7 giải pháp để gia tăng kênh tiêu thụ sản phẩm miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chính sách, dành nhiều nguồn lực để ưu tiên phát triển các khu vực này, đặc biệt là phát triển thương mại hàng hóa và dịch vụ, góp phần nâng cao đời sống người dân địa phương. Trong quá trình triển khai thực hiện đã có rất nhiều hoạt động hỗ trợ xúc tiến tiêu thụ các sản phẩm đặc sản của miền núi, vùng sâu vùng xa và hải đảo, đưa các sản phẩm này tiêu thụ khá tốt tại thị trường. Việc hỗ trợ tiêu thụ vào hệ thống phân phối hiện đại đã góp phần hình thành thị trường cho các sản phẩm thương mại này.

Tuy nhiên, trước bối cảnh phát triển mới với nhiều hình thức tiêu dùng hiện đại, làm thế nào để gia tăng thêm nhiều kênh tiêu thụ cho sản phẩm thương mại miền núi vùng sâu, vùng xa và hải đảo? Giải pháp nào cần triển khai để hỗ trợ kết nối, tận dụng hiệu quả các lợi thế của các kênh thương mại mới này? Để hiểu rõ hơn về những giải pháp phát triển kênh thương mại này, phóng viên BNEWS/TTXVN có cuộc trao đổi với ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công Thương.

PV: Các kênh phân phối hiện đại nói chung và hệ thống phân phối hiện đại nói riêng giữ vị trí như thế nào trong việc thúc đẩy tiêu thụ cho các sản phẩm miền núi vùng sâu, vùng xa và hải đảo? Trong thời gian qua, Bộ Công Thương đã có những hoạt động, chính sách gì hỗ trợ như thế nào nhằm thúc đẩy sản xuất hàng hóa và và phát triển thị trường cho các sản phẩm miền núi vùng sâu vùng xa và hải đảo?  

Phó Vụ trưởng Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Trong bối cảnh đất nước đổi mới và ngày càng hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới, Đảng và Nhà nước luôn dành sự quan tâm lớn cho phát triển nông nghiệp, nông thôn nói chung, khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo nói riêng, là những khu vực có vị trí chiến lược trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc cũng như tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 

Trong thời gian qua, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về phát triển kinh tế các vùng đặc biệt khó khăn, Bộ Công Thương và các Bộ, ngành và địa phương đã triển khai thực hiện có hiệu quả các chính sách về phát triển các vùng khó khăn theo phạm vi quản lý Nhà nước được giao. Các chính sách này bước đầu đã mang lại những kết quả tích cực về sản xuất, phân phối và tiêu dùng trên các địa bàn còn nhiều khó khăn. Trong đó, không thể không kể đến Chương trình phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo giai đoạn 2015-2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 964/QĐ-TTg ngày 30 tháng 6 năm 2015 và tiếp nối là giai đoạn 2021-2025 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1162/QĐ-TTg ngày 13 tháng 7 năm 2021. Chương trình được thực hiện tại 287 huyện có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và đặc biệt khó khăn thuộc 48 tỉnh/thành phố trên cả nước. Đây là chương trình đặc thù, hết sức cần thiết nhằm xây dựng và phát triển hệ thống phân phối sản phẩm hàng hóa, dịch vụ, thu hẹp khoảng cách về phát triển thương mại của khu vực này với các vùng miền khác, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao thu nhập của người dân, đảm bảo an ninh quốc phòng tại khu vực này.

Việc thực hiện Chương trình trong những năm qua đã đem lại những kết quả khả quan về mức tăng trưởng hàng năm về giá trị của tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ trên các địa bàn còn nhiều khó khăn. Thúc đẩy phát triển các sản phẩm, hàng hóa có thương hiệu là đặc trưng, đặc sản, tiềm năng, lợi thế của miền núi, biên giới, vùng sâu, vùng xa và hải đảo để đưa vào hệ thống phân phối trong cả nước và phục vụ xuất khẩu. Bộ Công Thương đã, phối hợp với các địa phương, cơ quan, đơn vị liên quan bám sát mục tiêu của Chương trình triển khai rất nhiều các đề án, nhiệm vụ, tập trung chủ yếu vào các nội dung chính như: Xây dựng mô hình phát triển các mặt hàng tiềm năng lợi thế; Các hoạt động khuyến khích, thúc đẩy phát triển các mặt hàng là tiềm năng, lợi thế của địa phương; Phát triển thương mại hàng hóa và dịch vụ của khu vực gắn với hoạt động du lịch biển đảo; Đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử phục vụ phát triển thương mại tại khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo; Phát triển đội ngũ thương nhân, doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn; Phát triển hệ thống dịch vụ hỗ trợ thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo; Phát triển năng lực chuyên môn cho cán bộ làm công tác phát triển thương mại và các hoạt động thông tin, tuyên truyền về phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo.

Trong đó, chú trọng vào các hoạt động kết nối cung cầu, thúc đẩy tiêu thụ hàng nông sản, các sản phẩm đặc trưng, có thế mạnh của địa phương như:  Hỗ trợ triển khai kết nối và thu hút được các thương nhân, doanh nghiệp đầu tư, phát triển hoạt động thu mua, quảng bá sản phẩm hàng hóa nông lâm thủy sản; tổ chức các Hội nghị, hội thảo, hội chợ trưng bày, quảng bá, giới thiệu các sản phẩm đặc trưng, có lợi thế của các địa phương nhằm kết nối tiêu thụ ổn định vào chuỗi phân phối của các siêu thị lớn trong nước và xuất khẩu; hỗ trợ các địa phương tổ chức xây dựng mô hình phát triển các sản phẩm đặc trưng của địa bàn; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá, xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm tiềm năng, lợi thế của các địa phương; tổ chức Hội nghị/Hội thảo giới thiệu, quảng bá, mở rộng thị trường, kết nối tiêu thụ nông sản, sản phẩm thế mạnh của địa phương vào các kênh phân phối hiện đại, bước đầu hình thành những chuỗi cung ứng, tiêu thụ sản phẩm đặc trưng vùng miền theo hướng hiện đại, bền vững, đặc biệt đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử trong việc hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cho các doanh nghiệp, HTX, hộ sản xuất kinh doanh của địa phương khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo để tạo ra sản phẩm có chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, Việt Nam ngày càng hội nhập sâu.

Việc thực hiện Chương trình còn tạo được hệ thống cơ sở dữ liệu, thông tin phục vụ cho phát triển hoạt động thương mại, đặc biệt là cho việc quảng bá, giới thiệu, kết nối giao thương phát triển thị trường cho sản phẩm hàng hóa đặc trưng, lợi thế của các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo trên cả nước. 

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng đã triển khai nhiều hoạt động lồng ghép vào các Chương trình và Đề án phát triển kinh tế xã hội, kết nối hàng hóa sản xuất trong nước, thúc đẩy để tiêu thụ hàng hóa cho đồng bào vùng khó khăn này. Có thể kể đến như: Đề án phát triển thị trường trong nước gắn với Cuộc vận động người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam, giai đoạn từ năm 2014 - 2020 và nay là giai đoạn 2021 - 2025, đã tổ chức được các sự kiện nhận diện hàng hóa trên quy mô toàn quốc đối với những sản phẩm, hàng hóa sản xuất trong nước, trong đó có sản phẩm, hàng hóa của bà con miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo; Đề án đổi mới phương thức tiêu thụ nông sản, cũng tạo ra được những cơ sở hạ tầng để hỗ trợ đồng bào khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo tiêu thụ được sản phẩm hàng hóa của mình theo chuỗi cung ứng từ sản xuất, có doanh nghiệp, hợp tác xã, và hộ kinh doanh đỡ đầu, bao tiêu cũng như cam kết ổn định về giá để đưa vào các hệ thống phân phối lớn; và các Chương trình Xúc tiến thương mại quốc gia, các Chương trình về khuyến công, Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, các Chương trình đưa hàng hóa, thực phẩm an toàn vào các kênh phân phối,… và mới đây là Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng có những chương trình xã hội hóa kết hợp với các hệ thống phân phối lớn ở trong nước như Central Retail, để hướng dẫn cho các địa phương, hướng đến đối tượng của đồng bào dân tộc thiểu số, khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo nhằm sản xuất ra những sản phẩm hàng hóa đạt chuẩn của hệ thống siêu thị và đưa vào trong hệ thống siêu thị đó tiêu thụ tại thị trường trong nước cũng như xuất khẩu.

Cùng với đó là nhiệm vụ tuyên truyền, phổ biến mạnh mẽ hơn nữa những chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, và các định hướng để đồng bào miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo biết được sản phẩm của mình cần phải là hàng hóa tuân thủ về pháp luật, tuân thủ tín hiệu của thị trường, như xây dựng ra được bộ tiêu chuẩn sản phẩm của mình, có đăng ký chất lượng, có truy xuất được nguồn gốc và có xây dựng được thương hiệu và được bảo hộ thương hiệu để tạo thuận lợi đưa vào thị trường trong nước và xuất khẩu.

Đây là những bước tiến ban đầu của việc xây dựng cơ chế, chính sách và thực thi cơ chế, chính sách trong tình hình mới khi Việt Nam hội nhập vào nền kinh tế quốc tế, có sự đầu tư lớn của các doanh nghiệp nước ngoài nhưng vẫn dành những không gian lớn, rộng lớn và khác biệt, được hỗ trợ một cách trọng tâm, trọng điểm cho hàng hóa của khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo ngày càng phát triển.

PV: Theo ông, đâu là những điểm thuận lợi và khó khăn đối với việc thực thi các chính sách hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm miền núi vùng sâu vùng xa và hải đảo trong các hệ thống phân phối hiện đại?

Phó Vụ trưởng Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Việc thực thi chính sách hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo trong các hệ thống phân phối hiện đại mang lại nhiều thuận lợi nhờ các chính sách đồng bộ và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, địa phương và doanh nghiệp. Một trong những thuận lợi lớn nhất là sự quan tâm của Chính phủ và Bộ Công Thương thông qua các đề án trọng điểm như Chương trình phát trình phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo; Đề án “Đổi mới phương thức kinh doanh tiêu thụ nông sản giai đoạn 2021-2025” và Đề án phát triển thị trường trong nước gắn với Cuộc vận động "Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam". Các chính sách này không chỉ tạo động lực cho địa phương nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn giúp các doanh nghiệp tiếp cận hiệu quả với thị trường hiện đại.

Hoạt động xúc tiến thương mại và kết nối cung cầu là một điểm sáng trong thực thi chính sách. Các chương trình như “Tuần lễ giới thiệu nông sản địa phương” tại các siêu thị lớn hay các sự kiện khuyến mại, giảm giá đã giúp quảng bá rộng rãi các đặc sản vùng miền, thu hút sự chú ý của người tiêu dùng và sự tham gia của nhiều doanh nghiệp. Đặc biệt, việc xây dựng các điểm bán và giới thiệu sản phẩm OCOP đã giúp các sản phẩm nông sản, thủ công mỹ nghệ vùng miền có kênh phân phối ổn định và dễ dàng tiếp cận hơn với thị trường trong nước.

Tuy nhiên, việc thực thi chính sách này vẫn gặp không ít khó khăn lớn. Vấn đề chất lượng sản phẩm là một trong những rào cản hàng đầu. Nhiều sản phẩm vùng miền, đặc biệt là nông sản, chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm hoặc yêu cầu về truy xuất nguồn gốc mà các hệ thống phân phối hiện đại đòi hỏi. Điều này khiến việc đưa sản phẩm vào các siêu thị, cửa hàng tiện lợi hay các kênh thương mại điện tử gặp nhiều thách thức.

Chi phí logistics cao và hạn chế hạ tầng giao thông cũng là những khó khăn nghiêm trọng. Do khoảng cách địa lý lớn và điều kiện giao thông chưa đồng bộ ở miền núi, vùng sâu, vùng xa, chi phí vận chuyển sản phẩm đến các trung tâm phân phối rất cao, đặc biệt đối với các sản phẩm tươi sống, dễ hỏng. Bên cạnh đó, việc thiếu các cơ sở kho bãi và bảo quản hiện đại khiến việc duy trì chất lượng sản phẩm trong quá trình vận chuyển gặp nhiều trở ngại.

