Nhận diện lũ quét, lũ bùn đá và các biện pháp giảm thiểu tác hại

Vụ lũ quét kinh hoàng vừa qua tại Lào Cai đã khiến 12 người chết và mất tích,làm cho giao thông của người dân gặp nhiều khó khăn. Ảnh: Lục Thu Hương-TTXVN

Trong những năm gần đây, tình hình thiên tai ở các tỉnh miền núi phía Bắc ngày càng diễn biến phức tạp, đặc biệt là hiện tượng lũ quét, lũ bùn đá xảy ra ở nhiều nơi, với mức độ ngày càng gia tăng, gây thiệt hại nghiêm trọng về người, tài sản và môi trường sinh thái.

Vụ lũ quét kinh hoàng vừa qua tại Lào Cai với 12 người chết và mất tích là một ví dụ điển hình. Vì vậy, cần có hiểu biết về hiện tượng lũ quét và lũ bùn đá để có các biện pháp kịp thời để giảm thiểu tác hại của nó.

- Nhận diện:

Khi phát sinh những trận mưa rào có lưu lượng lớn, kèm theo gió bão có thể xảy ra lũ quét, lũ bùn đá. Lũ quét, lũ bùn đá xảy ra đột ngột và nhanh chóng có tốc độ chảy lớn ở các thung lũng sông, các hẻm suối sườn núi tạo các dòng chảy tạm thời, thường chỉ trong 3 đến 5 giờ, kèm theo là những đợt sóng của dòng chảy do dòng bị tắc nghẽn, nhưng sau đó lại được khai thông do sức ép của khối vật chất mang theo mỗi lúc một nhiều, do đó thời gian có thể lại tăng lên tới 8-12 giờ.

Các dạng lũ quét chính là: lũ quét sườn, lũ quét nghẽn dòng tự nhiên, lũ quét nghẽn dòng đột biến, lũ quét vỡ dòng tự nhiên, lũ quét vỡ dòng nhân tạo, lũ bùn đá, lũ quét hỗn hợp.

Về tổng quan, một lưu vực lũ được chia thành 3 vùng:

Vùng sinh lũ: Là vùng ở thượng lưu nơi tập trung dòng chảy từ mưa được hình thành từ các sườn dốc.

Vùng ảnh hưởng: Khu vực trung lưu có cao độ thấp hơn, thường ở các chân núi. Dòng chảy lũ đã được tập trung nên đủ mạnh để cuốn theo đất, đá, cây cối,.. để đổ vào sông suối.

Vùng có lũ quét: Khu vực hạ lưu các sông, suối liền kề cửa sông. Dòng chảy có năng lượng rất lớn do đã được tập hợp các dòng chảy lũ, bùn đá thành phần từ các tiểu lưu vực.

Do vậy, dòng chảy lũ có khả năng tàn phá rất mạnh những chướng ngại trên đường đi như nhà cửa, công trình thủy lợi, đường giao thông. Thường ở khu vực này là nơi tập trung khu dân cư nên thiệt hại ở khu vực này sẽ rất lớn và trở thành thảm họa khi xảy ra lũ quét cường độ lớn.

- Nguyên nhân:

Ngoài những yếu tố tự nhiên, theo các nhà khoa học, những hoạt động kinh tế chính của con người ở vùng miền núi cũng dẫn đến việc tăng cường lũ quét, lũ bùn đá.

Đó là việc làm mất rừng đầu nguồn; khai thác khoáng sản bừa bãi, thiếu quy hoạch; xây dựng các công trình thủy lợi, thủy điện, giao thông... làm cản trở và thu hẹp dòng chảy của các hệ thống.

Đó còn là do tập quán và điều kiện sản xuất, bà con các dân tộc thường lựa chọn sống gần nguồn nước, ven bờ sông suối, hay trên các sườn núi cao... Đây là những nơi thường hứng chịu nhiều hơn về tần suất xảy ra lũ quét, sạt lở.

Ngoài ra còn là do công tác phòng, chống lũ sau bão vẫn chưa được chú trọng nhiều bằng phòng, chống trước và trong bão.

