Châu Âu vẫn “đau đầu” với vấn nạn di cư

Giới phân tích nhận định, trong hơn 2 năm qua, Liên minh châu Âu (EU) đã tăng cường hỗ trợ đáng kể lực lượng an ninh châu Phi để ngăn chặn dòng người di cư trước khi họ vượt qua Địa Trung Hải. Tuy nhiên, sự thiếu thống nhất của EU là nguyên nhân khiến tình trạng vấn đề người di cư ở châu Âu trở nên khó khăn hơn. 

*Kiểm soát từ xa nhưng vẫn bế tắc 

Theo tờ Le Monde (Pháp) số ra cuối năm 2017, Ủy ban châu Âu (EC) đã kêu gọi các nước thành viên cho phép tái định cư khoảng 50.000 người di cư đang trong hoàn cảnh cùng cực nhất, cũng như cố gắng cải thiện cuộc sống của những người khác bằng cách tài trợ các hoạt động tại các trung tâm tị nạn Libya của Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR) và Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM). Ngoài việc hỗ trợ các tổ chức nhân đạo quốc tế, EU tài trợ cho các cơ quan an ninh Libya, bao gồm cả lực lượng bảo vệ bờ biển. Không ai có thể tính được hết số tiền mà EU đã chi cho việc triển khai các lực lượng an ninh Libya. Hồi tháng 7/2017, EC đã ra thông báo về khoản chi 46 triệu euro để huấn luyện và trang bị vũ khí cho lính biên phòng Libya, cũng như để thiết lập "cơ chế kiểm soát" ở thủ đô Tripoli. Đó là chưa kể đến các khoản tiền do các nước thành viên EU đóng góp trực tiếp. 

Tiền tài trợ của châu Âu chủ yếu được rót qua Quỹ Tín thác châu Phi. Được thành lập trong khuôn khổ Hội nghị thượng đỉnh EU-châu Phi hồi tháng 11/2015 tại Valletta (Malta), quỹ này có mục đích "giải quyết những thách thức của di cư bất hợp pháp". Quỹ đã nhận 3,2 tỷ euro thông qua các quỹ phát triển châu Âu. Theo các thống kê chính thức, từ năm 2015, có 478 triệu euro đã được giải ngân với mục đích "cải thiện quản lý di cư", bao gồm đào tạo cảnh sát và thẩm phán, thiết lập hệ thống sinh trắc học, cung cấp trang thiết bị bảo vệ biên giới. Hội nghị này được đánh giá là đã đánh dấu quá trình thể chế hóa việc chuyển giao quản lý biên giới châu Âu thông qua việc lấy các quỹ phát triển phục vụ cho kiểm soát nhập cư. 

Dự kiến năm 2018, EU sẽ mở một "trung tâm điều phối khu vực" tại thủ đô Khartum (Sudan) với kinh phí 5 triệu euro nhằm đào tạo các lực lượng biên phòng và phát triển hợp tác giữa các quốc gia trong cuộc chiến chống buôn lậu. Trong khi đó, EU cũng hoạt động hết công suất tại Niger và đã giải ngân 140 triệu euro thông qua Quỹ Tín thác châu Phi, trong đó có ít nhất 36 triệu USD để tăng cường các dịch vụ an ninh, chưa tính đến 596 triệu euro thuộc các hiệp định tài trợ song phương. Một lực lượng cảnh sát phối hợp, được gọi là EUCAP, đã ra đời từ năm 2015 với mục tiêu hàng đầu là phá các mạng lưới chuyên chở người tị nạn bất hợp pháp qua biển. 

Tuy nhiên, theo các nhà quan sát, số lượng người di cư sẽ được quản lý tốt hơn nếu EU đưa ra được một kế hoạch tổng thể. Các nhà lãnh đạo EU phải có những động thái tiến triển mới trên vấn đề này, nhưng nội bộ EU vẫn còn nhiều bất đồng. Thiếu một kế hoạch tổng thể, họ sẽ phải tiếp tục đưa ra các biện pháp tạm thời và tức thì nhưng điều này sẽ thiếu đi tầm nhìn tương lai và sẽ khó có thể cải thiện được niềm tin của dân chúng. Vấn đề hiện nay là nhiều công dân châu Âu đã mất niềm tin vào khả năng của các nhà lãnh đạo EU trong việc quản lý vấn đề người di cư trong bối cảnh thực tế là đang tồn tại bất đồng lớn tại châu Âu, giữa những người thực sự muốn giải quyết vấn đề di cư và những người chỉ muốn dựng lên những bức tường và rào cản. 

