Ngành công nghiệp Đức có đang dịch chuyển sang Mỹ?

Bằng các khoản trợ cấp lớn, Chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đang thu hút các công ty từ bên ngoài. Liệu địa điểm kinh doanh “nhiều cám dỗ” này có thu hút được các doanh nghiệp Đức đầu tư và xây dựng các địa điểm sản xuất mới hay không?

Theo thống kê của Phòng Thương mại Đức - Mỹ, hiện các công ty Đức khá thích nước Mỹ và tính đến tháng 9/2022, khoảng 5.600 trong số các công ty này đã đầu tư vào thị trường Mỹ với tổng số vốn đầu tư đạt gần 650 tỷ USD (605 tỷ euro). Các công ty lớn như Siemens, Volkswagen hay Linde đang tìm cách củng cố các cam kết của họ với Mỹ, và trong một số trường hợp còn xây dựng toàn bộ cơ sở sản xuất mới.

Ông Dirk Dohse, người đứng đầu Trung tâm nghiên cứu Cạnh tranh quốc tế và đổi mới tại Viện Kinh tế Thế giới Kiel (IfW), cho biết "có nhiều lý do giải thích cho điều đó”. Một là sự gia tăng căng thẳng địa chính trị. Nhiều công ty Đức coi Mỹ là “bến đỗ an toàn”. Các lý do khác là chi phí năng lượng tương đối thấp và các khoản “trợ cấp rất hào phóng” theo Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) trị giá 369 tỷ USD, được chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden ký hồi tháng 8/2022, trong đó bao gồm các khoản giảm thuế lớn cho năng lượng sạch.

* IRA đang thu hút các công ty

IRA là một chương trình trợ cấp trị giá hàng trăm tỷ USD do Chính phủ Mỹ dưới sự điều hành của Tổng thống Joe Biden khởi xướng. Bất chấp tên gọi, mục tiêu của IRA không phải là giảm lạm phát nhiều như bảo vệ khí hậu. Với khoảng 430 tỷ USD trong quỹ IRA, trong đó 370 tỷ USD dành cho việc thúc đẩy các công nghệ giảm khí CO2, phần còn lại được dành cho chăm sóc sức khỏe.

Tuy nhiên, các khoản trợ cấp và giảm thuế dành cho những công ty phải sử dụng các sản phẩm của Mỹ hoặc sản xuất các sản phẩm của công ty tại Mỹ. Ví dụ, người mua một chiếc ô tô điện của Mỹ có pin cũng được sản xuất tại Mỹ sẽ nhận được khoản phí bảo hiểm khoảng 7.500 USD. Các tua-bin gió hoặc trang trại năng lượng Mặt Trời có các linh kiện của Mỹ cũng sẽ được trợ cấp. Theo quan điểm của Mỹ, các sản phẩm có nguồn gốc ban đầu từ các quốc gia mà Mỹ có hiệp định thương mại tự do, như Mexico hoặc Canada, cũng được chấp nhận.

* Phản ứng của các công ty

Các kế hoạch trợ cấp của Chính phủ Mỹ theo IRA đã khiến cho các nhà máy sản xuất pin ô tô điện ở Đức hoạt động chậm lại hoặc thậm chí có nguy cơ ngừng hoạt động hoàn toàn. Công ty Tesla ở Grünheide gần Berlin là một ví dụ điển hình, hoặc công ty Northvolt của Thụy Điển đang lên kế hoạch để xây dựng một nhà máy ở Heide, Schleswig-Holstein, nhưng bây giờ có lẽ sẽ đầu tư vào Mỹ trước.

Vậy có đúng Đức lo lắng về hiện trạng của nước này về địa điểm sản xuất? Chuyên gia Dirk Dohse thuộc IfW cho biết: “Đúng là tỷ trọng của lĩnh vực sản xuất trong tổng giá trị gia tăng ở Đức đã giảm kể từ năm 2016. Tuy nhiên, chúng tôi cũng đang bắt đầu ở mức cao. Tôi chưa nhìn thấy quá trình phi công nghiệp hóa đang diễn ra trên khắp đất nước”.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz và Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen, đã cảnh báo rằng các khoản trợ cấp quá lớn của Mỹ có thể khiến sự cạnh tranh của các công ty châu Âu với các đối thủ của họ ở Mỹ không còn lành mạnh. Ngay sau đó, có thông tin cho rằng Brussels dự định chống lại IRA bằng “chương trình xanh” dành cho ngành công nghiệp của riêng mình, đồng thời cũng sẽ trao cho các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) nhiều quyền tự do hơn trong việc cung cấp các khoản trợ cấp riêng.

* Nguy cơ “vòng xoáy trợ cấp”

Các nhà kinh tế cho rằng một cuộc đối đầu như thế này sẽ là một động thái nguy hiểm. Chuyên gia Dohse nói: “Tôi không nghĩ chúng ta nên tham gia vào cuộc chạy đua giành các khoản trợ cấp. Cuối cùng, đây là tiền của người nộp thuế. Chúng ta cần suy nghĩ thận trọng về việc liệu điều này có mang lại lợi ích cho xã hội trong dài hạn hay không”.

