Xây dựng Quy hoạch tổng thể phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long

Để tiếp tục phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu theo nội dung Nghị quyết 120 của Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường và các Bộ, ngành chức năng đang khẩn trương đẩy nhanh việc xây dựng Quy hoạch tổng thể phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 theo phương pháp tích hợp đa ngành, làm cơ sở cho việc thiết kế và triển khai các nhiệm vụ cụ thể, dài hạn theo Nghị quyết 120, trước mắt là năm 2019.

Đồng thời, Bộ Tài nguyên và Môi trường và các Bộ, ngành xây dựng cơ sở dữ liệu liên ngành và xây dựng Trung tâm Tích hợp dữ liệu vùng Đồng bằng sông Cửu Long; có cơ chế phối hợp, chia sẻ, cung cấp thông tin giữa các cơ quan trung ương - địa phương.

Thiết lập hệ thống giám sát đánh giá trực tuyến để thu thập dữ liệu, công khai kết quả thực hiện kế hoạch hành động biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh, chia sẻ những mô hình thành công và truyền thông để lan tỏa, nhân rộng.

Dự kiến từ ngày 12-17/5, Hội nghị lần thứ 2 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu và kiểm điểm việc thực hiện Nghị quyết sẽ được tổ chức, nhằm đánh giá tổng thể những việc đã làm được, chưa làm được và những khó khăn, vướng mắc trong việc triển khai thực hiện Nghị quyết 120.

Theo đó, các Bộ, ngành, địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long và Thành phố Hồ Chí Minh cần tổ chức các hoạt động phổ biến kết quả thực hiện Nghị quyết số 120 của Chính phủ trước khi diễn ra Hội nghị. các Bộ, ngành, địa phương tăng cường phối hợp tổ chức hoạt động tuyên truyền phổ biến, nhân rộng và đánh giá các mô hình, dự án hiệu quả và phù hợp về ứng phó biến đối khí hậu tại khu vực này; tiếp tục triển khai có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp cụ thể đã được đề ra trong Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ

Đồng bằng sông Cửu Long là vùng đất rộng lớn chiếm 12% diện tích, 19% dân số cả nước, mạng lưới sông, kênh, rạch dày đặc; có lợi thế về phát triển nông nghiệp, công nghiệp thực phẩm, du lịch, năng lượng tái tạo; là trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn nhất của Việt Nam: đóng góp 50% sản lượng lúa, 65% sản lượng nuôi trồng thủy sản và 70% các loại trái cây của cả nước; 95% lượng gạo xuất khẩu và 60% sản lượng cá xuất khẩu; có vị trí thuận tiện trong giao thương với các nước ASEAN và Tiểu vùng sông Mê Công.

Do đặc thù là vùng châu thổ trũng thấp, thiếu ổn định, tác động của biến đổi khí hậu như nước biến dâng, sụt lún…đang đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế-xã hội bền vững tại đây. Thực tế đó đòi hỏi có tầm nhìn mới, định hướng chiến lược, các giải pháp toàn diện, căn cơ, đồng bộ, huy động tối đa các nguồn lực và sự tham gia của các thành phần kinh tế để phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long.

Vì vậy, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 120 với tầm nhìn đến năm 2100 Đồng bằng sông Cửu Long phát triển bền vững, an toàn, thịnh vượng, trên cơ sở phát triển phù hợp nông nghiệp hàng hóa chất lượng cao, kết hợp với dịch vụ, du lịch sinh thái, công nghiệp, trọng tâm là công nghiệp chế biến, nâng cao giá trị và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp; hệ thống cơ sở hạ tầng được quy hoạch, phát triển đồng bộ, hiện đại theo hướng chủ động, thông minh, thích ứng biến đổi khí hậu, đảm bảo an toàn trước thiên tai; tài nguyên thiên nhiên được sử dụng hợp lý; đa dạng sinh học và truyền thống văn hóa lịch sử được duy trì và tôn tạo, đời sống vật chất, tinh thần của người dân được nâng cao.

Mục tiêu đến năm 2050 Đồng bằng sông Cửu Long trở thành vùng có trình độ phát triển khá so với cả nước, có trình độ tổ chức xã hội tiên tiến; thu nhập bình quân đầu người đạt cao hơn trung bình cả nước, sinh kế của người dân được bảo đảm; tỉ trọng nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao chiếm trên 80%, độ che phủ rừng đạt trên 9% (so với 4,3% hiện nay), các hệ sinh thái tự nhiên quan trọng được bảo tồn và phát triển.

Sau hơn 1 năm thực hiện Nghị quyết 120, đến nay, khoảng 18.000 tỷ đồng đã có kế hoạch bố trí để triển khai các chương trình, dự án, nhiệm vụ thực hiện Nghị quyết. Trong đó, vốn từ Ngân sách Trung ương trong khuôn khổ Chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh là 4.751 tỷ đồng; các dự án khắc phục khẩn cấp những điểm sạt lở cấp bách nguy hiểm từ nguồn dự phòng Ngân sách Trung ương 1.500 tỷ đồng, tiếp tục đưa vào kế hoạch trung hạn 1.000 tỷ đồng.

Theo số liệu tổng hợp từ các văn bản của Bộ, ngành và địa phương đề xuất và thống kê kế hoạch vốn cho việc xây dựng Chương trình hành động tổng thể thực hiện Nghị quyết số 120, các Bộ, ngành Trung ương, địa phương đã bố trí kế hoạch vốn triển khai thực hiện các nhiệm vụ 10.760 tỷ đồng, trong đó các Bộ, ngành Trung ương 1.530 tỷ đồng; các địa phương 9.230 tỷ đồng.

Báo cáo đánh giá của Cục Biến đổi khí hậu-Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy, các Bộ, ngành đã tích cực xây dựng và ban hành một số cơ chế chính sách đột phá như: Cơ chế chính sách tập trung, tích tụ đất đai phục vụ sản xuất quy mô lớn, chính ách quản lý tài nguyên nước và tài nguyên khoáng sản; Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; Ưu tiên phát triển công nghiệp hỗ trợ cho nền kinh tế nông nghiệp, công nghiệp chế biến các sản phẩm nông sản; Hỗ trợ hoạt động xúc tiến thương mại...

Các Bộ, ngành, địa phương triển khai xây dựng Quy hoạch tổng thể phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 theo hướng tích hợp thống nhất các quy hoạch ngành, địa phương và sản phẩm chủ lực.

Các phương án quy hoạch sử dụng đất, tài nguyên nước, giao thông vận tải thích ứng với biến đổi khí hậu; Quy hoạch thủy lợi phòng chống thiên tai đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 theo hướng chuyển từ “sống chung với lũ” sang “chủ động sống chung với lũ, ngập, nước lợ, nước mặn” và khai thác hợp lý tiềm năng tài nguyên nước lợ, nước mặn ở vùng ven biển phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Cho đến nay, đã tổ chức đánh giá cơ chế thí điểm điều phối vùng theo Quyết định số 593/QĐ-TTg, đề xuất giải pháp hoàn thiện cơ chế điều phối, phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long theo hướng thu gọn đầu mối, lấy quản lý thông minh tài nguyên nước và thích ứng với biến đổi khí hậu làm trọng tâm xuyên suốt, đề xuất thành lập tổ chức điều phối vùng; đề xuất phương án thành lập và tổ chức hoạt động của Quỹ phát triển bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Mặt khác, các địa phương đã hình thành được các vùng sinh thái nuôi tôm nước lợ, phát triển giống lúa có khả năng chịu mặn cao, phát triển giống cây ăn quả thích ứng với hạn hán, phát triển các giống cá nước ngọt chất lượng cao, phù hợp với đặc điểm của từng vùng sinh thái.

Đồng thời tăng cường xúc tiến thương mại, quảng bá, mở rộng, phát triển thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu đối với mặt hàng trọng điểm của vùng.

Nhiều mô hình chuyển đổi nông nghiệp bền vững được triển khai, theo hướng đảm bảo cơ cấu sản xuất thủy sản - cây ăn quả - lúa gắn với các tiểu vùng sinh thái và triển khai hỗ trợ các cơ sở công nghiệp nông thôn trên địa bàn các tỉnh như Long An, Bến Tre, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau.

Việc ứng dụng máy móc thiết bị tiến tiến trong sản xuất các sản phẩm thuộc ngành nghề chế biến nông, thủy sản được đẩy mạnh theo hướng bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Các Bộ, ngành, các địa phương trong vùng đã bước đầu đề xuất, xây dựng, triển khai các dự án ưu tiên, có quy mô vùng, có tính lan tỏa và đảm bảo tính bền vững như: Dự án chống chịu khí hậu tổng hợp và sinh kế bền vững với sự tham gia trực tiếp của 9 tỉnh trong vùng; Dự án Hệ thống thủy lợi sông Cái Lớn-Cái Bé; Dự án hồ trữ lũ và cấp nước ngọt Trà Sư-Tri Tôn nhằm kiểm soát lũ vào mùa mưa, trữ nước trong mùa khô, phục vụ sinh hoạt và sản xuất, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất lúa, nuôi trồng thủy sản ở các địa phương thuộc tiểu vùng Tứ giác Long Xuyên.

Đặc biệt, các hoạt động hợp tác với Hà Lan trong khuôn khổ Thỏa thuận hợp tác chiến lược giữa hai Chính phủ Việt Nam - Hà Lan; Ý định thư giữa hai Chính phủ Việt Nam - Hà Lan đã được triển khai hiệu quả.Việc triển khai thực hiện các dự án ở Đồng bằng sông Cửu Long đã được phối hợp với các đối tác phát triển.

Nghị quyết số 120 là bước đột phá về đổi mới tư duy tiếp cận, nhưng thời gian qua việc thực hiện tại một số cơ quan, địa phương chưa thực sự đổi mới theo tinh thần Nghị quyết, vẫn còn trông chờ vào hướng dẫn và nguồn lực hỗ trợ từ Trung ương. Cách tiếp cận dựa vào nội lực chưa được đề cao, chưa huy động được sự tham gia rộng rãi của các tổ chức, doanh nghiệp, người dân.

Luật Quy hoạch được ban hành và có hiệu lực, theo đó Hệ thống quy hoạch bao gồm quy hoạch cấp quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh, quy hoạch đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, quy hoạch đô thị, quy hoạch nông thôn. Các nhiệm vụ được giao trong Nghị quyết 120 về lập, hoàn thiện các quy hoạch do vậy còn bị vướng về cơ sở pháp lý, chưa có hướng dẫn thực hiện.

Việc hoàn thiện thể chế, chính sách triển khai thực hiện các nhiệm vụ theo Nghị quyết 120 vẫn còn chậm, nhất là các chính sách đẩy mạnh phát triển các ngành, lĩnh vực then chốt tại Đồng bằng sông Cửu Long, một số chính sách đã được ban hành nhưng chưa đi vào cuộc sống vì chưa đồng bộ với nguồn lực thực hiện; còn thiếu quy định về cơ chế phối hợp, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan liên quan.

Bởi vậy, việc Tổ chức Hội nghị lần thứ 2 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long là vấn đề cấp bách hiện nay./.