Để hạn chế vấn nạn này, tỉnh đề ra chủ trương phát triển sản xuất gạch không nung với các chính sách ưu đãi, khuyến khích.
Tuy nhiên, qua 5 năm thực hiện, việc phát triển sản xuất gạch không nung của tỉnh Trà Vinh bộc lộ nhiều bất cập, chưa thật sự đem lại kết quả mong muốn.
Bài 1: Hệ lụy từ bán đất sét ruộng
Theo điều kiện địa lý tự nhiên, tỉnh Trà Vinh có nhiều diện tích đất sản xuất nông nghiệp có lượng đất sét tiềm tàng khá lớn làm nguyên liệu để sản xuất vật liệu gạch nung cho xây dựng.
Vì thế, nhiều năm qua, Trà Vinh trở thành “điểm nóng” của việc mua bán đất sét gây ảnh hưởng xấu đến nền sản xuất nông nghiệp và nguồn tài nguyên đất đai.
* Bất chấp thiệt hại
Tình trạng bán đất sét ruộng lúa ở Trà Vinh tính đến nay đã diễn ra hơn 20 năm nay. Mặc dù ngành chức năng đã khuyến cáo về hậu quả xấu, tiến hành kiểm tra, xử phạt nhưng thực trạng này vẫn không có hồi kết.
Khởi đầu “điểm nóng” về vấn nạn bán đất sét ruộng ở Trà Vinh bắt đầu từ năm 1998. Xã Tân An, huyện Càng Long là nơi đầu tiên xuất hiện tình trạng nông dân bán đất sét ruộng lúa cho các chủ cơ sở làm gạch xây dựng trong tỉnh và kể cả từ Vĩnh Long đến.
Vùng đất Tân An được xem là “mỏ” đất sét ít lẫn lộn tạp chất, gạch làm ra đạt chất lượng cao nên rất nhiều chủ cơ sở làm gạch đổ xô về đây tranh mua.
Vì vậy, chỉ sau hơn 10 năm khai thác, “mỏ” đất sét Tân An gần như cạn kiệt và hậu quả là hàng trăm héc ta đất bị oằn trũng, canh tác cây lúa không còn đạt hiệu quả, nhiều diện tích trở thành hoang hóa.
Chưa dừng tại đó, các cơ sở làm gạch bắt đầu mở rộng đến các vùng đất sét khác trong tỉnh. Việc bán đất sét ruộng lúa như vết dầu loang, lan rộng sang các xã Song Lộc, Lương Hòa, Lương Hòa A của huyện Châu Thành và “nhiễm” đến những vùng tiếp giáp với huyện Tiểu Cần của tỉnh Trà Vinh.
Khảo sát của Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Châu Thành cho thấy, trên địa bàn các xã Song Lộc, Lương Hòa, Lương Hòa A, thường xuyên có các cơ sở mua đất sét ruộng.
Vào mùa khô có khoảng từ 20 - 30 máy cối nhồi đất sét làm gạch hoạt động. Tính đến nay, trên địa bàn huyện đã có trên 600 ha đất ruộng lúa bị khai thác nguồn đất sét bên dưới.
Theo UBND xã Song Lộc, tình trạng người dân bán đất sét trên địa bàn diễn ra từ năm 2007. Đến nay, xã có hơn 500 ha trong tổng diện tích 2.455 ha đất ruộng bị khai thác nguồn đất sét.
Nông dân bán đất sét xuất phát từ nguồn lợi trước mắt. Theo thỏa thuận giữa người bán và người mua, đất ruộng được khai thác theo cách lấy bỏ đi lớp đất mặt từ 0,1 - 0,15 m rồi khai thác sâu nguồn đất sét từ 0,4 - 0,45 m (tùy loại đất).
Bình quân, 1 ha đất ruộng được các chủ cối làm gạch mua với giá từ 150 - 200 triệu đồng tùy theo vị trí đất xa hay gần đường giao thông bộ hay đường thủy.
Các hộ nông dân bán đất sét ruộng biện minh, đây là cách tạo thêm nguồn thu nhập đáng kể mà họ tích luỹ cả đời làm nông chưa chắc có được.
