Vì sao giá đường thế giới tăng vọt?

Giá đường tăng vọt là “giọt nước tràn ly” khiến nhiều cửa hàng sản xuất bánh mỳ phải đóng cửa vĩnh viễn khi mà những người thợ làm bánh vốn đang phải vật lộn để tồn tại giữa lúc chi phí nhiên liệu và bột mỳ cũng ở mức cao.

Giá đường đã tăng 55% trong hai tháng. Giá đường tăng khiến giá bánh mỳ tăng theo, đồng nghĩa với việc doanh số bán hàng sẽ sụt giảm. Đường là nguyên liệu cần thiết để làm bánh mỳ.

Mặt hàng đường trên thế giới đang được giao dịch ở mức giá cao nhất kể từ năm 2011, chủ yếu do nguồn cung toàn cầu giảm sau khi thời tiết khô hạn bất thường gây thiệt hại cho vụ thu hoạch ở Ấn Độ và Thái Lan, hai nước xuất khẩu đường lớn thứ hai và thứ ba thế giới.

Đây là một tin xấu mới nhất cho các nước đang phát triển, vốn đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt các mặt hàng thiết yếu như gạo và lệnh cấm buôn bán lương thực đã làm tăng thêm lạm phát lương thực. Tất cả những điều đó góp phần gây ra tình trạng mất an ninh lương thực do tác động cộng hưởng của hiện tượng thời tiết El Nino, căng thẳng ở Ukraine và đồng tiền suy yếu. Các quốc gia phương Tây giàu có hơn có thể chịu chi phí cao hơn, nhưng các nước nghèo hơn đang gặp khó khăn.

Nhà nghiên cứu thị trường hàng hóa toàn cầu của Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO) Fabio Palmeri đang dự đoán sản lượng đường toàn cầu sẽ giảm 2% trong niên vụ 2023-2024, dẫn đến mức sụt giảm khoảng 3,5 triệu tấn.

Bên cạnh đó, đường được sử dụng để sản xuất nhiên liệu sinh học như ethanol, do đó trữ lượng đường toàn cầu đang ở mức thấp nhất kể từ năm 2009. Brazil là nước xuất khẩu đường lớn nhất thế giới, nhưng vụ thu hoạch đường của nước này sẽ chỉ giúp lấp khoảng trống vào cuối năm 2024. Cho đến lúc đó, những nước phụ thuộc vào nhập khẩu, giống như hầu hết các nước ở châu Phi phía Nam Sahara, vẫn dễ bị tổn thương.

Chẳng hạn như Nigeria nhập khẩu 98% lượng đường thô từ các nước khác. Trong năm 2021, nước này đã cấm nhập khẩu đường tinh luyện và công bố một dự án trị giá 73 triệu USD để mở rộng cơ sở hạ tầng ngành sản xuất đường. Nhưng đó là những chiến lược dài hạn. Những thương nhân ở thủ đô Abuja như Abba Usman hiện đang phải đối mặt với nhiều vấn đề. Túi đường nặng 50 kg mà anh Usman mua cách đây một tuần với giá 66 USD nhưng giờ có giá 81 USD. Khi giá đường tăng, số lượng khách hàng của anh ngày càng giảm.

Nguyên nhân một phần do hiện tượng thời tiết El Nino gây ra các điều kiện thời tiết khắc nghiệt, từ hạn hán đến lũ lụt. Các nhà khoa học tin rằng biến đổi khí hậu đang làm El Nino mạnh hơn. Ấn Độ đã trải qua tháng Tám khô hạn nhất trong hơn một thế kỷ và tại bang Maharashtra, nơi chiếm hơn 30% sản lượng mía của nước này, cây mía bị còi cọc trong giai đoạn phát triển quan trọng. Theo Hiệp hội các nhà máy đường Ấn Độ, sản lượng đường của nước này có thể giảm 8% trong năm nay. Quốc gia đông dân nhất thế giới cũng là nước tiêu thụ đường lớn nhất và hiện đang hạn chế xuất khẩu đường.

Lãnh đạo Hiệp hội những người trồng mía Thái Lan, ông Naradhip Anantasuk, cho biết ảnh hưởng của El Nino vào đầu vụ trồng trọt đã làm thay đổi không chỉ số lượng mà còn cả chất lượng vụ thu hoạch mía tại quốc gia Đông Nam Á này. Ông Anantasuk dự đoán chỉ có 76 triệu tấn mía được ép trong vụ thu hoạch năm 2024, so với 93 triệu tấn năm nay. Một báo cáo của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) dự đoán sản lượng đường ở Thái Lan sẽ giảm 15% trong tháng 10/2023.

Nhà phân tích Kelly Goughary tại công ty dữ liệu nông nghiệp Gro Intelligence (Mỹ) đánh giá trong thời gian tới, vụ thu hoạch của Brazil được dự báo sẽ tăng 20% so với năm 2022. Nhưng do quốc gia này nằm ở Nam Bán cầu nên nguồn cung toàn cầu sẽ chưa tăng cho đến tháng 3/2024. Theo USDA, thời tiết thuận lợi vào đầu năm nay ở Brazil cùng với sự gia tăng diện tích trồng mía là nguyên nhân hỗ trợ nguồn cung đường.

Nhà nghiên cứu Palmeri của FAO nhận định vài tháng tới là đáng lo ngại nhất. Ông cho biết tình trạng gia tăng dân số và mức tiêu thụ đường theo chiều hướng đi lên sẽ gây căng thẳng thêm cho dự trữ đường. Theo dữ liệu từ USDA, thế giới hiện có ít hơn 68 ngày dự trữ đường để đáp ứng nhu cầu, so với 106 ngày khi lượng đường này bắt đầu giảm vào năm 2020.

USDA cho hay Indonesia, nước nhập khẩu đường lớn nhất trong năm 2022, đã buộc phải "xả kho" lượng đường trong các kho dự trữ để ổn định giá đường trong nước lần đầu tiên sau 6 năm.

Nhà kinh tế học El Mamoun Amrouk của FAO phân tích rằng đối với một số quốc gia, việc nhập khẩu đường đắt hơn sẽ tiêu tốn lượng ngoại tệ dự trữ như USD và euro vốn cần thiết để thanh toán cho dầu và các mặt hàng quan trọng khác. Trong đó có Kenya (Kê-ni-a), nước từng tự cung tự cấp về đường, giờ đây phải nhập khẩu 200.000 tấn mỗi năm.

Năm 2021, Chính phủ Kenya hạn chế nhập khẩu đường để bảo vệ nông dân địa phương khỏi cạnh tranh từ nước ngoài. Tuy nhiên, sau đó Chính phủ Kenya buộc phải thay đổi quyết định này do sản lượng thu hoạch giảm và quản lý yếu kém./.