Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ ngành Công Thương giai đoạn 2011-2020 nhấn mạnh: khoa học và công nghệ là động lực then chốt để phát triển bền vững, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo phải đóng vai trò quyết định trong nâng cao chất lượng sản phẩm, năng lực cạnh tranh, mang lại diện mạo “mới”, góp phần tăng sức cạnh tranh của ngành trên trường quốc tế.
* Làm chủ công nghệ và gia tăng tỉ lệ nội địa hóa
Giai đoạn 2011-2019, Bộ Công Thương đã chủ trì triển khai 9 chương trình, đề án khoa học và công nghệ cấp quốc gia, hai chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp bộ, đặc biệt đẩy mạnh thực hiện đề án ứng dụng khoa học và công nghệ trong tái cơ cấu ngành Công Thương.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang tác động trực tiếp đến các quốc gia cũng như các ngành, hoạt động khoa học và công nghệ ngành Công Thương đã điều chỉnh nhanh chóng theo định hướng tập trung vào hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng, đổi mới công nghệ, quản trị sản xuất, phát triển sản phẩm theo chuỗi giá trị để tạo ra sản phẩm, hàng hóa mang thương hiệu Việt, có tính cạnh tranh cao trên thị trường trong và ngoài nước.

Đặc biệt, khoa học và công nghệ đã góp phần quan trọng trong việc gia tăng tỉ lệ nội địa hóa linh kiện, phụ tùng trong nhiều ngành công nghiệp, hình thành một số doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế có tiềm lực tốt, có sức cạnh tranh trên trường quốc tế.
Các công nghệ hiện đại trong lĩnh vực thăm dò, khai thác ngành Dầu khí như khoan đơn thân, đa thân, khoan nhiệt độ - áp suất cao, khoan dưới áp suất cân bằng, phương pháp gọi dòng, phương pháp nâng cao hệ số thu hồi dầu... đã được áp dụng mang lại hiệu quả cao.

Cùng với những ứng dụng, làm chủ công nghệ hiện đại trên thế giới, nhiều doanh nghiệp đã nghiên cứu chế tạo, triển khai thành công những công trình mang lại hiệu quả kinh tế, ý nghĩa trong khu vực và trên thế giới, điển hình như cụm công trình, công trình "Nghiên cứu, phát triển và hoàn thiện công nghệ thu gom, xử lý, vận chuyển dầu thô trong điều kiện đặc thù của các mỏ liên doanh Việt - Nga Vietsovpetro và các mỏ kết nối trên thềm lục địa Nam Việt Nam" được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ.

Công trình "Nghiên cứu thiết kế chi tiết và ứng dụng công nghệ để chế tạo, lắp ráp, hạ thủy giàn khoan tự nâng ở độ sâu 90 m nước" đã đưa Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia trên thế giới sở hữu công nghệ thiết kế chi tiết, chế tạo giàn khoan tự nâng đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Đặc biệt, thông qua dự án khoa học công nghệ cấp Nhà nước "Nghiên cứu chế tạo thiết bị, công nghệ thi công đào giếng và trục tải giếng đứng ứng dụng cho mỏ than hầm lò Núi Béo", lần đầu tiên Việt Nam đã tiếp cận, làm chủ công nghệ tiên tiến thế giới, giúp tăng tính chủ động, giảm chi phí khoảng 30% so với thuê nước ngoài, góp phần nội địa hóa 2/3 giá trị, giảm 17-20% chi phí nhập khẩu thiết bị...
Các doanh nghiệp ngành Công Thương chú trọng đổi mới công nghệ, thiết bị thông qua nhập khẩu, làm chủ công nghệ mới, tiên tiến của nước ngoài như: Tổng Công ty Thiết bị điện Đông Anh, trên cơ sở triển khai nhiệm vụ khoa học, công nghệ đã làm chủ hoàn toàn công nghệ, chế tạo thành công máy biến áp truyền tải 110 đến 500 kV, cạnh tranh với nước ngoài, nâng cao tỉ lệ nội địa hóa, giảm giá bán sản phẩm từ 15-20% so với trước đó.
* Diện mạo "mới" - Tăng sức cạnh tranh
Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công Thương Trần Việt Hòa nhấn mạnh: Hoạt động đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp ngành Công Thương đã có những bước phát triển đáng kể, hoạt động nghiên cứu và triển khai (R&D) đóng vai trò ngày càng quan trọng đối với các doanh nghiệp, tạo đột phá trong sản xuất, đáp ứng nhu cầu thị trường.

Đặc biệt, tỉ lệ doanh nghiệp tham gia đổi mới công nghệ ngày càng cao, trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo, có hơn 80% doanh nghiệp lớn tham gia thực hiện đổi mới sản phẩm hoặc quy trình, gần 50% mở rộng lĩnh vực sản xuất kinh doanh, với doanh nghiệp nhỏ và vừa tỉ lệ này thấp hơn nhưng cũng khoảng gần 50%... điều này chứng tỏ các doanh nghiệp quan tâm nhiều hơn tới đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu, triển khai (R&D) để tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm, góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp.
Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo đang trở thành một trong những động lực chính cho quá trình tăng trưởng và phát triển, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 là cơ hội để doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp ngành công thương nói riêng đổi mới, nâng cao trình độ sản xuất, khả năng cạnh tranh.

Để tận dụng được cơ hội, lợi thế và thực hiện thành công những định hướng phát triển của nền công nghiệp quốc gia được Đảng, Nhà nước, Chính phủ giao tại Nghị quyết 23-NQ/TW về định hướng xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Kế hoạch cơ cấu lại ngành Công nghiệp giai đoạn đến năm 2025, ngành Công Thương cần tiếp tục có những bước đột phá trong hoạt động khoa học công nghệ, hỗ trợ và thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa doanh nghiệp tham gia ứng dụng, đổi mới công nghệ.
Việc ứng dụng thành công các kết quả nghiên cứu khoa học trong các lĩnh vực ngành công thương đã khẳng định năng lực, vị trí, vai trò của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo ngành Công Thương trong bối cảnh hội nhập và phát triển.

Điển hình như: Công trình "Nghiên cứu, thiết kế, chế tạo, tổ hợp và đưa vào vận hành hệ thống bốc dỡ, vận chuyển than cho nhà máy nhiệt điện đốt than có công suất tổ máy đến 600 MW" được áp dụng thành công tại Nhà máy Nhiệt điện Sông Hậu 1 đã đem lại hợp đồng gần 1.200 tỉ đồng, mở ra hướng phát triển mới cho ngành Cơ khí chế tạo trong nước...
Những thành công trong nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ trong lĩnh vực công nghiệp hóa dược cũng mang lại những giá trị thiết thực, góp phần tạo diện mạo "mới" cho ngành Công Thương sau khi được thương mại hóa đã tạo ra những sản phẩm, hàng hóa có chất lượng tương đương hàng nhập khẩu mà giá cạnh tranh như: Sản phẩm "Viên nang mềm Cebraton" của Công ty Traphaco; sản phẩm "Thuốc ngủ an thần ASAKOYA của Công ty Dược phẩm Mediplantex....

Đặc biệt là ứng dụng công nghệ cao trong công nghệ vi sinh, công nghệ enzyme, protein để phát triển ngành Công nghiệp chế biến... đã tạo ra nhiều sản phẩm mới, chất lượng cao, giá cạnh tranh và được người tiêu dùng Việt Nam tin dùng.
Với sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, trước nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế cùng với các xu hướng và yêu cầu phát triển công nghệ gắn với xây dựng nền sản xuất công nghiệp thông minh, ngành Công Thương sẽ tiếp tục đẩy mạnh hoạt động khoa học và công nghệ, ứng dụng, đổi mới sáng tạo để ngành Công Thương tiếp tục có bước phát triển mới, tăng sức cạnh tranh trên trường quốc tế./.