Khắc phục tối đa những bất cập trong loại hình hợp đồng BT

Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư và Luật Đấu thầu. Theo đó, liên quan đến Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), Bộ này cho rằng, cần xem xét tiếp tục áp dụng loại hợp đồng xây dựng – chuyển giao (BT). “Nếu quy định về hợp đồng BT được đổi mới toàn diện, khắc phục tối đa bất cập của giai đoạn trước, thì loại hợp đồng này sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả trong thời gian tới”, lãnh đạo Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho hay.

Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc, việc đề nghị rà soát, xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung các luật trên sẽ theo các nguyên tắc lựa chọn sửa đổi, bổ sung quy định của các luật nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế mang tính cấp bách để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh; đơn giản hóa thủ tục hành chính, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trên cơ sở đảm bảo hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; tăng cường kiểm tra, giám sát…

“Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ tập trung vào các nội dung đã xác định rõ phương án sửa đổi, bảo đảm không ảnh hưởng đến sự thống nhất chung của các luật, tránh tác động đến các quy định của pháp luật có liên quan, nhất là các luật vừa được Quốc hội thông qua. Đồng thời, đảm bảo tính ổn định để có thể kế thừa khi sửa đổi, bổ sung toàn diện các luật”, Thứ trưởng Ngọc cho hay.

Đối với lĩnh vực đấu thầu PPP, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, loại hình hợp đồng BT đóng vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng tại các địa phương, huy động được nguồn lực của khu vực tư nhân, giúp giảm áp lực về vốn đầu tư công. Các dự án đối ứng được đầu tư cũng góp phần đáng kể cải thiện hạ tầng về nhà ở, dịch vụ, hình thành các đô thị mới, khu dân cư mới… Vì thế cần nghiên cứu, làm mới khung pháp lý để hợp đồng BT tiếp tục được triển khai.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết: Các dự án đầu tư mới theo hình thức hợp đồng BT đã dừng thực hiện từ ngày Luật PPP có hiệu lực (1/1/2021). Tuy nhiên, tại hồ sơ gửi Bộ Tư pháp thẩm định về dự án sửa Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật PPP và Luật Đấu thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư dẫn ý kiến nhiều bộ ngành, địa phương cho biết các dự án hợp đồng BT thực hiện trước khi Luật PPP có hiệu lực vẫn có đóng góp nhất định.

Cụ thể, các dự án góp phần hoàn thiện hạ tầng tại các địa phương, huy động nguồn lực tư nhân, giảm áp lực vốn đầu tư công, hình thành các đô thị, khu dân cư mới. "Các hợp đồng BT cần được xem xét tiếp tục áp dụng trong bối cảnh huy động nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước ngày càng khó khăn và nhu cầu phát triển hạ tầng tăng mạnh", Bộ Kế hoạch và Đầu tư đánh giá.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, việc dừng thực hiện dự án BT xuất phát từ một số bất cập của việc thực hiện loại hợp đồng này. Trước đây, một số dự án không có mục tiêu đầu tư phù hợp, không cần thiết; giá trị công trình hợp đồng BT được xác định không chính xác, đa số dự án có suất đầu tư cao hơn so với dự án sử dụng vốn đầu tư công.

Bên cạnh đó, việc lựa chọn nhà đầu tư chủ yếu được thực hiện thông qua hình thức chỉ định thầu không cạnh tranh, công tác giám sát bị xem nhẹ dẫn đến chất lượng công trình không bảo đảm...

Sau giai đoạn phải dừng lại, mới đây, Quốc hội đã cho phép 3 địa phương được thí điểm triển khai loại hợp đồng BT, gồm Tp. Hồ Chí Minh, Hà Nội và Nghệ An. Tuy nhiên, cách thức áp dụng chưa thống nhất, tùy thuộc vào điều kiện đặc thù của từng địa phương.

Cụ thể, Tp. Hồ Chí Minh được áp dụng cơ chế thanh toán cho nhà đầu tư bằng tiền (sử dụng ngân sách Thành phố). Nghệ An được áp dụng cơ chế thanh toán bằng tiền (sử dụng ngân sách nhà nước hoặc tiền thu từ đấu giá tài sản công, đấu giá quyền sử dụng đất). Thành phố Hà Nội được áp dụng cơ chế thanh toán bằng tiền (ngân sách Thành phố) hoặc bằng quỹ đất.

Theo ông Hoàng Mạnh Phương, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong bối cảnh việc huy động nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước ngày càng khó khăn và nhu cầu đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng tăng mạnh, căn cứ quá trình thực hiện cơ chế này trong từng thời kỳ và rà soát ý kiến của nhiều bộ, ngành cho thấy, cần xem xét tiếp tục áp dụng loại hợp đồng BT trong thời gian tới; đồng thời, cần có quy định sửa đổi để tháo gỡ khó khăn cho các dự án BT đã triển khai thực hiện trước khi Luật PPP được ban hành.

Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Hoàng Mạnh Phương cho rằng, dự án hợp đồng BT nên áp dụng đối với hợp đồng thanh toán cho nhà đầu tư bằng quyền thực hiện dự án tại vùng phụ cận với các điểm kết nối giao thông và các tuyến giao thông có tiềm năng phát triển theo mô hình TOD (phát triển đô thị theo hướng giao thông công cộng), cơ quan có thẩm quyền căn cứ quy hoạch để xác định công trình giao thông có tiềm năng phát triển đô thị và các quỹ đất phụ cận công trình này.

Đồng thời, xác định giá trị của quỹ đất phụ cận tại thời điểm giao đất, cho thuê đất (thời điểm trước khi hình thành công trình giao thông) và cơ chế chia sẻ, phân phối lại phần giá trị tăng thêm từ đất tại thời điểm nhà đầu tư khai thác, kinh doanh các dự án tại vùng phụ cận (thời điểm sau khi đã có công trình giao thông), làm cơ sở lập dự án theo mô hình này.

Sau khi chuyển giao công trình cho Nhà nước, căn cứ yêu cầu của từng loại công trình và điều kiện cụ thể của từng địa phương, cơ quan có thẩm quyền được áp dụng kết hợp loại hợp đồng BT với các loại hợp đồng khác để giao nhà đầu tư vận hành, bảo trì, bảo dưỡng công trình BT.

Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Hào Hùng cho hay, khi sửa quy định để xác định sự quay lại của mô hình dự án BT, cần nghiên cứu các quy định để tháo gỡ khó khăn cho các dự án hợp đồng BT đã triển khai trước khi ban hành Luật PPP. Những vấn đề sửa đổi cần tập trung vào các nội dung đã “rõ”, đã được các cơ quan, bộ, ngành chỉ ra và cấp thiết phải tháo gỡ khó khăn. Việc sửa đổi cần xử lý dứt điểm những khó khăn, vướng mắc đối với các dự án BT chuyển tiếp.

Cùng với đó, nhiều ý kiến khác cũng cho rằng, quy mô vốn đầu tư tối thiểu, tỷ lệ vốn nhà nước tham gia để thực hiện dự án PPP, về loại dự án BT, BOT, triển khai mô hình TOD. Các cơ chế, chính sách nhằm tiếp tục đơn giản hóa thủ tục, đẩy mạnh phân cấp quản lý đối với dự án PPP, tạo thuận lợi cho công tác chuẩn bị đầu tư, đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án…

 

Để gỡ khó cho các dự án BT, tại dự thảo Tờ trình Chính phủ đề nghị xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Luật Đấu thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề xuất xem xét sửa đổi, bổ sung quy định hiện hành theo hướng: đối với hợp đồng BT thanh toán bằng tiền được ký kết theo quy định của pháp luật trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành, trường hợp hợp đồng dự án đã xác định chi phí lãi vay sau thời gian xây dựng và lợi nhuận hợp lý trong phương án tài chính thì được tính vào tổng mức đầu tư của dự án.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, mô hình BT thanh toán bằng ngân sách nhà nước và bằng tài sản công đã được Quốc hội cho phép áp dụng tại một số địa phương theo Luật, Nghị quyết đặc thù. Giải pháp này kế thừa các quy định này; đồng thời, bổ sung, hoàn thiện nhằm bảo đảm tính khả thi trong thực tiễn.

Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, trong bối cảnh đẩy mạnh thực hiện đột phá về cơ sở hạ tầng, nâng cao năng lực, sức cạnh tranh của nền kinh tế, việc đa dạng hình thức đầu tư để tranh thủ nguồn vốn tư nhân là rất cần thiết.

Tuy nhiên, để triển khai trở lại mô hình BT, cần có cam kết khi thực hiện dự án theo hình thức này phải loại bỏ tất cả những bất cập khi thực hiện loại hợp đồng này trong giai đoạn trước, như: dự án không phù hợp; giá trị công trình xác định không chính xác, với suất đầu tư cao hơn dự án sử dụng vốn đầu tư công; chỉ định thầu; chất lượng công trình không đảm bảo; đồng thời, trước những rủi ro có thể phát sinh để đưa vào dự án sửa đổi.

Cùng với đó, cơ chế, phương thức thanh toán phải đảm bảo không gây thất thoát nguồn tài lực của nhà nước và nhân dân; không gây khó khăn cho nhà đầu tư khi đã thực hiện đầy đủ các quy định trong hợp đồng đã ký giữa nhà chức trách và nhà đầu tư.

Tại phiên họp Chính phủ chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 8/2024 mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu quá trình xây dựng, hoàn thiện các dự án luật, pháp lệnh cần huy động, sử dụng hiệu quả các nguồn lực với phương châm "nguồn lực bắt nguồn từ tư duy; động lực bắt nguồn từ sự đổi mới; sức mạnh bắt nguồn từ nhân dân, doanh nghiệp".

“Kế thừa những quy định còn phù hợp, có tác động tích cực trong luật hiện hành; cái gì đã chín, đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng, thực hiện có hiệu quả, đa số đồng tình thì tiếp tục thực hiện, luật hóa; quản lý được nhưng phải thông thoáng và rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm”, Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh.