5 năm EVFTA: Đòn bẩy hội nhập và bước chuyển lớn của thương mại Việt Nam – EU

Tròn 5 năm kể từ khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên minh châu Âu (EVFTA) có hiệu lực (1/8/2020 - 1/8/2025), bức tranh hợp tác song phương đã ghi nhận nhiều dấu ấn qua việc xuất khẩu tăng mạnh, chuỗi cung ứng được chuẩn hóa theo tiêu chuẩn châu Âu, và doanh nghiệp cả hai phía ngày càng tận dụng hiệu quả hơn ưu đãi thuế quan. Đặc biệt, EVFTA không chỉ tạo nên những thay đổi đáng kể về mặt thương mại, mà còn định hình lại tư duy chính sách, nâng tầm vị thế Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo đánh giá của Bộ Công Thương và cộng đồng doanh nghiệp, EVFTA không chỉ là đòn bẩy thương mại mà còn là chất xúc tác quan trọng cho cải cách thể chế, thúc đẩy minh bạch hóa và nâng cao năng lực cạnh tranh hàng hóa Việt Nam tại thị trường EU. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều bất ổn, EVFTA nổi lên như một điểm tựa ổn định, giúp Việt Nam duy trì đà tăng trưởng và hội nhập sâu rộng hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Ông Ngô Chung Khanh – Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), EVFTA là hiệp định có “tính chiến lược” và “tác động cấu trúc”. Điều này thể hiện ở ba điểm gồm mở cửa thị trường mạnh mẽ; thúc đẩy cải cách thể chế nội tại của Việt Nam; tạo lập sự gắn kết về tiêu chuẩn giữa Việt Nam và một trong những thị trường khó tính nhất thế giới.

Xét về kim ngạch trao đổi thương mại hai chiều, kể từ năm 2020 khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực, kim ngạch hai chiều tăng từ 55,4 tỷ USD năm 2020 lên đến 68,3 tỷ USD năm 2024. Trong số đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt 40,1 tỷ USD năm 2020 tăng lên 51,6 tỷ USD năm 2024, tăng khoảng 28,6% và thặng dư thương mại giữa Việt Nam với EU tăng từ 24,8 tỷ USD năm 2020 lên 34,9 tỷ USD. Đây là những kết quả bước đầu, EVFTA đã mang lại lợi ích rất tích cực cho thương mại hai chiều và cho cả những ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Theo ông Trần Ngọc Quân – Tham tán Thương mại Việt Nam tại Bỉ và EU, Hiệp định đang góp phần thúc đẩy cải cách trong quản lý xuất xứ, quy tắc SPS, TBT, tiêu chuẩn kỹ thuật, sở hữu trí tuệ… giúp hàng Việt Nam tiếp cận sâu hơn vào thị trường châu Âu. Đặc biệt, từ năm 2024, nhiều dòng thuế quan ưu đãi đã bước vào giai đoạn gỡ bỏ sâu, tạo lợi thế cạnh tranh rõ rệt.

Đặc biệt, kể từ khi EVFTA có hiệu lực, gần 100% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU sẽ được xóa bỏ thuế nhập khẩu sau một lộ trình ngắn. Đây là mức cam kết cao nhất mà một đối tác dành cho Việt Nam trong các hiệp định FTA đã được ký kết tới nay. Lợi ích này đặc biệt có ý nghĩa khi EU liên tục là một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam hiện nay.

Không những vậy, EU luôn coi trọng quan hệ với Việt Nam. Hàng hóa Việt Nam không trùng lặp, cạnh tranh với hàng của EU. Người tiêu dùng châu Âu ngày càng cởi mở, ưa chuộng hàng châu Á chất lượng. Chính vì vậy, việc thực thi EVFTA là cơ hội gia tăng sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam so với hàng hóa cùng loại của các nước trong khu vực châu Á, đặc biệt về giá tại thị trường EU.

Dẫn số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam, Bộ Công Thương cho biết: Kim ngạch thương mại hai chiều Việt Nam - EU năm 2024 đạt 68,4 tỷ USD, tăng 16,8% so với cùng kỳ năm 2023, chiếm tỉ trọng 8,7% trong tổng kim ngạch của cả nước. Trong đó, xuất khẩu sang EU đạt 51,72 tỷ USD, tăng 18,5%; nhập khẩu từ EU đạt 16,73 tỷ USD, tăng gần 12%.

Bước sang 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch thương mại 2 chiều giữa Việt Nam và EU tiếp tục khởi sắc, đạt 29,76 tỷ USD, tăng 11,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Cụ thể, xuất khẩu sang EU đạt 23,02 tỷ USD, tăng 13,2% so với cùng kỳ năm 2024; nhập khẩu từ EU đạt 6,74 tỷ USD, tăng 7,2%.

Theo khảo sát của Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham), sau 5 năm đưa vào thực thi, đã có đến 98,2% doanh nghiệp châu Âu đang hoạt động sản xuất kinh doanh tại Việt Nam biết đến EVFTA. Gần một nửa trong số đó cho biết, Hiệp định EVFTA mang lại lợi ích từ mức trung bình đến đáng kể cho hoạt động kinh doanh.

Dữ liệu khảo sát cũng cho thấy, mức độ thụ hưởng từ EVFTA có sự khác biệt tùy theo quy mô doanh nghiệp. Cùng đó, doanh nghiệp lớn thường ghi nhận lợi ích nổi bật hơn, đặc biệt trong hoạt động xuất khẩu từ EU sang Việt Nam. Trong khi đó, doanh nghiệp vừa và nhỏ lại đóng vai trò tích cực hơn trong việc thúc đẩy thương mại hai chiều, đặc biệt ở chiều xuất khẩu từ Việt Nam sang EU.

