Kết quả khảo sát toàn quốc về mức sinh và chất lượng nguồn nhân lực

Hoạt động nhằm cung cấp các luận cứ khoa học và thực tiễn phục vụ tư vấn, góp ý cho Dự thảo Luật Dân số, đồng thời định hướng phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam trong giai đoạn mới.

Theo Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, dân số là nguồn nhân lực, chất lượng dân số chính là chất lượng nguồn nhân lực. Trong kỷ nguyên phát triển mới, yêu cầu cấp thiết đặt ra Việt Nam phải có nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước.

Cuộc khảo sát do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam phối hợp với Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố triển khai từ tháng 8/2024, thu thập dữ liệu qua phiếu điện tử với 256.692 người dân trong độ tuổi từ 18 đến 60, tại 63 tỉnh, thành phố trước đây (nay là 34 tỉnh, thành phố). Kết quả khảo sát không chỉ phản ánh hiện trạng dân số, nguồn nhân lực mà còn giúp khu biệt hóa đặc trưng vùng, miền để đề xuất các chính sách dân số và phát triển nguồn nhân lực phù hợp, bền vững, mang tính bản địa hóa cao.

Giáo sư Lê Văn Lợi cho rằng, chính sách dân số cần chuyển từ kiểm soát cứng nhắc sang “van điều tiết linh hoạt” dựa trên các công cụ kinh tế, xã hội như thuế, tài chính, ưu đãi nhà ở, phúc lợi và dịch vụ xã hội, nhằm bảo đảm quyền tự quyết của người dân nhưng vẫn duy trì được mức sinh thay thế. Kết quả khảo sát là nguồn dữ liệu tin cậy, cung cấp luận cứ khoa học giúp các bộ, ngành, địa phương hoạch định chính sách phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy phát triển bền vững đất nước.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Tuấn Hưng, Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ, Trưởng nhóm nghiên cứu, kết quả khảo sát cho thấy, các chính sách dân số của Việt Nam trong thời gian qua chủ yếu tập trung kiểm soát tốc độ gia tăng dân số và điều chỉnh cơ cấu dân số, song xu hướng này không còn phù hợp với giai đoạn hiện nay. Hiện có 31,4% người dân không có ý định sinh con và 27,1% không mong muốn lập gia đình, trong khi số con trung bình mong muốn (2,35 con) cao hơn số con hiện có (1,86 con). Điều này cho thấy, nếu không có giải pháp phù hợp, mức sinh của Việt Nam sẽ tiếp tục duy trì ở mức thấp.

Dân số là nguồn nhân lực, là yếu tố quan trọng hàng đầu quyết định sự phát triển của quốc gia. Do đó, chính sách dân số cần chuyển trọng tâm từ kiểm soát sang phát triển nguồn nhân lực, hướng đến nâng cao chất lượng dân số và bảo đảm cân bằng giới tính. Tiến sĩ Vũ Tuấn Hưng cho rằng, cần điều chỉnh chính sách theo hướng linh hoạt, tùy theo vùng, địa phương, nhóm đối tượng, kết hợp nhiều công cụ chính sách như tài chính, thuế, nhà ở, giáo dục, việc làm… để vừa khuyến khích sinh con, vừa nâng cao chất lượng dân số, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước trong giai đoạn mới.

Các đại biểu cho rằng, việc tổ chức khảo sát dân số và nguồn nhân lực toàn quốc giai đoạn 2024–2025 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Cuộc khảo sát được đánh giá có quy mô rộng, phương pháp thu thập khoa học, phản ánh tương đối toàn diện thực trạng dân số, cơ cấu tuổi, mức sinh và chất lượng nguồn nhân lực ở các địa phương.

Các ý kiến đánh giá cao sự phối hợp giữa Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam với các bộ, ngành và địa phương, coi đây là mô hình hiệu quả trong nghiên cứu phục vụ hoạch định chính sách. Nhiều đại biểu đánh giá, kết quả khảo sát không chỉ cung cấp số liệu thực chứng quan trọng mà còn giúp nhận diện rõ những vấn đề đặt ra trong chiến lược phát triển con người Việt Nam, đặc biệt là tình trạng mức sinh thấp, mất cân bằng giới tính và chênh lệch chất lượng nhân lực giữa các vùng.

Các ý kiến thống nhất, dữ liệu khảo sát sẽ là căn cứ quan trọng để xây dựng, điều chỉnh chính sách dân số và phát triển nguồn nhân lực trong giai đoạn tới.

Từ tháng 8/2024, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã phối hợp với các địa phương triển khai khảo sát, đánh giá về dân số và nguồn nhân lực trên phạm vi toàn quốc với quy mô mẫu lớn gồm 260.000 phiếu. Trên cơ sở kết quả khảo sát sẽ tiến hành nghiên cứu, xử lý số liệu và đánh giá hoàn thiện báo cáo. Để thực hiện bàn giao kết quả trên, đồng thời cung cấp thông tin và luận cứ khoa học phục vụ các cơ quan, địa phương trong hoạch định, phát triển kinh tế – xã hội, Viện tổ chức Hội nghị công bố và bàn giao kết quả khảo sát cho các cơ quan và từng địa phương.