Sạt lở bủa vây bờ biển miền Tây

Các địa phương ven biển ở Đồng bằng sông Cửu Long đang chịu ảnh hưởng nặng nề của tình trạng nước biển dâng, xói lở bờ biển và mất rừng ngập mặn. Khi biến đổi khí hậu ngày càng bất lợi, dòng phù sa về với đồng bằng ít hơn, vùng bờ biển miền Tây lại càng oằn mình chống đỡ với thiên tai, sạt lở, xâm thực, đặc biệt mỗi khi mùa mưa bão về.

* Biển Tây sạt lở

“Nhanh cấp kỳ. Một năm lở mười mấy mét. Hơn chục năm nay sạt lở vào sâu cả trăm rưỡi, hai trăm mét, vuông tôm, giồng cát mất hết”, đứng bên mép đất còn nguyên dấu tích sạt lở mới đây, ông Huỳnh Văn Tỷ (ấp Bình Hòa, xã Bình Giang, tỉnh An Giang), ngao ngán nhìn về nơi từng là khu đất rộng 1,2ha nhận khoán trồng rừng và nuôi tôm của gia đình, giờ mênh mông biển nước.

Người nông dân sinh năm 1968, gắn bó với mảnh đất này từ khi ra đời đến nay, cho biết từ những năm 2006-2007 trở về trước nơi đây là vùng đất bồi, có năm bồi ra biển cả mấy chục mét. Mắm trước, đước sau, mọc lên rất nhiều, phía ngoài tạo nên giồng cát, những hôm nước ròng người dân còn chạy xe đạp ra giồng cát chơi. Những năm trở về sau này nước biển dâng, bắt đầu xuất hiện sạt lở, sụt lún, và từ giai đoạn 2011-2012 lở mạnh hơn. “Bắt đầu vô mùa gió Nam, càng lở mạnh, còn cái bờ dừa này chắc năm nay cũng đi luôn”, ông Tỷ đầy vẻ lo lắng khi đã là giữa tháng 8, mùa mưa bão đang về.

Hiện, trên địa bàn xã Bình Giang (huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang cũ) ghi nhận hàng loạt điểm sạt lở bờ biển, nặng nhất là khu vực Bình Giang 2, khu vực ấp Kinh 4… Tại điểm sạt lở Miếu Ông Nam Hải, ấp Kinh 4, anh Nguyễn Mạnh Lâu, người dân địa phương, cho biết khu vực này bị lở từ hơn 5 năm nay, đến thời điểm này nước biển đã ăn sâu vào hơn 100m, hàng ngàn mét vuông rừng phòng hộ bị mất, nhiều ao, vuông nuôi trồng thủy sản của người dân nguy cơ cũng bị mất nếu tiếp tục sạt lở.

Còn trên địa bàn toàn tỉnh, Chi cục Thủy lợi tỉnh An Giang cho biết đã ghi nhận tổng chiều dài sạt lở bờ biển là 101,8 km (kể cả tại các đảo). Các đoạn sạt lở bờ biển trên địa bàn Hà Tiên, Phú Quốc, Hòn Đất, Kiên Lương (tỉnh Kiên Giang cũ) đang diễn biến phức tạp.

Theo các chuyên gia, biến đổi khí hậu và sự phát triển ở thượng nguồn đem đến nhiều mối đe dọa và thách thức với Đồng bằng sông Cửu Long. Biến đổi khí hậu ngày càng bất lợi khi nhiệt độ tăng, nước biển dâng, cùng với ở thượng nguồn phát triển mạnh các hoạt động xây dựng hồ, đập nước và sản xuất nông nghiệp làm thay đổi thủy văn, giảm lượng phù sa bùn cát về Đồng bằng sông Cửu Long, gây nên xói mòn, sạt lở bờ biển và các công trình, khu dân cư ven biển.

Vùng bờ biển Tây đang phải oằn mình chống đỡ với các hiện tượng cực đoan này; trong đó, có Cà Mau, tỉnh ven biển duy nhất trong cả nước có ba mặt giáp biển, với chiều dài bờ biển từ Đông sang Tây hơn 310 km (bờ biển Đông 163 km, bờ biển Tây 147 km). Toàn tỉnh Cà Mau hiện có hơn 200 km bờ biển đang bị sạt lở ở các cấp độ khác nhau.

Mỗi khi bước vào mùa mưa bão, tình trạng sạt lở và xâm thực bờ biển lại trở nên thường xuyên hơn; trong đó, tuyến đê biển Tây (dài hơn 108 km) phải đối mặt với tình trạng sạt lở nghiêm trọng. Nhiều đoạn đai rừng phòng hộ bị tàn phá, thân đê bị đe doạ, phải trong trạng thái được bảo vệ nghiêm ngặt. Trên toàn tuyến biển Tây của tỉnh Cà Mau có 6 điểm sạt lở nguy hiểm; trong đó, có 2 điểm sạt lở đặc biệt nguy hiểm, mặc dù, tại một số khu vực có tuyến đê biển đã được nâng cấp, bê tông hóa, phía ngoài còn xây dựng kè ly tâm dự ứng lực chắn sóng.

Tại điểm sạt lở trọng điểm ở ấp Sào Lưới A, xã Đá Bạc, tỉnh Cà Mau, nước biển đã cuốn phăng vạt rừng phòng hộ dài 105m, chỉ còn cách mặt đê 3m. Dù có kè phía ngoài, nhưng không còn đai rừng che chắn, sóng đánh thẳng vào chân đê. Ông Bùi Quốc Nam, Phó hạt trưởng Hạt quản lý đê điều biển Tây, Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau cho biết, những đoạn đê mất rừng phòng hộ bên ngoài nguy cơ sạt lở rất cao, nhất là thời điểm từ tháng 8 dương lịch đến cuối năm, khi gió mùa Tây Nam trên biển hoạt động mạnh. Hiện, các điểm sạt lở này đang được gia cố thêm kè thảm rọ đá bảo vệ thân đê, tới đây sẽ thả đá khan từ kè ly tâm đến sát đê.

Theo Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau, một thực trạng đáng lo ngại là dọc theo tuyến bờ biển Tây hiện còn hàng trăm hộ dân tại các cụm dân cư nằm ngoài đê, không được sự bảo vệ của đê biển. Người dân nơi đây phải sống trong cảnh nơm nớp lo sợ mỗi khi bước vào mùa mưa bão và triều cường. Do phần lớn bà con có điều kiện kinh tế khó khăn nên nhà ở, công trình sản xuất cũng thiếu kiên cố, tạm bợ, rất dễ bị tổn thương bởi sự cố, thiên tai.

* Biển Đông xâm thực

Nước biển dâng, triều cường mạnh đang từng ngày “ăn” dần những đai rừng phòng hộ, mét đất canh tác bờ biển Tây lẫn bờ biển Đông của Đồng bằng sông Cửu Long. Phía biển Đông tỉnh Cà Mau, gần 100 km đã bị sạt lở nghiêm trọng. Từng được mệnh danh là nơi “đất biết nở, rừng biết đi”, chỉ có rừng lấn biển, chỉ có bãi bồi mỗi ngày một thêm, nhưng hiện nhiều vùng ven biển tỉnh Cà Mau trong cảnh xác xơ, tan hoang vì biển xâm thực, mất rừng, mất đất.

Xã Phan Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau đang ghi nhận một số điểm sạt lở; trong đó có khu vực thuộc xã Viên An Đông cũ mới đầu tháng 8/2025 rừng đước còn nguyên vẹn, chỉ nửa tháng sau đã bị sóng đánh sạt cả vạt rừng, hàng chục cây đước nằm ngã sóng soài, số khác bị sóng cuốn trôi. Các nhân viên quản lý đê điều địa bàn xã Phan Ngọc Hiển cho biết, trung bình sóng biển đánh sạt vô 15-20m, nhiều điểm là vuông nuôi trồng thủy sản của người dân bị đánh sâu vô 40-50m, có đoạn ăn sâu vô đất liền tới 80m.