Ông Dohse cho rằng thật đáng thất vọng khi các công ty đổi mới sáng tạo, như những công ty hoạt động trong lĩnh vực “công nghệ xanh”, vốn đã được phát triển, duy trì và nuôi dưỡng bằng tiền của người nộp thuế ở Đức hoặc châu Âu, sau đó bị các khoản trợ cấp của Mỹ lôi kéo. Ông Dohse nói: “Nhưng ném thêm tiền thuế của người dân vào những công ty này cũng không phải là giải pháp”. Ông gợi ý rằng một cách tiếp cận cần xem xét là liên kết các chương trình trợ cấp liên bang riêng cho các công ty non trẻ ở một mức độ nhất định để giữ chân các công ty.

* Đức – địa điểm kinh doanh vừa lợi vừa hại

Nếu nhiều công ty Đức đầu tư mạnh hơn vào Mỹ để hưởng lợi từ các khoản trợ cấp của IRA, thì các công ty Mỹ trên thế giới sẽ đánh giá Đức, với vai trò là một địa điểm kinh doanh như thế nào?

Phát biểu với tổ hợp truyền thông DW, bà Simone Menne, Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Đức (AmCham Đức), nhận định: “Nền kinh tế lớn nhất châu Âu vẫn là một địa điểm quan trọng và hấp dẫn đối với nhiều công ty Mỹ”. Có nhiều công nhân lành nghề được đào tạo bài bản, mạng lưới cơ sở hạ tầng bền vững, các trường đại học và cao đẳng kỹ thuật hạng nhất, môi trường chính trị ổn định, sự hiện diện mạnh mẽ trên thị trường EU và nhiều yếu tố khác là những yếu tố quan trọng ủng hộ việc đầu tư vào Đức.

Tuy nhiên, kết quả khảo sát kinh doanh xuyên Đại Tây dương hàng năm mới nhất do Business Barometer công bố tháng 3/2023, lại kém lạc quan hơn. Theo cuộc khảo sát của AmCham Đức đối với các công ty Mỹ tại Đức, xếp hạng vị trí của quốc gia này đã giảm trong năm 2023 và là năm thứ ba giảm liên tiếp.

Trong khi cuộc khảo sát Business Barometer năm ngoái, 59% các công ty Mỹ ở Đức đánh giá địa điểm kinh doanh của họ là “tốt hoặc rất tốt”. Năm 2023, con số này giảm xuống còn 34%. Tỷ lệ hài lòng về chất lượng lực lượng lao động (94%), mạng lưới nhà cung cấp (68%) và nghiên cứu và phát triển (68%). Tuy nhiên, chỉ 38% công ty Mỹ hy vọng Đức sẽ duy trì được địa điểm kinh doanh lý tưởng trong 3 hoặc 4 năm tới, giảm so với con số 43% trong cuộc khảo sát năm 2022.

* Giá năng lượng cao là một rào cản

Tuy nhiên, cũng có trường hợp nhiều công ty Mỹ khảo sát ở Đức vào năm 2022 đã báo cáo doanh thu tăng (68%), số lượng nhân viên tăng (42%) và đầu tư tăng (42%). 53% trong số những người được khảo sát kỳ vọng doanh thu của họ sẽ tiếp tục tăng trong năm 2023 và con số tương tự cho biết họ sẽ mở rộng hoạt động trong vòng 3 đến 4 năm tới.

Những điểm trừ mà họ thấy ở Đức là chi phí lao động, cơ sở hạ tầng kỹ thuật số và thiếu công nhân lành nghề. Tuy nhiên, yếu tố chỉ trích mạnh mẽ nhất là giá năng lượng cao, so với các nước khác, và thậm chí trước cả khi Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine.

Bà Simone Menne, Chủ tịch AmCham Đức, cho biết, những yếu tố này đóng một vai trò quan trọng trong các quyết định về địa điểm, đặc biệt là với các công ty sử dụng nhiều năng lượng. Do đó, bằng nhiều cách, Đức cần phải thuyết phục hơn nữa như cải thiện dịch vụ bằng cách đảm bảo nguồn lao động có tay nghề cao, giảm bớt bộ máy quan liêu và tăng cường số hóa. Điều này sẽ mang lại nhiều lợi ích không chỉ trong việc đảm bảo đầu tư.

Nhà kinh tế Dirk Dohse của IfW chỉ ra một quyết định của "gã khổng lồ" công nghệ Mỹ Apple là chi thêm 1 tỷ euro để mở rộng nhà máy sản xuất chip ở Munich. Ông nói: “Nếu Đức đầu tư một cách khôn ngoan vào nghiên cứu, đào tạo và cơ sở hạ tầng, thay vì lãng phí tiền thuế của người dân vào các khoản trợ cấp, thì nước này sẽ vẫn là một địa điểm hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài trong tương lai”./.