Nước lên cao tại Ngòi Đum chảy qua xã Đồng Tuyển (TP Lào Cai). Ảnh: Lục Thu Hương-TTXVN

* Các khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ quét, lũ bùn đá

Theo các nhà khoa học, các tỉnh miền núi phía Bắc đã xác định các khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ quét, lũ bùn đá, bao gồm:

- Các sông thuộc lưu vực sông Nậm Lay ở Mường Chà, Điện Biên; Thượng nguồn sông Nậm Pô, huyện Mường Lay, Điện Biên; lưu vực các sông Nậm Lúa, Nậm Rõm, Nậm Nưa thuộc 2 huyện Điện Biên và Điện Biên Đông ở tỉnh Điện Biên; vùng thượng nguồn sông Mã ở tỉnh Điện Biên; Thượng nguồn các nhánh sông tả ngạn sông Đà ở Mường Tè, Lai Châu.

- Các nhánh sông hữu ngạn sông Hồng ở các vùng Bát Xát, Sa Pa, thị xã Cam Đường, thành phố Lào Cai thuộc tỉnh Lào Cai; thượng nguồn Ngòi Hít, Ngòi Thia thuộc các huyện Mù Căng Chải, Văn Yên, Trạm Tấu, Văn Chấn ở tỉnh Yên Bái.

Các nhánh tả ngạn sông Đà ở các huyện Mù Căng Chải, Trạm Tấu (Yên Bái) và Mường La (tỉnh Sơn La); các nhánh hữu ngạn sông Đà ở thị xã Sơn La, huyện Mường La, thuộc tỉnh Sơn La.

- Các nhánh tả và hữu ngạn sông Mã ở huyện Sông Mã, Sơn La; Các nhánh thượng nguồn sông Gâm thuộc huyện Yên Minh, thượng nguồn các nhánh ở hữu ngạn sông Lô ở 2 huyện Hoàng Su Phì, Xín Mần, Hà Giang.

- Các sông nhánh thượng nguồn sông Cầu và các sông thuộc lưu vực sông Ngân Sơn, Na Rì, Nà Thác ở thị xã Bắc Kạn, 3 huyện Chợ Đồn, Bạch Thông, Na Rì ở tỉnh Bắc Kạn; thượng nguồn các nhánh sông chảy vào sông Minh Giang (Trung Quốc) thuộc huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn.

* Các biện pháp giảm thiểu tác hại của lũ quét, lũ bùn đá

- Xây dựng các hồ chứa, khu trữ lũ và chậm lũ.

- Cải tạo lòng dẫn để tăng khả năng thoát lũ.

- Phân dòng lũ, giảm tác động của lũ vào khu vực cần bảo vệ.

Tùy theo điều kiện tự nhiên và sự phát triển kinh tế xã hội mà lựa chọn các biện pháp phòng tránh cho từng khu vực. Các biện pháp phải được xây dựng cho từng làng, bản, xã, huyện, tỉnh.

- Áp dụng các các biện pháp hợp lý trong sản xuất, nông, lâm nghiệp để giữ nước, giữ đất, chống xói mòn đất và cạn kiệt nguồn nước. Đặc biệt, chú ý biện pháp trồng rừng và bảo vệ rừng. Quy hoạch cơ sở hạ tầng hợp lý, đặc biệt là bố trí các khu dân cư tránh xa các nơi có nguy cơ lũ quét cao.

Hướng dẫn nhân dân phòng tránh lũ quét, cách nhận biết và phòng tránh lũ quét sử dụng thiết bị cảnh báo lũ quét tại chỗ và công tác bảo vệ, bảo quản hệ thống thiết bị cảnh báo.

- Trong các vùng có nguy cơ xảy ra lũ quét, lũ bùn đá cần có phương án di dân đến nơi định cư mới.

Nhận thức về bão lũ thiên tai cần phải được đầy đủ. Chúng ta rất quan tâm đến trước và trong cơn bão nhưng sau khi cơn bão qua đi thì chúng ta lại chủ quan. Trượt lở có thể xảy ra bất cứ lúc nào sau bão, thậm chí là sau vài hôm.

Vì thế, chính quyền địa phương cùng nhân dân phải tiếp tục cảnh giác để giảm nhẹ tối đa thiệt hại./.

- Lũ quét cuốn trôi 9 người tại Lào Cai

- Nguy cơ cao xảy ra lũ quét, sạt lở đất tại các tỉnh miền núi phía Bắc

[Nguồn: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng]