Triển khai điện hạt nhân: Các “nút thắt” đang dần được gỡ

Với việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 "về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045", các "nút thắt" trong triển khai điện hạt nhân của Việt Nam đang dần được gỡ.

Tuy nhiên, vẫn cần có thêm các cơ chế đặc thù, các giải pháp đồng bộ, cụ thể đi kèm để có thể hoàn thành mục tiêu công suất tối thiểu điện hạt nhân từ nay đến năm 2030 đạt 6.000 MW, đáp ứng nhu cầu điện cho tăng trưởng kinh tế thời kỳ mới. 

*Nghị quyết "mở đường" cho điện hạt nhân

Theo Tiến sĩ Ngô Đức Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương), Nghị quyết số 55 - NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về "Định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045" mới chủ yếu tập trung vào thúc đẩy năng lượng tái tạo, phù hợp với xu thế toàn cầu, nhưng chưa đề cập đến điện hạt nhân. Trong khi đó, Nghị quyết số 70 thực sự là nghị quyết "mở đường" cho điện hạt nhân khi  xác định rõ từ nay đến năm 2030, Việt Nam phải sớm triển khai điện hạt nhân, với mục tiêu tối thiểu 6.000 MW và coi đây là nguồn điện nền quan trọng để bảo đảm vận hành ổn định hệ thống điện quốc gia.

Dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 2 dự kiến được xây tại thôn Thái An, xã Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải. Ảnh: Nguyễn Thành – TTXVN

Nghị quyết số 70 yêu cầu khẩn trương triển khai dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2, lựa chọn công nghệ tiên tiến, đối tác phù hợp, với mục tiêu đưa vào vận hành trong giai đoạn 2030-2035; đồng thời xây dựng chương trình phát triển điện hạt nhân linh hoạt, kết hợp nghiên cứu, làm chủ công nghệ, bảo đảm an toàn tuyệt đối, Tiến sỹ Ngô Đức Lâm cho biết.

Cùng quan điểm này, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, Trường Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng Nghị quyết số 70 đã chú trọng vào hiện thực hóa lộ trình phát triển điện hạt nhân, kể cả điện hạt nhân quy mô lớn, tầm cỡ quốc gia như dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và  Ninh Thuận 2 cũng như điện hạt nhân quy mô nhỏ. Đặc biệt, Nghị quyết số 70 đã chỉ ra cơ chế đặc thù, các định hướng cụ thể về các nguồn lực để đảm bảo thực hiện các dự án năng lượng mới, trong đó có điện hạt nhân.

*Thách thức vẫn ở phía trước

Là doanh nghiệp nhà nước được Thủ tướng Chính phủ giao làm chủ đầu tư Dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 2, ông Nguyễn Thanh Bình-Trưởng ban Điện và Năng lượng tái tạo Tập đoàn Công nghiệp-Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) cho biết một trong những thách thức lớn nhất chính là huy động vốn để triển khai dự án. Thực tế là tổng mức đầu tư một nhà máy điện hạt nhân công suất 2.000 MW ước lên tới hơn 10 tỷ USD, vượt khả năng của riêng doanh nghiệp và các ngân hàng trong nước trong khi rủi ro đội vốn cũng là một thực tế đã được chứng minh ở nhiều dự án trên thế giới.

Ông Nguyễn Thanh Bình-Trưởng ban Điện và Năng lượng tái tạo Tập đoàn Công nghiệp-Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam). Ảnh: Petrovietnam

Bên cạnh đó, việc triển khai dự án điện hạt nhân còn đối mặt với thách thức về lựa chọn công nghệ, an toàn và chuỗi cung ứng trong khi Việt Nam hiện chưa có hệ thống nhà thầu và nhà cung cấp đạt tiêu chuẩn cho dự án điện hạt nhân. Petrovietnam cũng chưa từng tham gia các dự án điện hạt nhân nên việc làm chủ và quản lý chuỗi cung ứng đặc thù này là điều hoàn toàn mới. Vì vậy, việc phát triển chuỗi cung ứng nội địa cho ngành công nghiệp hạt nhân là bài toán dài hạn, cần sự hỗ trợ đồng bộ từ các bộ, ngành, Chính phủ và đối tác quốc tế, ông Nguyễn Thanh Bình chỉ rõ. 

Tiến sĩ Tô Văn Trường- chuyên gia độc lập về tài nguyên và môi trường. Ảnh: Petrovietnam

Cùng quan điểm này,  Tiến sĩ Tô Văn Trường- chuyên gia độc lập về tài nguyên và môi trường việc lựa chọn công nghệ luôn gắn chặt với khả năng huy động vốn, bởi nhiều đối tác sẵn sàng cung cấp công nghệ nếu đi kèm gói tài chính ưu đãi, trong khi nếu không có nguồn lực vay vốn lớn, Việt Nam khó có thể tổ chức đấu thầu cạnh tranh giữa các quốc gia cung cấp. Thêm đó, vốn cho điện hạt nhân mang tính đặc thù: Chu kỳ thu hồi kéo dài hàng chục năm, rủi ro cao, yêu cầu an toàn tuyệt đối và chịu sự giám sát khắt khe của cơ quan quản lý nên chi phí vốn thường cao hơn các dự án điện truyền thống, Tiến sĩ Tô Văn Trường cho biết. 