Họ còn cho rằng mình có lợi thêm là hạ được mặt bằng đất ruộng, giúp chủ động trong tưới tiêu. Vì khoản tiền này, nhiều nông dân bất chấp khuyến cáo của chính quyền địa phương và hậu quả về sau, cứ lén lút bán đất sét ruộng lúa trái pháp luật.
* Nhiều hệ lụy
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Quang Minh, Trưởng bộ môn Tài nguyên đất đai (Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên - Trường Đại học Cần Thơ) đã từng khuyến cáo, tình trạng khai thác đất sét ruộng lúa để làm gạch, gốm tùy tiện ở một số tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, trong đó có tỉnh Trà Vinh.
Theo ông Minh, nếu không khắc phục sẽ dẫn đến hệ lụy là bề mặt ruộng đất lồi, lõm, nơi thấp, nơi cao, đất dễ bị lún không thể cơ giới hóa.
Chưa kể những nơi bị khai thác quá sâu có thể làm phèn tiềm tàng trào lên, ảnh hưởng đến sản xuất thậm chí là không thể canh tác được.
Lời cảnh báo đó đến nay đã thực sự hiện hữu trên nhiều diện tích đất ruộng và làm ảnh hưởng đến sản xuất của nhiều nông dân trên cùng một cánh đồng.
Ông Thạch Phinh, ấp Trà Uông là một điển hình và phải nhận hệ lụy xấu sau khi đã bán đi 0,8 ha đất để lấy đất sét.
Sau khi bán đất sét, ông trồng lúa phải tốn kém chi phí về phân bón, nhiên liệu để bơm tát nước cao gấp 3 - 4 lần so trước đây, cây lúa bị ngã không thu hoạch bằng máy được, năng suất lúa bị giảm đến 30%.
Mặc dù nhận thức được hậu quả, nhiều nông dân không bán đất sét ruộng nhưng khi những hộ liền kề xung quanh bán đi thì đất ruộng trở thành gò cao, không cầm thủy.
Điều này khiến sản xuất gặp khó khăn, chi phí tốn kém nhiều nên buộc lòng họ cũng phải bán theo.
Ông Nguyễn Văn Mừng, ở ấp Ô Bắp, xã Lương Hòa A chia sẻ, trước đây ông nhất định không chịu bán đất sét trên 0,3 ha đất ruộng của gia đình.
Nhưng hai năm qua, do đất ruộng xung quanh đã bán đất sét, ruộng của ông sản xuất rất khó khăn nên đành phải theo họ.
Theo ước tính, nếu trên cùng cánh đồng có 1 ha ruộng bán đất sét sẽ gây ảnh hưởng rộng đến 30 ha liền kề. Đó là chưa tính đến bất lợi khi ứng dụng khoa học kỹ thuật, việc thành lập tổ hợp tác sản xuất cánh đồng lớn.
Trước tình hình khai thác đất sét ngày càng “nóng”, UBND tỉnh Trà Vinh đã chỉ đạo các huyện Châu Thành, Càng Long, Tiểu Cần thành lập Tổ công tác chuyên trách để tăng cường kiểm tra, xử lý việc bán đất sét ruộng lúa.
Bên cạnh đó, UBND xã cùng các tổ chức đoàn thể ở địa phương đẩy mạnh tuyên truyền đến nông dân về tác hại của việc bán đất sét tùy tiện, nhằm ngăn chặn vấn nạn này.
Tuy nhiên, hiện mức xử phạt được căn cứ theo Nghị định 142/2013/NĐ - CP của Chính phủ quy định về xử phát vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài nguyên nước và khoáng sản chưa đủ sức răn đe.
Cụ thể, Chủ tịch UBND xã chỉ được ra quyết định xử phạt hành chính tối đa là 5 triệu đồng và tịch thu phương tiện có giá trị tối đa 5 triệu đồng; Chủ tịch UBND huyện ra quyết định xử phạt hành chính tối đa là 50 triệu đồng và tịch thu phương tiện có giá trị tối đa 50 triệu đồng.
Trong khi đó, mức lợi nhuận đem lại cho các chủ cối rất cao nên sau khi bị tịch thu phương tiện, phạt tiền, họ vẫn mua sắm phương tiện mới và tiếp tục lén lút hoạt động.
Vì vậy, vấn nạn mua bán đất sét ruộng trái phép ở Trà Vinh vẫn như vết dầu loang chứ được ngăn chặn./.
Bài 2: Thay đổi công nghệ