Cầu nối năng động EVFTA - Bài 1: Cao tốc kết nối Việt Nam và EU

Chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2020, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – Liên minh châu Âu (EVFTA) được ví như “tuyến cao tốc” kết nối hai nền kinh tế năng động, mở ra khuôn khổ hợp tác sâu rộng và toàn diện giữa Việt Nam và EU.

Sau 5 năm triển khai trong bối cảnh địa chính trị và kinh tế toàn cầu biến động, EVFTA tiếp tục khẳng định vai trò là động lực thương mại, thúc đẩy cải cách thể chế và nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam tại thị trường châu Âu. Tuy nhiên, để tối ưu hóa lợi ích từ hiệp định, vẫn cần lấp đầy nhiều khoảng trống trong thực thi, cùng những giải pháp đồng bộ và dài hạn, đặc biệt trong bối cảnh thế giới ngày càng bất định.

Chùm 2 bài “Cầu nối năng động” phản ánh góc nhìn từ các chuyên gia quốc tế và đại diện Thương vụ Việt Nam tại châu Âu, điểm lại những thành quả nổi bật và nhận diện rõ hơn những thách thức cần vượt qua để phát huy hiệu quả vai trò "cầu nối" quan trọng của EVFTA.

Bài 1: Tuyến cao tốc hợp tác

“Con đường cao tốc” cho hợp tác kinh tế – thương mại giữa Việt Nam và EU là hình ảnh được Đại sứ Việt Nam tại Vương quốc Bỉ, Trưởng Phái đoàn Việt Nam bên cạnh Liên minh châu Âu (EU) Nguyễn Văn Thảo sử dụng khi nhắc về EVFTA. Hình ảnh ấy càng trở nên rõ nét sau 5 năm, khi hiệp định này tiếp tục phát huy vai trò như một "cầu nối năng động", giữ nhịp tăng trưởng cho dòng chảy thương mại song phương giữa những biến động của thế giới.

*Mở rộng và tăng tốc

Theo Cục Hải quan Việt Nam, giai đoạn 2020–2024, EVFTA đã góp phần đưa kim ngạch thương mại Việt Nam – EU tăng 46,5%, từ 44,1 tỷ USD lên 64,6 tỷ USD. Xuất khẩu tăng mạnh 56,4% (từ 31,1 tỷ USD lên 48,7 tỷ USD), trong khi nhập khẩu từ EU tăng 13% (từ 14 tỷ USD lên 15,9 tỷ USD).

Trao đổi với phóng viên TTXVN tại Brussels, ông Luliu Winkler, Phó Chủ tịch Ủy ban Thương mại Quốc tế, Nghị viện châu Âu (EP), nhấn mạnh: “Việt Nam hiện là đối tác thương mại lớn nhất của EU trong Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Chúng tôi ghi nhận sự gia tăng cả về thương mại hàng hóa và đầu tư. EVFTA đã tạo ra một khuôn khổ rõ ràng để các công ty EU mở rộng hiện diện tại Việt Nam, đồng thời giúp Việt Nam tăng cường xuất khẩu sang thị trường châu Âu”.

EVFTA đã mở ra cơ hội lớn cho xuất khẩu Việt Nam nhờ chính sách xóa bỏ thuế quan. Ngay khi có hiệu lực, EU miễn thuế 85,6% dòng thuế, tương đương 70,3% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam; sau 7 năm sẽ tăng lên 99,2%. Nhiều mặt hàng như gạo, cà phê, thủy sản, rau quả, dệt may, da giày được hưởng thuế suất 0% từ đầu, giúp doanh nghiệp tăng sức cạnh tranh và mở rộng thị trường.

Giai đoạn 2020–2024, xuất khẩu sang EU tăng mạnh: cà phê tăng 120%, rau quả 65,6%, giày dép 52,4%, thủy sản gần 10%. EVFTA hiện là hiệp định có mức cam kết sâu rộng nhất mà EU từng dành cho Việt Nam, được doanh nghiệp khai thác hiệu quả nhờ nâng chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn và xây dựng thương hiệu.

Ông Trần Ngọc Quân, Tham tán Thương mại, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Vương quốc Bỉ và EU, đánh giá những kết quả này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu và châu Âu phải đối mặt với hàng loạt thách thức như suy thoái, đứt gãy chuỗi cung ứng, xung đột Nga-Ukraine, chi phí logistics gia tăng do khan hiếm container và việc phải chuyển hướng vận tải qua tuyến Biển Đỏ. Trong bối cảnh đó, EVFTA đã trở thành cầu nối kinh tế hiệu quả giữa hai bên.

Bên cạnh đà tăng trưởng xuất khẩu, chiều nhập khẩu từ EU vào Việt Nam cũng khởi sắc, cho thấy tính bổ trợ ngày càng rõ nét trong quan hệ kinh tế hai chiều. Ông Nguyễn Thành Vinh, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Việt Nam tại Bỉ (VBAB), cho biết EU hiện là thị trường lớn thứ ba của Việt Nam, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc; với các mặt hàng nhập khẩu chủ lực từ EU gồm thực phẩm, máy móc thiết bị, hàng xa xỉ và xe hơi. EVFTA không chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp Việt Nam, mà còn tạo cơ hội lớn cho doanh nghiệp EU tiếp cận thị trường hơn 100 triệu dân với tầng lớp trung lưu đang ngày càng mở rộng. Khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cho thấy, hơn 50% doanh nghiệp EU cho rằng đã nhận được lợi ích từ EVFTA, chủ yếu là cắt giảm thuế và tăng khả năng cạnh tranh.

Tham tán Thương mại Việt Nam tại CHLB Đức, bà Đặng Thị Thanh Phương nhận định thành công trong việc tận dụng ưu đãi EVFTA còn phụ thuộc các doanh nghiệp lớn đã chủ động đáp ứng quy tắc xuất xứ, nâng cao chất lượng, minh bạch quy trình sản xuất và thúc đẩy xanh hóa nhằm hướng tới phát triển bền vững.

*Cải cách để hội nhập

Thành tựu từ hiệp định còn nằm trong chính hành trình thích nghi và chuyển mình của doanh nghiệp Việt. Từng bước cải cách đã được thúc đẩy từ chính áp lực cạnh tranh và kỳ vọng phải đứng vững trong thị trường khắt khe như EU. Các cam kết trong hiệp định cũng ngày càng thẩm thấu vào hệ thống pháp luật và chính sách quốc gia, đưa thể chế tiến gần hơn với các chuẩn mực quốc tế.

Theo Tham tán Đặng Thị Thanh Phương, EVFTA đã trở thành động lực thúc đẩy cải cách thể chế tại Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực lao động, môi trường và sở hữu trí tuệ. Trong lĩnh vực lao động, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước số 98 và 105 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), đồng thời sửa đổi Luật Lao động năm 2019 theo hướng cho phép thành lập tổ chức đại diện người lao động ngoài hệ thống Công đoàn, phù hợp với chuẩn mực quốc tế.

Nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường quốc tế, Việt Nam đã ban hành Luật Bảo vệ Môi trường 2020, khẳng định cam kết phát triển bền vững và mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26). Thông qua các sáng kiến hợp tác với EU như chương trình Đối tác Chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) và Diễn đàn Thương mại Việt Nam – EU, Việt Nam đang giảm dần phụ thuộc vào than, mở rộng hợp tác xanh trong năng lượng tái tạo, tài chính xanh và chuyển đổi số, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và thích ứng với “Bức tường Xanh” của EU.

Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi năm 2022 tăng cường bảo hộ bản quyền, sáng chế, chỉ dẫn địa lý và cải thiện cơ chế thực thi. Tham tán Thương mại Việt Nam tại Italy Dương Phương Thảo khẳng định luật mới đã tạo điều kiện thuận lợi cho thương hiệu Italy đầu tư vào Việt Nam, nhờ môi trường kinh doanh minh bạch hơn, thủ tục hành chính tinh gọn và thời gian cấp phép rút ngắn.

Từ những cải cách thể chế do EVFTA thúc đẩy, Việt Nam ngày càng hấp dẫn hơn trong mắt nhà đầu tư EU. Dòng vốn FDI từ EU đạt hơn 35 tỷ USD, với nhiều dự án lớn như Lego (1 tỷ USD), Bosch (340 triệu USD) hay BW Industrial (100 triệu USD), tập trung vào công nghệ cao, năng lượng tái tạo, logistics và dược phẩm.

Với từng bước cải cách thể chế và nâng cao năng lực nội tại, Việt Nam ngày càng khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu và vai trò là đối tác tin cậy của EU. Trong cuộc trò chuyện với phóng viên TTXVN tại Paris, ông Vũ Anh Sơn, Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Pháp đề cập một dấu mốc nổi bật trong tiến trình này là việc Việt Nam và Pháp chính thức nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện nhân chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng Bí thư Tô Lâm vào tháng 10/2024, mở ra giai đoạn hợp tác kinh tế sâu sắc hơn, với mục tiêu kim ngạch song phương đạt 12–15 tỷ USD và duy trì tăng trưởng kép 6–7%/năm.

Giai đoạn 2020–2025, Việt Nam cũng đẩy mạnh hợp tác với Đức, Hà Lan, Bỉ… qua các chuyến thăm cấp cao và đối thoại song phương, tạo nền tảng chiến lược bền vững giữa Việt Nam và EU không chỉ về thương mại mà cả ở tầm chính sách và giá trị phát triển dài hạn.

Hầu hết chuyên gia và các tham tán thương mại Việt Nam đều nhận định EVFTA đã rút ngắn khoảng cách địa lý và sự khác biệt giữa hai nền kinh tế, đồng thời mở ra cơ hội hợp tác chiến lược trong phát triển xanh, chuyển đổi số và nâng tầm quan hệ với các đối tác chủ chốt. Nếu 3 năm đầu là giai đoạn đặt nền móng, thì hiện nay EVFTA đã bước sang giai đoạn định hình chiều sâu. Trong bối cảnh Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển mới, EVFTA trở thành một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh phát triển toàn diện, hỗ trợ triển khai hiệu quả 4 đột phá chiến lược gồm: khoa học – công nghệ và chuyển đổi số; phát triển kinh tế tư nhân; cải cách thể chế; và hội nhập quốc tế chủ động. Tuy vậy, để tận dụng tối đa lợi ích mà EVFTA mang lại, Việt Nam cần tiếp tục thực hiện các giải pháp đồng bộ và dài hạn nhằm thúc đẩy thương mại song phương bứt phá, hướng tới các mục tiêu chiến lược đã đề ra.