tử (sửa đổi) không chỉ bảo vệ thị trường mà còn củng cố niềm tin xã hội và vị thế quốc gia trong kinh tế số toàn cầu. Khi các giao dịch được quản lý minh bạch, hành vi gian lận bị loại bỏ, thị trường tự vận hành theo quy luật cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích đổi mới sáng tạo, và tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị quốc tế. Đây là bước đi chiến lược, vừa bảo đảm quản lý, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế số minh bạch, bền vững, và có trách nhiệm.

Hơn nữa, khi Luật chính thức đi vào cuộc sống, cùng với sự phối hợp đồng bộ của cơ quan chức năng, hiệp hội ngành hàng và cộng đồng doanh nghiệp, Việt Nam có thể hướng tới một thị trường thương mại điện tử không chỉ tăng trưởng nhanh mà còn thực sự văn minh, an toàn và bền vững, nơi pháp luật trở thành lá chắn cho niềm tin và tạo động lực phát triển.