Quảng cảnh Hội thảo. Ảnh: Huỳnh Thế Anh - TTXVN
Hội thảo do Trung tâm Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên nước Quốc gia, Viện Liên bang Các khoa học trái đất và Tài nguyên thiên nhiên (BGR) và Dự án Tăng cường năng lực bảo vệ nước ngầm tại Việt Nam (IGPVN) của Cộng hòa Liên bang Đức tổ chức.
Đồng bằng sông Cửu Long bao gồm 13 tỉnh, thành phố có tổng diện tích hơn 3,9 triệu hécta. Với điều kiện thuận lợi, Đồng bằng sông Cửu Long không chỉ là một trong những đồng bằng màu mỡ và có sản lượng nông sản đứng đầu Việt Nam mà còn lớn nhất khu vực Đông Nam Á.
Để sản xuất được nông nghiệp với 2-3 vụ lúa trong năm, cây ăn trái, nuôi thủy sản quanh năm, các khu công nghiệp, dịch vụ cộng với nước phục vụ sinh hoạt cho gần 18 triệu người…, tổng nhu cầu nước ngọt dao động từ 700-2.000 m3/s. Điều này đã khiến cho bài toán cân bằng cung – cầu trở thành vấn đề quan trọng hơn trong quản lý nước.
Song song với đó, tại nhiều vùng ven biển như: Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng… tình hình khai thác nước dưới đất với quy mô lớn ngày càng diễn biến phức tạp, làm giảm mực nước ngầm, vừa gây ô nhiễm vừa gây mặn nguồn nước.
Ông Andreas Renck, đại diện Viện BGR cho hay, các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long có nguồn nước dưới đất vượt trội hơn so với nhiều nước khác do tính chất phân bố rộng rãi, trữ lượng lớn, không bị hạn chế bởi tính chất mùa và được bảo vệ một cách tự nhiên khỏi ô nhiễm.
Tuy nhiên hiện tại, việc khai thác nguồn nước dưới đất đang làm gia tăng sụt lún nền đất và điều này đang diễn ra ở Đồng bằng sông Cửu Long. Những quan sát gần đây từ vệ tinh của EU cho thấy, hiện tượng này tại vùng đang thật sự đáng báo động.
Theo đó, Đồng bằng sông Cửu Long đang bị chìm xuống trung bình với mức độ khoảng 11 mm/năm. Đặc biệt, ở một số nơi, tốc độ sụt lún diễn ra nhanh hơn so với mực nước biển dâng, có thể lên đến 50 mm/năm. Đáng chú ý, hiện tượng này đang ngày càng diễn ra nhanh hơn. Nếu không có giải pháp hữu hiệu để giải quyết vấn đề này thì đời sống, sinh kế của hàng chục triệu dân trong khu vực sẽ bị đe dọa, trong đó nghiêm trọng nhất vẫn là người dân sống tại các khu vực ven biển.
“Những dữ liệu và thông tin nguồn nước dưới đất đóng vai trò trọng tâm trong quá trình ra quyết định, từ thiết kế chính sách đến các khía cạnh thực hiện như cấp phép khai thác, thẩm định sự tuân thủ các quy định của pháp luật… Tuy nhiên, dù có nhiều nỗ lực, nhưng tình trạng chung tại Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay vẫn là sự thiếu hụt các thông tin cơ bản về nguồn nước dưới đất, điều này cần sớm được khắc phục”, ông Andreas Renck nhấn mạnh.
Cũng tại hội thảo, ông Châu Trần Vĩnh, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Tài nguyên nước, Bộ Tài nguyên và Môi trường, cho biết hiện nay thông tin, dữ liệu về tài nguyên nước dưới đất đang rất phân tán, không đồng bộ, không thống nhất để có khả năng kết nối, liên thông, tích hợp gây nhiều khó khăn trong việc tiếp cận. Bên cạnh đó, công tác công bố, công khai còn chưa được chú trọng.
Bởi thông tin, dữ liệu tài nguyên nước dưới đất được tích hợp đầy đủ, được cập nhật liên tục theo thời gian thực và kết quả phân tích, dự báo… là căn cứ khách quan và khoa học phục vụ lập chiến lược, quy hoạch, hoạch định chính sách, từ đó sẽ có vai trò quyết định tiên quyết cho sự phát triển bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong điều kiện thích ứng với biến đổi khí hậu.
Là địa phương có ba mặt giáp biển, tỉnh Cà Mau được dự báo sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng từ tình trạng khai thác quá mức nguồn nước dưới đất trong thời gian tới. Nói về thực trạng quản lý hiện nay, bà Trương Thị Ngọc Tuyền, Trưởng phòng Tài nguyên nước, khoáng sản – Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Cà Mau chia sẻ, hiện tại hệ thống cơ sở dữ liệu tài nguyên nước dưới đất tại tỉnh Cà Mau vẫn chưa cập nhật được dữ liệu về các công trình khai thác nước dưới đất đối với các trường hợp khai thác nước quy mô từ 10 m3/ngày đêm trở xuống; đồng thời vẫn chưa kết nối với các sở, ngành, đơn vị có liên quan.
Từ đó, Cà Mau kiến nghị cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quản lý được các điểm khai thác nước dưới đất đã nêu; đồng thời chú trọng đến tính kết nối, có thể chia sẻ thông tin, dữ liệu đến các sở, ngành, đơn vị có liên quan. Bên cạnh đó, bà Trương Thị Ngọc Tuyền lưu ý, việc xây dựng cơ sở dữ liệu các điểm khai thác nước dưới đất nên dựa trên cơ sở dữ liệu về đất đai để xây dựng.
Ông Nguyễn Bảo Chung, Cục Công nghệ thông tin và Dữ liệu tài nguyên môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường thông tin thêm, Trung tâm tích hợp dữ liệu vùng Đồng bằng sông Cửu Long đang triển khai xây dựng tại thành phố Cần Thơ. Khi trung tâm đi vào hoạt động, các dữ liệu sẽ được quản lý tập trung, đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý Nhà nước, đảm bảo sự phát triển bền vững của Đồng bằng sông Cửu Long.
Riêng về cộng đồng, người dân sẽ được tiếp cận, theo dõi các thông tin dữ liệu đa ngành, đa lĩnh vực qua các kênh truyền thông; đồng thời các thông tin về cảnh báo, dự báo sẽ đến với người dân một cách kịp thời, đảm bảo an sinh xã hội, sinh kế bền vững./.