* Cần một chính sách có trách nhiệm và nhân đạo 

Để lấy lại niềm tin của công chúng, giới chức châu Âu phải đạt được một thỏa thuận về một chính sách chung và dài hạn về vấn đề người di cư và tị nạn. Tiếp theo, các chính sách về người nhập cư cần sáng tạo hơn và mềm dẻo hơn để giảm thiểu tác động tiêu cực của quy chế bảo vệ tạm thời, khi những người di cư luôn dựa vào lý do nước họ đang trong giai đoạn khủng hoảng và họ không được an toàn. Những người khác mong muốn đoàn tụ gia đình để có cuộc sống ổn định thay vì bị ly tán. 

Một số người di cư vì lý do kinh tế là nạn nhân của bọn buôn người cũng đang cần sự trợ giúp. Với những đối tượng này, khả năng tìm được việc làm trên thị trường lao động châu Âu là rất khó và nhiều người bắt buộc phải trở về nước. Giải pháp này là một lựa chọn không tồi. Những người di cư vì lý do kinh tế sẽ trở về quê hương với một chút tiền để bắt đầu lại cuộc sống và giảm thiểu nguy cơ phải hồi hương bất hợp pháp, dẫn đến việc bị tổn thương danh dự. EU có thể giúp những người tự nguyện hồi hương với một khoản tiền nhỏ để họ không phải cảm thấy thất bại. 

Phần lớn người di cư trên thế giới thực hiện hành trình của họ một cách có trật tự, đều đặn và an toàn với các chuyến đi được bảo đảm. Nhưng cũng có tới 66 triệu người trên thế giới buộc phải sống tị nạn, khoảng 24 triệu người di cư và hơn 22 triệu người di chuyển trong chính đất nước của họ. Vấn đề còn lại là phải biết cách quản lý làn sóng này. Nhiều người cho rằng thỏa thuận với Thổ Nhĩ Kỳ hay thỏa thuận giữa Italy và Libya đang vận hành tốt, tuy nhiên, con số những người thiệt mạng trong số các trường hợp vượt biển hầu như không thay đổi, thậm chí gia tăng. Năm 2017, có 5.000 người thiệt mạng trong khi năm 2016 là 3.600 người. Chỉ mới hai tháng đầu năm nay, con số này đã là 1.000 người và đây đúng là một thảm họa. Giới chuyên môn nhấn mạnh cần phải kết hợp các chiến lược ngắn, trung và dài hạn. Cứu sống mạng người là mối quan tâm chủ yếu của châu Âu và tất cả các nỗ lực là nhằm thực hiện việc đó. 

Các luồng di cư ảnh hưởng đến châu Phi và châu Âu trong những thập kỷ tới như thế nào? Câu trả lời phần lớn liên quan đến nhân khẩu học. Tổng dân số của châu Phi sẽ tăng từ 1,2 đến 2,5 tỷ vào năm 2050. Ngược lại, trong cùng thời kỳ, tại các nước châu Âu như Đức và Italy, số lượng người dân sẽ giảm tương ứng từ 81 triệu xuống 79 triệu và từ 60 triệu xuống 55 triệu người. Những con số này xác nhận rằng nỗ lực để ngăn chặn các dòng di cư và buôn người thông qua việc triển khai quân đội hoặc chuyển hướng các làn sóng di cư chỉ có thể mang lại một sự thất bại. Chỉ bằng cách áp dụng các giải pháp căn bản mới có thể biến thách thức thành cơ hội. 

Từ quan điểm của EU, các giải pháp căn bản này bao gồm 5 chính sách chính. Thứ nhất là xử lý các hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên cản trở sự phát triển trong khu vực của các công ty châu Âu tại châu Phi. Thứ hai là mở cửa cho các sản phẩm sản xuất tại châu Phi vào châu Âu. Bằng cách này, các nước châu Âu sẽ đóng góp cho việc phát triển sản xuất ở chính những nước xuất phát của làn sóng di cư. Mặc dù các nước châu Phi nhận được 31 tỷ USD từ nước ngoài chuyển về, nhưng các công ty đa quốc gia hoạt động tại châu Phi thu về 32 tỷ USD lợi nhuận hàng năm. Thứ ba là kiểm soát và ngăn chặn dòng chảy vũ khí sản xuất ở các nước châu Âu và bán ở châu Phi hoặc các khu vực Trung Đông bị ảnh hưởng bởi chiến tranh (đầu tiên là tại Yemen). Thứ tư là tăng cường cung cấp tài chính cho các hoạt động bảo vệ biên giới, đồng thời tạo cơ hội cho các dòng người di cư vì khí hậu hoặc bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Thứ năm là bãi bỏ các chính sách có thể dẫn đến việc chuyển hướng các làn sóng di cư./.