Cần cơ chế tài chính bền vững cho phát triển rừng Hà Nội

Hà Nội không phải là địa phương có diện tích rừng lớn nhưng rừng lại giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong cấu trúc sinh thái của Thủ đô. Thời gian qua, công tác quản lý và bảo vệ rừng của Hà Nội vẫn tồn tại nhiều bất cập khiến công tác bảo vệ rừng chưa đạt hiệu quả cao.

Nguyên nhân là do hạn chế về nguồn lực, cả về tài chính lẫn con người. Kinh phí dành cho bảo vệ và phát triển rừng chưa thật sự tương xứng với yêu cầu, trong khi nhiệm vụ lại ngày càng phức tạp, từ tuần tra, phòng cháy chữa cháy đến chăm sóc rừng trồng, hỗ trợ sinh kế vùng đệm. Lực lượng trực tiếp bảo vệ rừng ở nhiều nơi còn mỏng, trang thiết bị thiếu thốn, khiến nguy cơ bị động khi xảy ra cháy rừng hoặc vi phạm Luật Lâm nghiệp.

Nhằm tạo cơ chế mới cho quản lý và phát triển rừng, tháng 3/2024, UBND thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 1607/QĐ-UBND về việc tổ chức lại hoạt động của quỹ, giao Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) trực tiếp điều hành, quản lý. Đến nay, quỹ đã được kiện toàn tổ chức, hoàn thiện bộ máy gồm ba ban hoạt động theo đúng quy định của Luật Lâm nghiệp 2017, gồm: Hội đồng quản lý quỹ, Ban điều hành quỹ và Ban kiểm soát quỹ.

Hiện nay, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng thành phố Hà Nội đang khẩn trương triển khai chính sách để chi trả dịch vụ môi trường rừng tại 25 xã có rừng trên địa bàn thành phố.

Theo ông Bùi Huy Khôi, Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm kiêm Phó Giám đốc quỹ, chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng là công cụ tài chính hữu hiệu, vừa khuyến khích người dân tham gia bảo vệ rừng, vừa tạo nguồn lực hỗ trợ cho công tác lâm nghiệp.

“Luật Lâm nghiệp và các nghị định hướng dẫn đã quy định rõ: Bên cung ứng dịch vụ môi trường rừng, gồm: Chủ rừng (theo điều 8 Luật Lâm nghiệp), tổ chức, hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư có hợp đồng nhận khoán bảo vệ và phát triển rừng với chủ rừng là tổ chức do Nhà nước thành lập, Ủy ban nhân dân cấp xã và các tổ chức khác được Nhà nước giao trách nhiệm quản lý rừng; còn bên sử dụng rừng là các cơ sở thủy điện, nhà máy nước sạch, doanh nghiệp du lịch sinh thái, cơ sở sản xuất công nghiệp, nuôi trồng thủy sản… Việc chi trả được thực hiện minh bạch, đúng diện tích rừng thực tế”, ông Bùi Huy Khôi thông tin.

Theo Công bố hiện trạng rừng năm 2024 của UBND thành phố Hà Nội, tổng diện tích đất có rừng và đất chưa thành rừng của thành phố Hà Nội đạt 27.074,53 ha; trong đó diện tích rừng là 18.342,38 ha, gồm 7.593,07 ha rừng tự nhiên và 10.749,31 ha rừng trồng, tỷ lệ che phủ rừng đạt khoảng 5,52%. Dù con số khiêm tốn so với nhiều tỉnh miền núi, nhưng đây là khu vực rừng có giá trị sinh thái quan trọng, nằm ngay trong không gian phát triển nhanh của Thủ đô.

Ông Nguyễn Thế Trường, Trưởng phòng Kinh tế xã Yên Xuân (Hà Nội) cho biết, xã đang tập trung hoàn thiện công tác rà soát hiện trạng rừng và đất lâm nghiệp theo Kế hoạch số 57/2022/KH-UND ngày 18/2/2022 của UBND thành phố Hà Nội về chiến lược phát triển lâm nghiệp giai đoạn 2022-2025. “Đây là căn cứ quan trọng để xã quản lý đất lâm nghiệp đúng mục đích, xác định rõ diện tích và ranh giới 3 loại rừng: Rừng phòng hộ, đặc dụng và sản xuất, nhằm cập nhật vào quy hoạch của xã, bảo đảm phù hợp với quy hoạch Thủ đô”, ông Nguyễn Thế Trường nói.

Theo ông Trương Anh Tuấn, Phó Chủ tịch UBND xã Hồng Sơn (Hà Nội), để chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng nhanh chóng đi vào thực tiễn, rất cần sự hỗ trợ kỹ thuật từ Tổ giúp việc của quỹ, đặc biệt là trong hướng dẫn thống kê, cập nhật dữ liệu rừng và đối tượng sử dụng dịch vụ. “Theo quy hoạch, xã có hơn 866ha rừng và đất lâm nghiệp, nhưng có tới 664ha đất chưa có rừng, còn lại là diện tích rừng tự nhiên và rừng trồng. Nếu không được hướng dẫn cụ thể, rất khó để chi trả cho người dân”, ông Trương Anh Tuấn nhấn mạnh.

Việc Hà Nội tổ chức lại hoạt động của Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng, giao Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội trực tiếp điều hành, được các địa phương có rừng, người dân và chuyên gia đánh giá là bước chuyển mang tính căn cơ. Quỹ ra đời giúp thành phố Hà Nội có một công cụ tài chính đặc thù, linh hoạt, minh bạch và hiệu quả hơn trong việc huy động nguồn lực xã hội hóa cho bảo vệ rừng. Từ đây, các nguồn thu hợp pháp như dịch vụ môi trường rừng, trồng rừng thay thế, tài trợ của doanh nghiệp, tổ chức trong và ngoài nước đều có thể được tập trung vào một đầu mối rõ ràng, thuận tiện cho việc quản lý và sử dụng.

Điều này mở ra cơ hội tăng nguồn chi cho tuần tra bảo vệ rừng, đầu tư trang thiết bị phòng cháy chữa cháy, hỗ trợ cộng đồng vùng đệm và phục hồi các diện tích rừng suy giảm. Khi quỹ đi vào hoạt động hiệu quả, lực lượng bảo vệ rừng sẽ có điều kiện tốt hơn để làm nhiệm vụ; công nghệ giám sát, cảnh báo cháy sớm có thể được triển khai rộng; các dự án bảo tồn, phục hồi rừng dễ dàng nhận tài trợ hơn; và đặc biệt là quyền giám sát của người dân về tài chính trở nên rõ ràng, minh bạch hơn.

Tại các địa phương có rừng như Ba Vì, Sóc Sơn, Mỹ Đức, Thạch Thất, lãnh đạo địa phương đều bày tỏ sự kỳ vọng lớn khi có thêm nguồn lực từ quỹ. Họ cho rằng sự ổn định về tài chính sẽ giúp địa phương chủ động hơn trong công tác bảo vệ rừng, nhất là trong mùa khô – thời điểm nguy cơ cháy rừng cao. Người dân sống gần rừng cũng được hưởng lợi từ cơ chế chi trả dịch vụ môi trường rừng thông qua các hình thức khoán bảo vệ, tuần tra, làm đường ranh cản lửa hoặc tham gia các mô hình kinh tế sinh thái. Họ kỳ vọng sự minh bạch của quỹ sẽ giúp phân bổ nguồn lợi công bằng, hỗ trợ sinh kế để không ai phải lựa chọn những hành vi gây hại cho rừng chỉ vì khó khăn kinh tế.

Trong khi đó, các chuyên gia lâm nghiệp nhận định quỹ là công cụ cần thiết nhưng muốn quỹ hoạt động hiệu quả thì yếu tố quản trị – đặc biệt là tính minh bạch, kiểm toán độc lập và giám sát cộng đồng – phải được đặt lên hàng đầu. Họ cũng đề xuất Hà Nội nên ưu tiên đầu tư công nghệ, dữ liệu rừng và các dự án trồng rừng đa loài bản địa để tăng khả năng phục hồi sinh thái.

Nhìn tổng thể, dù còn nhiều thách thức, Hà Nội đang bước sang một giai đoạn mới với quyết tâm củng cố hệ thống quản lý lâm nghiệp theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại và gắn kết chặt chẽ giữa bảo tồn và phát triển. Sự ra đời của Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng, cùng với bộ máy mới của Sở Nông nghiệp và Môi trường, nếu được vận hành minh bạch và đúng mục tiêu, sẽ trở thành động lực tạo chuyển biến mạnh mẽ trong gìn giữ và phát huy giá trị rừng Thủ đô. Khi rừng được bảo vệ tốt, Hà Nội không chỉ giữ được “lá phổi xanh” của mình mà còn tạo nền tảng bền vững cho phát triển kinh tế – xã hội, nâng chất lượng sống của người dân và hướng tới một đô thị xanh – sinh thái – văn minh trong tương lai.