Chuỗi cung ứng cho siêu đô thị TP. Hồ Chí Minh - Bài cuối: Gỡ nút thắt chuỗi cung ứng

Tuy nhiên, thực tế triển khai chuỗi cung ứng này vẫn đối diện nhiều “nút thắt”, từ hạ tầng logistics chưa hoàn thiện, liên kết chuỗi còn lỏng lẻo, đến tiêu chuẩn chất lượng… đòi hỏi chiến lược tái cấu trúc chuỗi đồng bộ, hiệu quả.

* Hạn chế hạ tầng logistics tác động đến chuỗi giá trị

Trong ngành nông sản, logistics luôn là điểm nghẽn lớn nhất. Tại nhiều vùng nguyên liệu, nông sản chưa được bảo quản đúng chuẩn do thiếu kho lạnh, trung tâm logistics gần vùng trồng, làm giảm chất lượng và độ tươi ngon của nông sản, nhưng lại tăng chi phí giá thành khi đến tay người tiêu dùng.

Theo tính toán của các doanh nghiệp, hiện nay chi phí logistics vẫn chiếm khá cao trong tổng giá thành sản phẩm, chưa kể thời gian di chuyển kéo dài vì hạ tầng chưa đồng bộ, còn nhiều điểm “thắt cổ chai”, ảnh hưởng đến quá trình lưu thông, phân phối.

Theo ông Lê Minh Sang, Giám đốc hợp tác xã cây ăn quả Tân Mỹ (phường Tân Uyên, TP. Hồ Chí Minh) hiện nay nhiều vùng nguyên liệu đang kết nối rất thuận tiện với trung tâm thành phố, song tiêu thụ nông sản của người dân, hợp tác xã vẫn gặp khó khăn, nhất là vào thời điểm thu hoạch rộ. Một trong những nguyên nhân chính là thiếu các kho lạnh bảo quản, dự trữ hay các trung tâm logistics điều phối kết nối để phân loại và chuyển đi tiêu thụ.

Bà Lý Kim Chi, Chủ tịch Hội Lương thực thực phẩm TP. Hồ Chí Minh phân tích, không gian thành phố đang mở ra nhiều tiềm năng, lợi thế cho các doanh nghiệp kết nối chuỗi cung ứng sản xuất, tuy nhiên, nút thắt về hạ tầng logistics phần nào cản trở doanh nghiệp. Bà Chi cho rằng, nông sản, thực phẩm thường có mùa vụ, nếu hạ tầng dịch vụ không đáp ứng kịp thời thì rất khó cho doanh nghiệp mở rộng đầu tư, sản xuất.

Theo Hiệp hội Logistics Việt Nam, hạn chế hạ tầng khiến doanh nghiệp chế biến, phân phối chưa vận hành theo đúng tinh thần chuỗi khép kín. Việc đầu tư kho lạnh, trung tâm logistics tại các vùng nguyên liệu và kết nối hạ tầng giao thông đồng bộ là điều kiện tiên quyết để phát huy lợi thế vùng nguyên liệu và chuỗi giá trị sản xuất.

Còn theo phân tích của Vietstats (nền tảng dữ liệu kinh tế Việt Nam), thay vì phát triển rời rạc theo địa giới hành chính cũ, TP. Hồ Chí Minh cần quy hoạch một mạng lưới logistics – phân phối liên vùng, kết nối chặt chẽ giữa các phân khu từ sản xuất đến thị trường, giúp thành phố phát huy tối đa lợi thế hạ tầng logistics sẵn có và hoàn thiện mạng lưới hạ tầng.

Điều này không chỉ giúp việc kết nối lưu thông thuận tiện trong không gian địa giới mới mà còn thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu thông qua hệ thống cảng biển của thành phố.

* Tăng kết nối các khâu trong chuỗi

Ngoài logistics, một “nút thắt” khác đang làm giảm hiệu quả kết nối chuỗi cung ứng sản xuất – tiêu thụ đó là sự thiếu gắn kết giữa các tác nhân trong chuỗi. Thực tế hiện nay, rất nhiều doanh nghiệp ngại làm việc với nông hộ nhỏ lẻ, manh mún, bởi khó quản lý và giám sát chất lượng nông sản, thực phẩm, trong khi đó các hợp tác xã dù đã phát huy vai trò tập hợp nông dân, nhưng số lượng vẫn còn khiêm tốn. Do đó, phần lớn doanh nghiệp thương mại đang mua nguyên liệu qua thương lái, không liên kết lâu dài với nông dân.

Dành nhiều năm phát triển vùng nguyên liệu ở nhiều địa phương, bà Nguyễn Thị Kiều Oanh, Giám đốc Công ty Mekong Delta Foods cho biết, doanh nghiệp rất cần liên kết với nông dân để xây dựng vùng nguyên liệu ổn định và bền vững, nhưng gặp nhiều khó khăn, do nhiều nông dân không tuân thủ quy định trong sản xuất, dẫn đến rủi ro về chất lượng. Do đó, để kết nối nông dân vào chuỗi sản xuất nông sản an toàn, không chỉ cần quyết tâm của doanh nghiệp mà còn cần ý thức của người dân.

Trong khi đó, ở góc độ nhà sản xuất, ông Lê Minh Sang, Giám đốc hợp tác xã Cây ăn quả Tân Mỹ (phường Tân Uyên, TP. Hồ Chí Minh) cho biết, nông dân tại khu vực này rất khó kết nối với doanh nghiệp thu mua vì không đạt được thỏa thuận về hình thức mua bán.

“Một vườn bưởi làm khéo cỡ nào cũng chỉ có khoảng 40% đạt đủ kích cỡ phục vụ thị trường cao cấp hay xuất khẩu, còn lại là trái nhỏ, dù chất lượng vẫn tốt. Thế nhưng rất nhiều đơn vị chỉ thu mua những trái đạt chuẩn, nông dân phải xoay xở tiêu thụ 60% còn lại với giá thấp, dẫn đến thua lỗ. Đây là một bất cập tồn tại nhiều năm nay tại vùng nguyên liệu của chúng tôi”, ông Sang phân tích.

Như vậy, tình trạng lệch pha trong cung - cầu đang khiến chuỗi liên kết bị cắt khúc, tăng chi phí và giảm hiệu quả cho cả khâu sản xuất lẫn tiêu thụ. Do đó, cần có một cơ quan điều phối đóng vai trò nhạc trưởng cho toàn chuỗi, nếu không có quy hoạch vùng nguyên liệu, tiêu chuẩn hóa chất lượng và cơ chế ràng buộc hợp đồng thì chuỗi sẽ tiếp tục vận hành rời rạc. Chính quyền địa phương cần đồng hành cùng doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân để tái cấu trúc chuỗi cung ứng sản xuất – tiêu thụ.

Các chuyên gia kinh tế nông nghiệp cũng đề xuất giải pháp quy hoạch vùng nguyên liệu gắn với từng nhóm sản phẩm chủ lực, đầu tư logistics, kho lạnh tại vùng trồng để giảm chi phí, chuẩn hóa chất lượng sản phẩm, khuyến khích hợp đồng bao tiêu.

Ở góc độ quản lý Nhà nước, Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh sẽ tiếp tục kết nối các vùng nguyên liệu vào chuỗi sản xuất – tiêu thụ hoàn chỉnh, lấy thị trường làm định hướng để điều chỉnh sản xuất; đồng thời, sẽ tiếp tục phát huy chương trình tích xanh trách nhiệm, coi đây là rào cản thị trường giúp người dân tiếp cận hàng hóa chất lượng, thông qua đó điều chỉnh hành vi tăng trách nhiệm của nhà cung ứng hàng hóa ra thị trường.

“Khi các khâu trong chuỗi sản xuất – tiêu thụ cùng nâng cao trách nhiệm thì giá trị kép sẽ được phát huy tối đa, khai thác hết tiềm năng, lợi thế vùng nguyên liệu và hiệu quả thị trường của không gian đô thị mới”, ông Bùi Tá Hoàng Vũ, Giám đốc Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh cho biết.

Để chuỗi cung ứng nông sản thực phẩm trở thành động lực tăng trưởng của siêu vùng kinh tế TP. Hồ Chí Minh, không chỉ cần phát huy lợi ích từ mô hình khép kín, mà còn phải tháo gỡ đồng bộ các nút thắt.

Khi logistics hoàn thiện, liên kết các khâu trong chuỗi được tái thiết lập và tiêu chuẩn chất lượng được nâng cao, nông sản TP. Hồ Chí Minh sẽ gia tăng sức cạnh tranh, không chỉ trong không gian thị trường 14 triệu dân mà còn vươn ra thị trường quốc tế.