Một trong những chuyển biến đáng chú ý nhất trong năm qua là tỷ lệ doanh nghiệp xác định ưu đãi thuế quan là lợi ích nổi bật của EVFTA đã tăng vọt, từ 29% trong quý II/2024 lên đến 61% trong quý II/2025. Sự gia tăng này phản ánh hiệu quả của lộ trình cắt giảm thuế theo từng giai đoạn, cũng như mức độ tận dụng ngày càng cao các điều khoản ưu đãi của hiệp định.

Không chỉ các doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam tận dụng tốt những ưu đãi từ EVFTA, mà hiện nay nhiều doanh nghiệp, tỉnh, thành trong cả nước đã tận dụng tốt ưu đãi thuế quan từ Hiệp định này. Đơn cử như với tỉnh Đắk Lắk (trước hợp nhất), ông Nguyễn Đình Viên, Giám đốc Công ty TNHH PM Coffee (phường Thành Nhất, TP. Buôn Ma Thuột) cho biết, doanh nghiệp của ông đã tận dụng nhiều ưu đãi từ EVFTA để xuất khẩu cà phê  sang thị trường EU.

“EVFTA đã giúp doanh nghiệp khai mở thị trường và gia tăng lợi thế cạnh tranh trên trường quốc tế. Nhờ mức thuế suất ưu đãi từ hiệp định mà hoạt động xuất khẩu hàng năm của công ty luôn duy trì được đà tăng trưởng. Hiện tại, sản phẩm của công ty đã được phân phối ở hầu khắp các nước thành viên của EU, với sản lượng năm 2024 đạt khoảng 80.000 tấn cà phê nhân”, ông Nguyễn Đình Viên thông tin.

Không chỉ có Việt Nam chủ động tận dụng EVFTA, mà từ phía EU doanh nghiệp cũng đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam. Số liệu khảo sát cho thấy doanh nghiệp EU đánh giá Việt Nam là thị trường tiềm năng để mở rộng đầu tư trong các lĩnh vực có thế mạnh như công nghệ, năng lượng tái tạo, dịch vụ kỹ thuật số, dược phẩm và tài chính.

Chủ tịch EuroCham – ông Bruno Jaspaert nhận định: “Trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu phức tạp, EVFTA là một biểu tượng của niềm tin, sự ổn định và cam kết hợp tác giữa EU và Việt Nam. Sau 5 năm, chúng ta không chỉ thấy kết quả bằng những con số mà còn bằng chiều sâu của sự gắn kết chính sách.”

Ông Vũ Anh Sơn- Tham tán thương mại Việt Nam tại Pháp chia sẻ: EVFTA không chỉ mang lại lợi ích về thuế quan mà còn thúc đẩy cải cách về quy tắc xuất xứ, nâng cao chất lượng quản lý hàng hóa, mở rộng tiếp cận các dịch vụ logistics, tài chính và bảo hiểm. Nhờ đó, các mặt hàng chủ lực như điện tử, dệt may, da giày, nông - thủy sản... ngày càng được đón nhận rộng rãi tại Pháp, từ đó tạo đà lan tỏa thuận lợi sang các thị trường EU khác.

Trong giai đoạn tới, nhờ lực đẩy của EVFTA, kim ngạch song phương được kỳ vọng duy trì tăng trưởng kép 6 - 7% mỗi năm, với mục tiêu mới 12 - 15 tỷ USD hai chiều. Sự kết hợp giữa tầm nhìn toàn diện và sức mạnh thị trường sẽ tạo cú hích cho chu kỳ hợp tác bền vững, đem lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp và người tiêu dùng hai nước.

Vai trò của Bộ là hỗ trợ, nhưng địa phương bây giờ phải chủ động hơn và phối hợp chặt chẽ với cơ quan bộ, ngành, các hiệp hội để thúc đẩy tận dụng tốt hơn EVFTA. Chính phủ đã và đang cố gắng tạo ra những cơ hội tốt nhất cho doanh nghiệp, nhưng trên hết, doanh nghiệp phải tận dụng tốt nhất có thể.

Để thực thi EVFTA tốt hơn nữa, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên và Cao ủy Thương mại EU Maros Sefcovic đã trao đổi về một số vấn đề liên quan đến các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm (SPS), dược phẩm, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn, tiêu chuẩn kỹ thuật của phương tiện cơ giới...

Qua đó, hai bên thống nhất sẽ giao cấp kỹ thuật xây dựng danh sách các vấn đề cần trao đổi và đề xuất phương án xử lý lên cấp Bộ trưởng xem xét cũng như chuẩn bị chu đáo cho phiên họp Ủy ban Thương mại Hiệp định EVFTA lần thứ tư, dự kiến sẽ được tổ chức vào tháng 9 năm 2025.

Đánh giá từ các chuyên gia, 5 năm là thời gian đủ dài để EVFTA chứng minh rằng đây không chỉ là một hiệp định mang tính biểu tượng, mà là công cụ thực sự tạo ra thay đổi chất lượng cải cách thể chế, tư duy quản trị và khả năng hội nhập của doanh nghiệp Việt.

Trong giai đoạn tiếp theo, để tận dụng trọn vẹn dư địa còn lại từ EVFTA, Việt Nam cần đẩy mạnh hơn nữa cải cách thủ tục hành chính, tăng tốc chuyển đổi số trong cấp phép xuất khẩu, và có chiến lược rõ ràng trong đào tạo doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận thị trường EU. Đặc biệt, sự phối hợp hiệu quả giữa Chính phủ, địa phương, doanh nghiệp và đối tác EU chính là chìa khóa để EVFTA thực sự trở thành bệ phóng kép vừa thúc đẩy thương mại, vừa nâng tầm phát triển bền vững.