Nông nghiệp và môi trường trên hành trình kiến tạo kinh tế xanh

Nhiệm kỳ 2020–2025 ghi dấu một giai đoạn phát triển toàn diện của ngành Nông nghiệp và Môi trường, với hầu hết chỉ tiêu chủ yếu đều đạt và vượt kế hoạch. Những thành tựu nổi bật trong tái cơ cấu nông nghiệp, phát triển kinh tế xanh, kiểm soát ô nhiễm và hiện đại hóa hạ tầng môi trường đã tạo nền tảng quan trọng để ngành bước vào giai đoạn 2025–2030 với định hướng xây dựng nền kinh tế xanh, thân thiện với môi trường.

Nhiệm kỳ 2020 – 2025 khép lại với những dấu ấn toàn diện của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khi cả 8/8 chỉ tiêu nhiệm vụ chính trị đều hoàn thành và nhiều chỉ tiêu vượt xa kế hoạch. Tốc độ tăng trưởng GDP toàn ngành nông nghiệp giai đoạn này ước đạt trên 3,5%, vượt mục tiêu 2,5–3%. Kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản tăng trung bình 8,4%/năm – mức tăng ấn tượng so với mục tiêu 5–6%. Tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới dự kiến đạt 80,5–81,5%, trong khi hạ tầng môi trường khu công nghiệp được nâng cấp với tỷ lệ xử lý nước thải tập trung đạt 92,3%.

Hạ tầng nông nghiệp, nông thôn tiếp tục được đầu tư đồng bộ và hiện đại hóa. Hạ tầng số và cơ sở dữ liệu quốc gia hình thành, kết nối trực tiếp với Chính phủ điện tử. Công nghệ viễn thám, đo đạc bản đồ được ứng dụng mạnh mẽ, phục vụ quản lý tài nguyên và bảo vệ biên giới. Sản xuất nông nghiệp được cơ cấu lại theo hướng đa giá trị, hữu cơ, tuần hoàn; Việt Nam trở thành hình mẫu trong phát triển nông nghiệp xanh và phát thải thấp với dấu ấn nổi bật là Đề án "Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030".

Trong chăn nuôi, các loại vaccine công nghệ cao, đặc biệt là vaccine dịch tả lợn châu Phi đã được sản xuất thành công và xuất khẩu. Ngành thủy sản đẩy mạnh khai thác xa bờ gắn với bảo vệ chủ quyền; ngành lâm nghiệp bán tín chỉ carbon rừng thu về 1.200 tỷ đồng. Thu nhập bình quân người dân nông thôn tăng từ 43 lên 55 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ nghèo đa chiều giảm còn 1,93%. Luật Đất đai 2024 tạo hành lang pháp lý minh bạch cho phát triển kinh tế – xã hội. Kinh tế biển đóng góp 50% GDP, thu nhập người dân ven biển đạt 97 triệu đồng/năm. Các thành tựu về bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học và ứng phó biến đổi khí hậu góp phần nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam.

Trong lĩnh vực thủy sản, ngành đã chọn tạo thành công nhiều giống chủ lực như tôm chân trắng, cá tra kháng bệnh, rô phi chịu mặn, cá chim vây vàng, hàu sữa tăng trưởng nhanh. Các công nghệ mới về thức ăn, xử lý môi trường, cảnh báo dịch bệnh, truy xuất nguồn gốc điện tử và hệ sinh thái số cho nuôi trồng – khai thác – bảo quản đã hình thành. Một số mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn trở thành hạt nhân cho đổi mới sáng tạo bền vững. Nuôi biển phát triển mạnh, giảm áp lực khai thác ven bờ và tạo hướng đi chiến lược gắn với an ninh biển đảo, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển sinh kế cho cộng đồng ven biển.

Trong quản lý môi trường, Cục trưởng Cục Môi trường Hoàng Văn Thức cho biết nhiệm kỳ vừa qua, lĩnh vực môi trường đã có bước chuyển quan trọng, tạo nền tảng vững chắc cho quản lý bền vững trong giai đoạn phát triển mới. Nguyên tắc Pareto được áp dụng – tập trung quản lý 20% cơ sở có nguy cơ ô nhiễm cao để kiểm soát 80% nguy cơ môi trường. Nhờ đó, ngành đã chuyển từ thế bị động sang chủ động phòng ngừa, ứng phó sự cố.

Hệ thống quan trắc môi trường được đầu tư đồng bộ từ trung ương đến địa phương, với 135 trạm quan trắc không khí, 145 trạm quan trắc nước mặt tự động và hơn 2.000 trạm của các cơ sở truyền dữ liệu trực tiếp. Trong các khu công nghiệp, 94,1% đang hoạt động có hệ thống xử lý nước thải tập trung; 31,5% cụm công nghiệp và 16,6% làng nghề đã đầu tư hệ thống xử lý đạt yêu cầu.

Để quản lý chất thải, nhiều giải pháp giảm chôn lấp, tăng tái chế đã được triển khai. Các khu liên hợp xử lý quy mô lớn tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và một số địa phương đi vào hoạt động; bảy nhà máy đốt rác phát điện vận hành ổn định. Năm 2024, tỷ lệ thu gom chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt 97,26%, tỷ lệ chôn lấp giảm còn 64%, chất thải nguy hại được xử lý 98,06%. Công tác kiểm soát nhập khẩu phế liệu được siết chặt.

Ông Hoàng Văn Thức nhấn mạnh: Những kết quả của nhiệm kỳ qua là tiền đề để môi trường tiếp tục đổi mới, sáng tạo vì một Việt Nam phát triển bền vững, góp phần thực hiện cam kết quốc tế và bảo vệ quyền được sống trong môi trường trong lành.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, an ninh lương thực, môi trường và nguồn nước đối mặt nhiều thách thức, bước sang giai đoạn mới, ngành nông nghiệp và môi trường kỳ vọng tiếp tục giữ vai trò trụ cột trong phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và bảo đảm an ninh sinh thái.

Nông nghiệp sẽ tập trung cơ cấu lại theo hướng đa giá trị, nâng cao giá trị gia tăng, đẩy mạnh chế biến sâu, hoàn thiện chuỗi logistics, thúc đẩy khởi nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn gắn với sinh thái và chuyển đổi số.

Trong quản lý tài nguyên và môi trường, nhiệm kỳ mới sẽ là thời kỳ cải cách mạnh mẽ, từ luật đất đai, tài nguyên nước, khoáng sản đến hệ thống quy chuẩn môi trường. Các khu bảo tồn và di sản thiên nhiên sẽ được mở rộng; cơ chế giám sát được hoàn thiện, kiên định nguyên tắc không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng. 

Về ứng phó biến đổi khí hậu, chính sách trọng tâm gồm xây dựng thị trường carbon, quản lý tín chỉ carbon, đầu tư hạ tầng thủy lợi đa mục tiêu, nâng cao dự báo thiên tai và thúc đẩy xã hội hóa trong lĩnh vực khí tượng thủy văn. Phân cấp, phân quyền sẽ được đẩy mạnh nhằm phát huy vai trò của địa phương – nơi gần nhất với thực tiễn và người dân.

Bước vào giai đoạn phát triển mới, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng nhấn mạnh: Mục tiêu xuyên suốt của ngành là phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh; khai thác và sử dụng bền vững tài nguyên; chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh môi trường, góp phần xây dựng đất nước phát triển nhanh, bền vững, phồn vinh, hạnh phúc.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định phải có đột phá về thể chế. Đây là điều kiện tiên quyết để tháo gỡ “điểm nghẽn”, tạo nền quản trị hiện đại, minh bạch, thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, ngành đặt mục tiêu đến năm 2030, năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) đóng góp trên 50% vào tăng trưởng – đánh dấu chuyển đổi từ phát triển theo chiều rộng sang chiều sâu, phát triển nông nghiệp sinh thái, kinh tế xanh và tuần hoàn. Cùng đó là quản lý, sử dụng hiệu quả và bền vững tài nguyên quốc gia, với việc khai thác, sử dụng tiết kiệm đất, nước, rừng, khoáng sản, biển phục vụ phát triển lâu dài. Sự đầu tư mạnh vào hạ tầng nông nghiệp, nông thôn, hệ thống xử lý môi trường, phòng chống thiên tai, thủy lợi, khí tượng thủy văn nhằm chủ động ứng phó rủi ro và nâng cao chất lượng phát triển.

Trong bối cảnh chuyển đổi số, biến đổi khí hậu và toàn cầu hóa, nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ là lực lượng dẫn dắt ngành bước vào giai đoạn tăng trưởng mới.

Với những nền tảng đã đạt được và định hướng rõ ràng trong thời gian tới, ngành nông nghiệp và môi trường được kỳ vọng tiếp tục giữ vai trò trụ cột trong phát triển kinh tế xanh, bảo đảm an ninh sinh thái và đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam.