Về Xí Thoại, chạm tay vào hồn thổ cẩm Tây Nguyên

Thôn Xí Thoại (xã Xuân Lãnh, tỉnh Đắk Lắk) được biết đến là nơi lưu giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Ba Na. Không chỉ là nét đẹp văn hóa mang tính bản sắc, nghề dệt ở đây còn là điểm nhấn thu hút du khách trong hành trình khám phá bản sắc văn hóa.

Thôn Xí Thoại có 219 hộ dân sinh sống, chủ yếu là dân tộc Ba Na (chiếm 95%). Nghề dệt thổ cẩm ở đây được hình thành từ trước năm 1945 chủ yếu để phục vụ cho gia đình và cộng đồng dân cư. Nhờ các chính sách hỗ trợ đối với ngành nghề nông thôn, nghề dệt thổ cẩm thôn Xí Thoại đã phát triển thêm một bước mới. Năm 2000, khi nghề dệt mới được khôi phục chỉ có 16 chị em tham gia, đến nay đã có hơn 40 hộ gia đình duy trì nghề dệt thổ cẩm.

Chị La O Thị Hiền, một trong những người gắn bó với làng nghề chia sẻ: Bình thường, chị em trong thôn vẫn đi làm nương, làm rẫy. Khi có đơn hàng, mọi người tập trung lựa chọn mẫu mã, hoa văn rồi cùng nhau lên khung, dệt nên các mặt hàng theo mẫu khách đặt. Để có được sản phẩm thổ cẩm đẹp, khâu quan trọng nhất là lên khung dệt. Nếu lên khung không đúng các sợi chỉ sẽ bị rối, hoa văn nổi lên không đều, không đẹp…

Các nghệ nhân ở làng nghề Xí Thoại còn chủ động học hỏi, sáng tạo thêm nhiều mẫu mã để phù hợp với thị hiếu của khách hàng. Bà La O Thị Kiều cho biết: trước đây, sản phẩm dệt của làng chỉ có váy áo, khăn, chăn... để phục vụ sinh hoạt. Khách đến chủ yếu là tham quan, rất ít người mua sản phẩm. Từ năm 2023, khi được chính quyền địa phương hỗ trợ tham gia lớp tập huấn, học cách cải tiến mẫu mã, người dân đã tạo ra nhiều sản phẩm mới như móc khóa, túi xách, ví tiền, túi đựng điện thoại, túi dây rút, túi sò, khăn choàng... Hiện nay, làng nghề đã làm được khoảng 20 loại sản phẩm, với giá dao động từ 15 nghìn đồng đến 3 triệu đồng/sản phẩm.

Điều tạo nên nét riêng của thổ cẩm Xí Thoại là hoa văn được dệt thủ công bằng các sợi chỉ màu đỏ, trắng, đen,… Mỗi màu sắc mang một ý nghĩa văn hóa riêng, gắn liền với tín ngưỡng và quan niệm thẩm mỹ của người Ba Na. Hoa văn trên thổ cẩm không đơn thuần là họa tiết trang trí mà còn là biểu tượng thể hiện sự gắn bó với thiên nhiên, đất trời, núi rừng... Sản phẩm của làng nghề dệt thổ cẩm Xí Thoại giờ đây vừa phục vụ sinh hoạt, là món quà tặng có tính thẩm mỹ vừa góp phần lưu giữ và quảng bá văn hóa địa phương.

Làng nghề dệt thổ cẩm Xí Thoại đang trở thành điểm đến mang tính trải nghiệm và văn hóa cao, là nơi bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc Ba Na giữa thời đại hội nhập. Tự tay dệt thổ cẩm để có món quà lưu niệm cho người thân khi tham quan tại làng nghề là trải nghiệm được du khách thích thú. Anh Lê Văn Tài đến từ phường Tuy Hòa, tỉnh Đắk Lắk chia sẻ, dệt thổ cẩm cùng nghệ nhân ngay tại nhà là điều rất thú vị. Việc tự tay kéo chỉ làm một món quà thổ cẩm như móc khóa hay túi nhỏ để tặng người thân rất ý nghĩa. Điều này còn khiến anh thêm khâm phục sự khéo léo của phụ nữ ở làng nghề...

Việc duy trì và phát triển nghề dệt thổ cẩm vừa tạo thêm việc làm tại chỗ, tăng thu nhập đáng kể cho những hộ tham gia, vừa góp phần bảo tồn nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số tại địa phương. Nghề dệt gắn với loại hình văn hóa nghệ thuật đặt sắc “Trống đôi, Cồng ba, Chiêng năm” đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia cùng cảnh quan thiên niên ở Xuân Lãnh trở thành sản phẩm du lịch cộng đồng đặc sắc. Đây cũng là định hướng lớn để phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa địa phương sau khi thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã.

Ông Trần Quốc Huy, Bí thư Đảng ủy xã Xuân Lãnh cho biết, Văn kiện Đại hội Đảng bộ xã nhiệm kỳ 2025–2030 đã xác định, nghề dệt thổ cẩm truyền thống được chọn là ngành nghề mũi nhọn để bảo tồn và phát triển gắn với du lịch. Địa phương đặt mục tiêu nâng cao giá trị sản phẩm, tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho người dân, đồng thời gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Ba Na.

UBND xã Xuân Lãnh đang huy động các nguồn lực để xây dựng một khu vực trưng bày, trình diễn và phục vụ du khách trải nghiệm thực tế việc dệt thổ cẩm tại Xí Thoại. Địa phương sẽ tiếp tục đẩy mạnh quảng bá, xúc tiến đầu tư các điểm du lịch đã được quy hoạch, đặc biệt là phát triển du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái tại suối Mơ, suối Vực Hòm, kết hợp với không gian văn hóa truyền thống nhằm tạo ra sản phẩm du lịch đặc trưng.