Đặc biệt, Petrovietnam chưa có kinh nghiệm và nguồn nhân lực chuyên sâu trong lĩnh vực điện hạt nhân - một lĩnh vực hoàn toàn mới, đòi hỏi kiến thức, kỹ năng và quy trình kỹ thuật đặc thù. Vì vậy, việc xây dựng năng lực nội bộ, đào tạo đội ngũ và tiếp thu kinh nghiệm quốc tế là yêu cầu cấp thiết để có thể đảm nhận vai trò chủ đầu tư dự án một cách hiệu quả và an toàn, ông Nguyễn Thanh Bình nhấn mạnh.

* Cần có cơ chế đặc thù, đồng bộ, cụ thể đi kèm 

Theo ông Nguyễn Thanh Bình, ngay sau khi được giao làm chủ đầu tư, Petrovietnam đã thành lập Ban Chỉ đạo do Chủ tịch Hội đồng Thành viên Petrovietnam làm Trưởng ban; Ban Chuẩn bị đầu tư Dự án để chuyên trách hóa công việc. Để vượt qua các thách thức được xác định trong triển khai Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 2, Petrovietnam đang từng bước triển khai các giải pháp trọng tâm, trong đó tập trung nghiên cứu và đề xuất các cơ chế chính sách đặc thù để triển khai dự án.

Bên cạnh đó, Petrovietnam đang phối hợp với Bộ Tài chính để đàm phán với các đối tác về hiệp định/thỏa thuận cung cấp tín dụng cho Dự án. Tập đoàn cũng tập trung xây dựng các kịch bản tài chính cho Dự án trong Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi (báo cáo Pre-FS), dựa trên các cơ chế đặc thù đã được Quốc hội thông qua và các phương án mà đối tác đề xuất.

Đối với việc lựa chọn công nghệ, Petrovietnam Phối hợp với Bộ Công Thương trong việc đàm phán với các đối tác để xác định đối tác hợp tác đầu tư xây dựng cho Dự án. Để đảm bảo nguồn nhân lực cho triển khai dự án, Petrovietnam đã xây dựng Đề án phát triển nhân lực dài hạn; đa dạng hóa các kênh đào tạo; xây dựng cơ chế, chính sách đãi ngộ để thu hút và giữ chân đội ngũ chuyên gia, kỹ sư đã được đào tạo bài bản.

Ngoài ra, để đạt được đồng thuận xã hội, Tập đoàn thường xuyên đối thoại với người dân trong vùng dự án và thực hiện các cam kết về an sinh xã hội tại địa phương, ưu tiên tuyển dụng lao động địa phương để người dân thấy được lợi ích thiết thực từ dự án. 

Tuy nhiên bên cạnh nỗ lực của doanh nghiệp, nhiều chuyên gia cho rằng cần có thêm các cơ chế đặc thù, chính sách đồng bộ, cụ thể đi kèm mới có thể hoàn thành được mục tiêu rất cấp bách là vận hành thương mại dự án điện hạt nhân Ninh Thuận vào giai đoạn 2030-2031 bởi thực tế là thời gian trung bình xây dựng nhà máy điện hạt nhân thường kéo dài từ 10-12 năm.

Theo Tiến sĩ Tô Văn Trường, thực tế triển khai điện hạt nhân của thế giới cho thấy  phần lớn các dự án điện hạt nhân mới ở những quốc gia lần đầu triển khai đều dựa vào vốn vay ưu đãi từ nước xuất khẩu công nghệ, kết hợp bảo lãnh chính phủ và các quỹ hỗ trợ song phương. Vì vậy, Việt Nam nên mời các nhà thầu quốc tế có thế mạnh về điện hạt nhân nộp hồ sơ để tư vấn độc lập đánh giá. Tuy nhiên, với nguồn vốn hạn chế, Việt Nam cũng có thể buộc phải ưu tiên công nghệ từ những quốc gia sẵn sàng cho vay vốn kèm gói chuyển giao nên cũng sẽ phải tuân theo thông lệ phổ biến là chỉ định thầu EPC.

Một số chuyên gia kinh tế cũng đề xuất thành lập quỹ phát triển điện hạt nhân quốc gia, tạo nguồn vốn mồi từ ngân sách, vốn ODA và đóng góp của doanh nghiệp năng lượng; đồng thời có cơ chế bảo lãnh Chính phủ cho các khoản vay quốc tế để giảm chi phí lãi vay, ký hợp đồng mua bán điện dài hạn được Nhà nước bảo đảm nhằm tạo dòng tiền ổn định cho nhà đầu tư.  Ngoài ra, việc thành lập quỹ bảo lãnh tín dụng cho các dự án điện hạt nhân, cũng như cơ chế bảo hiểm rủi ro công nghệ và vận hành, trong đó nhà nước có thể đồng chi trả hay cơ chế áp dụng trần trách nhiệm tài chính cũng là một cách để hạn chế tác động của các tình huống bất khả kháng.

Theo dự kiến, hồ sơ điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 (Tập đoàn Điện lực Việt Nam-EVN làm chủ đầu tư) và dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 2 (Petrovietnam làm chủ đầu tư) đang được khẩn trương hoàn thiện để trình cấp có thẩm quyền. Việc này sẽ được Quốc hội xem xét trong kỳ họp tháng 10 - 11/2025 đối với Dự án Ninh Thuận 1 và muộn nhất vào tháng 5/2026 đối với Ninh Thuận 2. Sau đó, Hội đồng thẩm định Nhà nước (do Bộ Tài chính chủ trì) sẽ tiến hành thẩm định và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt dự án cùng địa điểm vào năm 2026.