Thời điểm quyết định đối với kinh tế Đức

Ngay sau cuộc bầu cử Quốc hội Liên bang Đức (Bundestag) diễn ra vào ngày 23/2, nền kinh tế trì trệ và những lời hứa hẹn cải thiện tình hình sẽ là điều đầu tiên mà chính phủ mới của Đức phải nghĩ đến đầu tiên. Tuy nhiên, thuế nhập khẩu mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa đối với các mặt hàng xuất khẩu của Đức sẽ khiến nhiệm vụ khó khăn đó càng khó khăn gấp bội đối với chính phủ mới. Và thất bại sẽ phải trả giá đắt.

Đức, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, hầu như không tăng trưởng kể từ khi xảy ra đại dịch COVID-19. Nền kinh tế đã suy giảm trong năm 2023 và 2024, ghi nhận mức giảm hàng năm liên tiếp đầu tiên kể từ đầu những năm đầu thập niên 2000. Và năm 2025, theo dự báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), kinh tế Đức sẽ tăng trưởng ở mức khiêm tốn 0,3%.

Trong khoảng thời gian từ năm 2005- 2019, nền kinh tế hướng đến xuất khẩu của Đức đã phát triển mạnh mẽ, được thúc đẩy bởi khí đốt tự nhiên giá rẻ từ Nga, thị trường Trung Quốc khổng lồ và một môi trường thương mại toàn cầu tương đối ít cạnh tranh. Tuy nhiên, thế giới đã thay đổi đáng kể kể từ đó, cộng thêm việc Tổng thống Trump trở lại Nhà Trắng đặt ra thách thức mới cho các nhà xuất khẩu quan trọng của Đức.

Jacob Kirkegaard, thành viên cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Washington, D.C, cho biết: "Một thế giới mà thương mại tự do không phải là... câu thần chú kinh tế chủ đạo sẽ là vấn đề lớn đối với Đức".

Cải cách kinh tế để thúc đẩy tăng trưởng không chỉ là điều mà cử tri Đức mong muốn - và các cuộc thăm dò cho thấy kinh tế là một trong hai mối quan tâm hàng đầu của họ - mà còn rất quan trọng đối với sự thịnh vượng của các thế hệ hiện tại và tương lai của Đức, đặc biệt là đối với số lượng người về hưu ngày càng tăng.

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, nếu không được cải cách, kinh tế Đức sẽ là nền kinh tế trì trệ, già cỗi và cứng nhắc.

Động lực tăng trưởng "chập chờn"

Xuất khẩu từ lâu đã là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng của Đức. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), năm 2023, xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ chiếm hơn 43% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của quốc gia này, tỷ trọng lớn nhất trong số các nền kinh tế lớn. Theo Cơ quan thống kê liên bang Đức, ô tô và phụ tùng, máy móc và sản phẩm hóa chất là những mặt hàng xuất khẩu chính của Đức năm ngoái.

Việc dựa vào nhu cầu nước ngoài mang lại nhiều lợi nhuận khi nền kinh tế khổng lồ của Trung Quốc đang phát triển nhanh chóng và người tiêu dùng nước này thích mua ô tô chất lượng cao của Đức, chẳng hạn như Volkswagen, hơn là của các công ty mới thành lập trong nước.

Tuy nhiên, kinh tế Trung Quốc đã phát triển chậm lại trong những năm gần đây, trong khi các nhà sản xuất ô tô của nước này, chẳng hạn như các nhà sản xuất xe điện BYD và Xpeng, đã giành được thị phần từ các đối thủ phương Tây, cả trong và ngoài nước, khi cái gọi là "cuộc cách mạng" xe điện đang diễn ra nhanh chóng.

Ở một mức độ nào đó, ngành công nghiệp ô tô Đức đã trở thành "nạn nhân của chính thành công của mình", chuyên gia Kirkegaard cho biết. Các thương hiệu như BMW, Mercedes và Audi, những thương hiệu vốn nổi tiếng về xe động cơ đốt trong, "hoàn toàn miễn cưỡng khi phải tự hủy hoại thành công của mình và chi rất nhiều tiền vào việc phát triển xe điện".

Các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc, cũng như Tesla (TSLA) của Mỹ, "đã chứng minh rằng họ làm tốt hơn nhiều trong việc... mở rộng quy mô để sản xuất hàng triệu chiếc ô tô", ông Kirkegaard nói thêm.

Trong khi đó, các công ty công nghiệp ngốn nhiều năng lượng của Đức đang phải trả nhiều tiền hơn cho nhiên liệu chính, là khí đốt tự nhiên, so với trước khi xảy ra xung đột Nga-Ukraine năm 2022, khiến châu Âu phải thay thế khí đốt nhập khẩu từ Nga bằng khí đốt từ những nơi xa hơn. Hậu quả là nhiều công ty Đức đã cắt giảm sản lượng và một số thậm chí đã đóng cửa. Có thể nói, nền kinh tế Đức đang trong quá trình phi công nghiệp hóa và đây là điều đáng lo ngại đối với một nền kinh tế vốn được thúc đẩy bởi các công ty công nghiệp chuyên môn hóa cao.

Lars Kroemer, nhà kinh tế trưởng tại Gesamtmetall, hiệp hội của các nhà tuyển dụng trong ngành kỹ thuật điện và kim loại, cho biết, ngoài chi phí năng lượng cao, thuế suất cao và các quy định nặng nề cũng đã giáng một đòn mạnh vào ngành công nghiệp của Đức.

Các giới hạn nghiêm ngặt đối với việc vay nợ của Chính phủ Đức, được gọi là "phanh nợ", đã kìm hãm đầu tư cần thiết, bao gồm cả vào cơ sở hạ tầng và các dịch vụ công trực tuyến. Tốc độ số hoá chậm chạp và gánh nặng hành chính là những vấn đề lớn ở Đức.

Đòn thuế quan của Tổng thống Trump

Trong nhiều tháng, Tổng thống Trump đã đe dọa sẽ áp thuế cao hơn đối với hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ. Kể từ khi nhậm chức vào tháng Một, ông đã chứng minh rằng mình sẵn sàng hành động, ví dụ như tuyên bố áp thuế 25% đối với tất cả các mặt hàng thép và nhôm nhập khẩu, có hiệu lực từ tháng Ba tới.

Tuần trước, ông Trump đã ra lệnh điều tra xem Mỹ có nên áp thuế quan trả đũa đối với hàng hóa nhập khẩu hay không, tức là áp dụng mức thuế tương ứng với mức thuế mà các quốc gia khác áp dụng đối với các sản phẩm của Mỹ. Và ngày 18/2, ông cho biết có kế hoạch áp dụng mức thuế 25% đối với ô tô nhập khẩu, chip bán dẫn và dược phẩm sớm nhất là vào tháng Tư.

Nếu các nhà sản xuất nước ngoài chuyển hầu hết các mức thuế mới cho khách hàng Mỹ của họ, sản phẩm của họ có thể trở nên kém cạnh tranh hơn so với các sản phẩm tương đương do Mỹ sản xuất.

Điều đó sẽ gây tổn hại cho các nhà xuất khẩu Đức nói riêng vì Mỹ là thị trường lớn nhất của họ, chiếm 10% tổng kim ngạch xuất khẩu của Đức, theo số liệu chính thức.

Theo Prognos, một công ty nghiên cứu của Thụy Sỹ, khoảng 1,2 triệu việc làm ở Đức phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào hoạt động xuất khẩu sang Mỹ, chiếm 2,6% tổng số việc làm trong cả nước, theo dữ liệu mới nhất của chính phủ.

Mức độ mà nền kinh tế Đức nói chung sẽ bị ảnh hưởng bởi thuế quan mới của Trump sẽ phụ thuộc một phần vào mức thuế cuối cùng.

Ngân hàng trung ương Đức đã xem xét một kịch bản trong đó ông Trump áp dụng mức thuế quan chung là 10% và thuế 60% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, điều mà ông đã nói đến trong chiến dịch tranh cử. Chủ tịch Ngân hàng trung ương Joachim Nagel cho biết trong một bài phát biểu mới đây rằng tăng trưởng kinh tế Đức sẽ "bị ảnh hưởng đáng kể".

Ngay cả khi không bị áp thuế trực tiếp, Đức vẫn sẽ bị ảnh hưởng vì thuế quan áp dụng đối với các quốc gia khác.

Kể từ khi nhậm chức, ông Trump cũng đã công bố mức thuế 25% đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Mexico và hầu hết các sản phẩm từ Canada, và mức thuế bổ sung 10% đối với hàng hóa Trung Quốc. Nhưng một số nhà sản xuất ô tô Đức, bao gồm cả Volkswagen, xuất khẩu ô tô sang Mỹ từ các nhà máy của họ ở Mexico.

Michael Böhmer, nhà kinh tế trưởng tại Prognos, cho biết: "Nền kinh tế toàn cầu giống như một mạng lưới, vì vậy nếu áp dụng thuế quan hoặc rào cản... tại một thời điểm nào đó, ít nhiều toàn bộ nền kinh tế thế giới sẽ cảm nhận ảnh hưởng". Ông nói thêm rằng việc Mexico, Canada và Trung Quốc có thể chuyển hướng xuất khẩu sang các thị trường mới để tránh thuế quan lại có khả năng cạnh tranh trực tiếp với hàng hóa Đức tại các thị trường đó.

Việc thúc đẩy tăng trưởng của Đức trong vài năm tới và xa hơn nữa sẽ quan trọng hơn là tìm cách đối phó trước mắt với thuế quan của ông Trump. Toàn bộ mô hình kinh doanh của Đức có thể cần phải được đại tu, như một số người đã lập luận.