Theo Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau Nguyễn Thanh Tùng, từ năm 1990 đến 2023, sạt lở ven biển làm tỉnh mất hơn 8.800 ha đất và rừng phòng hộ, trung bình hơn 25 ha mỗi năm. Khu vực bờ biển Đông được xem là “điểm nóng” khi chưa có hệ thống đê biển bảo vệ. Chỉ tính từ năm 2011 đến nay, tình trạng sạt lở làm mất khoảng 6.250 ha đất và rừng phòng hộ. Không ít hộ dân mất toàn bộ tài sản, không còn đất sản xuất, buộc phải rời quê hương đi nơi khác tìm kế sinh nhai.

Những năm qua, từng mảng rừng ngập mặn, từng mảnh đất canh tác, từng căn nhà, từng vuông tôm lần lượt bị sóng cuốn trôi. Nhiều hộ dân vùng ven biển Đông của tỉnh Cà Mau buộc phải rời bỏ nơi sinh sống, dời nhà vào sâu trong đất liền, hoặc lay lắt bám trụ trong nỗi lo âu thường trực. Anh Nguyễn Mỹ Linh, sinh sống tại ấp Mũi, xã Đất Mũi đã 26 năm, cho biết bình quân một năm biển lấn vào đất rừng khoảng vài chục mét. Vài năm trở lại đây, triều cường dâng cao hơn, năm sau lại cao hơn năm trước, nỗi lo về việc mất nhà, mất đất, luôn thường trực với gia đình anh, nhất là vào tháng 9-10 hằng năm, sóng đánh từ biển vào rất lớn.

Cùng nỗi lo như anh Linh, ông Nguyễn Văn Tẻo ở ấp Chợ Thủ B, xã Tân Ân, cho biết gia đình ông từng sở hữu 3ha đất nhưng giờ chỉ còn lại căn chòi dựng tạm cạnh mép biển. Trong mùa gió chướng năm 2024, nước bất ngờ dâng cao hơn 2m, cuốn phăng mọi thứ. Không còn đất sản xuất, không còn nghề, cả gia đình ông chỉ còn cách bám víu vào biển, mò cua bắt ốc sống qua ngày. “Đêm nào tôi cũng để sẵn áo phao kế bên giường, sợ sóng ập vào bất ngờ…”, ông Tẻo bùi ngùi, ánh mắt đầy bất an hướng ra biển xa.

Trước tình trạng sạt lở bờ biển diễn biến nghiêm trọng, tỉnh Cà Mau đã triển khai nhiều giải pháp ứng phó, khắc phục, với các giải pháp công trình được xem là giải pháp then chốt. Đối với khu vực đê biển Đông, tỉnh đã phê duyệt chủ trương đầu tư dự án chống xói lở đoạn từ bờ biển Vĩnh Trạch Đông đến bờ biển Nhà Mát, với chiều dài tuyến kè 4,2km, tổng kinh phí dự kiến 250 tỷ đồng.

“Bên cạnh đó, tỉnh cũng triển khai dự án chống xói lở bờ biển Gành Hào, chiều dài tuyến kè 2km, kinh phí dự kiến khoảng 140 tỷ đồng. Còn tuyến đê biển Tây từ Cái Đôi Vàm đến Kênh Năm dài 19km sẽ sử dụng vốn vay của Cơ quan Phát triển Pháp để tủ sửa, nâng cấp”, ông Nguyễn Thanh Tùng - Chi cục trưởng Chi cục Thuỷ lợi tỉnh Cà Mau, cho biết thêm.