Hạn chế về năng lực tiếp cận thị trường cũng là một rào cản lớn. Nhiều hộ sản xuất, hợp tác xã tại các vùng khó khăn vẫn chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng kinh doanh, marketing hoặc ứng dụng công nghệ số. Dù các sàn thương mại điện tử đã hỗ trợ đưa sản phẩm vùng miền lên nền tảng, nhưng mức độ tiếp cận và khai thác tiềm năng từ các kênh này còn thấp do thiếu kỹ năng và kinh nghiệm.

Ngoài ra, một số chương trình hỗ trợ chưa đồng bộ và hiệu quả. Mặc dù đã triển khai nhiều chính sách và chương trình lớn như Chương trình phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo giai đoạn 2021-2025 hay Chương trình xây dựng nông thôn mới, nhưng ở một số địa phương, việc thực thi vẫn mang tính hình thức, chậm trễ hoặc chưa tận dụng tốt các nguồn lực hỗ trợ. Các chương trình xúc tiến thương mại thường mang tính thời vụ, chưa tạo được sự ổn định và bền vững trong tiêu thụ sản phẩm.

Để vượt qua những khó khăn này, cần tiếp tục nâng cao chất lượng và tiêu chuẩn sản phẩm thông qua hỗ trợ kỹ thuật và công nghệ cho người dân. Đồng thời, cần cải thiện hạ tầng giao thông và logistics nhằm giảm chi phí vận chuyển, cũng như tăng cường đào tạo kỹ năng kinh doanh, marketing và ứng dụng số cho các hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương. Đây sẽ là những giải pháp hiệu quả để tận dụng tối đa các thuận lợi, khắc phục khó khăn và thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo trong các hệ thống phân phối hiện đại.

PV: Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của các loại hình phân phối hiện đại, để đưa sản phẩm miền núi vùng sâu vùng xa và hải đảo trở thành sản phẩm hàng hóa thế mạnh, và được đưa vào các kênh phân phối lớn trong và ngoài nước, chúng ta cần phải có thêm những giải pháp tổng lực như thế nào (hoặc cần sự liên kết như thế nào từ các chính quyền địa phương, doanh nghiệp và người dân)?

Phó Vụ trưởng Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Thời gian qua, việc thực hiện các Chương trình, chính sách phát triển kinh tế - xã hội nói chung và thương mại khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo nói riêng đem lại những kết quả tích cực, góp phần nâng cao đời sống người dân tại các địa phương.

Tuy nhiên, hiện vẫn còn rất nhiều sản phẩm của vùng đồng bào khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo chưa vào được các hệ thống phân phối hiện đại. Tỷ lệ các sản phẩm này còn rất thấp ở các kệ hàng hóa trong các siêu thị, cửa hàng bán lẻ. Vì vậy, rất cần có những giải pháp đồng bộ, sự liên kết từ các chính quyền địa phương, doanh nghiệp và người dân để thúc đẩy sản phẩm của bà con khu vực này tham gia sâu hơn vào các hệ thống phân phối như:

Thứ nhất, tiếp tục triển khai thực hiện có hiệu quả các chương trình, đề án về phát triển thị trường trong nước; trong đó, chú trọng đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, quảng bá cho các sản phẩm của vùng đồng bào khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo và tổ chức các hoạt động kết nối cung cầu, kích cầu tiêu dùng nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động tiêu thụ các sản phẩm này tại thị trường trong nước.

Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện thể chế, xây dựng khung khổ luật pháp, chính sách, tạo môi trường thuận lợi, thông thoáng cho đầu tư, kinh doanh trên thị trường trong nước, thiết lập trật tự thị trường để thích ứng với bối cảnh, tình hình mới.

Thứ ba, đẩy mạnh cơ cấu lại thị trường trong nước theo hướng đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; mở rộng thị trường cho các sản phẩm đặc sản, đặc trưng khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa và hải đảo, cần áp dụng các mô hình kinh doanh mới phù hợp với đặc thù địa phương, chẳng hạn như phát triển hệ thống bán lẻ đa kênh kết hợp giữa bán hàng trực tiếp và thương mại điện tử. Việc này không chỉ tạo thuận lợi cho việc mua bán hàng hóa mà còn mở rộng thị trường cho các sản phẩm đặc sản khu vực này.

Thứ tư, đẩy mạnh áp dụng thương mại điện tử trong hoạt động lưu thông, phân phối hàng hóa thông qua khuyến khích các hệ thống phân phối hiện đại tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và phát triển mạnh thương mại điện tử.

Thứ năm, xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng thương mại trong nước đồng bộ, hiện đại và bền vững, đáp ứng nhu cầu lưu thông hàng hóa trong nước và hỗ trợ xuất khẩu. Chú trọng phát triển kết cấu hạ tầng thương mại nông thôn, miền núi và hải đảo.

Thứ sáu, chú trọng phát triển đa dạng các loại hình doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thương mại trong nước; Khuyến khích và hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã thu mua các sản phẩm thế mạnh có thể vào chuỗi cung ứng, đưa các sản phẩm lên sàn thương mại điện tử lớn trong và ngoài nước, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng tiếp cận thị trường.

Thứ bảy, tăng cường hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành các tập đoàn/doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực phân phối. Tập trung tháo gỡ khó khăn, xây dựng và thực hiện các chính sách để hỗ trợ hiệu quả cho các doanh nghiệp, các chủ thể tham gia chuỗi sản xuất và cung ứng hàng hóa, đặc biệt là hàng hóa nông sản, hàng đặc sản đặc trưng, có thế mạnh của khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo.

Hy vọng với việc triển khai đồng bộ các giải pháp trên sẽ góp phần xây dựng và phát triển thương mại, hệ thống phân phối, rút ngắn khoảng cách thị trường này với thị trường bán lẻ của các vùng miền khác, qua đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao thu nhập của người dân, đảm bảo an ninh quốc phòng khu vực miền núi nước ta.

PV: Về phần mình, Công Thương sẽ có thêm những những hoạt động gì để hỗ trợ thương mại hóa và mở rộng chuỗi cung ứng sản phẩm miền núi vùng sâu vùng xa và hải đảo?

Phó Vụ trưởng Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ triển khai nhiều giải pháp mà Bộ Công Thương vừa ban hành kịp thời trong thời gian qua. 

Một là, hướng dẫn các địa phương triển khai tổ chức những hoạt động gắn giữa văn hóa, du lịch với thương mại như các lễ hội, hội chợ để vừa tôn vinh văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo, vừa phát triển và bán được sản phẩm hàng hóa của bà con. 

Hai là, nhóm giải pháp thông qua lồng ghép các Chương trình và Đề án kể trên cùng với việc truyền thông trong triển khai các giải pháp này.

Ba là, thông qua các Đề án, Chương trình Bộ Công Thương xây dựng những mô hình thí điểm phù hợp với điều kiện kinh tế từng vùng, miền, đặc biệt là mô hình thí điểm về hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm, hàng hóa cho đồng bào miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo.

Bốn là, đào tạo được nguồn nhân lực về quản lý nhà nước, về kinh doanh cho bà con miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo, và cả các doanh nghiệp hoạt động tại vùng đồng bào miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo để hỗ trợ cho việc tiêu thụ hàng hóa một cách thuận lợi hơn. 

Năm là, đẩy mạnh các Chương trình, Đề án đã có những tác động tích cực cho tiêu thụ sản phẩm đồng bào khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo là nhiệm vụ cần phải được tăng cường trong thời gian tới.

Đặc biệt là những nhóm mà giải pháp như tuyên truyền, quảng bá cho sản phẩm đồng bào miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo tới cộng đồng người tiêu dùng trong nước và quảng bá qua kênh thương vụ Việt Nam tại nước ngoài và các hoạt động xúc tiến thương mại của Việt Nam tại nước ngoài. 

Cùng với đó, chúng tôi cũng sẽ rà soát lại những văn bản của Bộ Công Thương đang triển khai những nhóm nhiệm vụ mà được Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao để xem là cần phải cập nhật gì trong tình hình mới này để thúc đẩy việc tiêu thụ sản phẩm, hàng hóa cho bà con miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo.

PV: Xin cảm ơn ông!