Cơ hội gia tăng giá trị của doanh nghiệp

Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (Extended Producer Responsibility - EPR) không chỉ là cơ chế pháp lý về trách nhiệm của doanh nghiệp mà cần được xem là cơ hội để doanh nghiệp thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, xây dựng hình ảnh và uy tín với người tiêu dùng.

Đây là nhận định của các chuyên gia tại Diễn đàn "Bao bì xanh: Hành trình EPR dẫn dắt giá trị bền vững" do Báo Việt Nam News and Law (thuộc Thông tấn xã Việt Nam) phối hợp cùng Công ty cổ phần Quảng cáo và Hội chợ Thương mại Vinexad tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh, ngày 8/8.

Phát biểu tại diễn đàn, ông Nguyễn Quốc Tuấn, Giám đốc Trung tâm Thông tin Thông tấn xã Việt Nam khu vực phía Nam nhấn mạnh, biến đổi khí hậu là một vấn đề nhức nhối đối với tất cả quốc gia trên thế giới; trong đó, có Việt Nam - một đất nước đang bước vào kỉ nguyên mới với nền công nghiệp và thu hút đầu tư ngày càng phát triển mạnh mẽ. 

Sản xuất, xuất khẩu phát triển đồng nghĩa với việc sử dụng bao bì gia tăng và nếu các doanh nghiệp vẫn tiếp tục theo "con đường" bao bì nhựa khó tái chế, tác hại đến môi trường sẽ trở nên khó kiểm soát.

"Chỉ riêng TP. Hồ Chí Minh mới, hoạt động sản xuất đã được mở rộng ra rất nhiều với trung tâm sản xuất công nghiệp tại khu vực Bình Dương và sản xuất năng lượng tại khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu. Cơ hội hiện hữu nhưng cũng đặt ra bài toán làm thế nào để duy trì được các lợi thế cạnh tranh, đáp ứng các yêu cầu về mặt môi trường, xã hội để tạo được vị thế vững chắc trong chuỗi cung ứng toàn cầu.", ông Nguyễn Quốc Tuấn nêu vấn đề.

Về phía cơ quan quản lý Nhà nước, ông Nguyễn Thành Yên, Phó trưởng phòng Chính sách Pháp chế, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, những mô hình kinh tế cũ dựa vào khai thác tài nguyên, tiêu dùng tuyến tính và phát thải lớn không còn phù hợp.

Thay vào đó, chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn đang trở thành xu hướng tất yếu và là yêu cầu cấp bách trong chiến lược phát triển của quốc gia và của mỗi doanh nghiệp.

Để thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, Việt Nam đã triển khai mạnh mẽ chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) như một công cụ quản lý môi trường hiện đại, được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng nhằm gắn trách nhiệm của nhà sản xuất, nhập khẩu trong việc thu hồi, tái chế và xử lý sản phẩm, bao bì sau sử dụng.

Theo ông Nguyễn Thành Yên, Nhà nước ban hành cơ chế nhưng doanh nghiệp mới là nhân vật trung tâm của việc thực hiện bởi đây là chủ thể tạo ra sản phẩm, quyết định nguyên liệu, thiết kế bao bì, vòng đời sản phẩm và kênh phân phối. Doanh nghiệp cũng là lực lượng tiên phong nắm giữ công nghệ, năng lực tài chính và sáng tạo để dẫn dắt sự chuyển dịch sang mô hình kinh tế tuần hoàn.

"EPR không chỉ là một nghĩa vụ pháp lý, mà còn là một cơ hội để doanh nghiệp tái định hình chiến lược phát triển theo hướng bền vững. Khi thực hiện EPR một cách nghiêm túc và sáng tạo, doanh nghiệp có thể bắt đầu từ việc cải tiến thiết kế sản phẩm để dễ tái chế, lựa chọn vật liệu thân thiện với môi trường, tối ưu hóa vòng đời sản phẩm.

Quan trọng hơn, EPR giúp doanh nghiệp xây dựng hình ảnh thương hiệu có trách nhiệm, nâng cao niềm tin của người tiêu dùng, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường, đặc biệt là trong bối cảnh các đối tác và chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng siết chặt tiêu chuẩn về môi trường.

Đây cũng là cơ hội để doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng thu gom, phân loại, tái chế từ đó kiểm soát tốt hơn chu trình sản xuất khép kín, gia tăng hiệu quả kinh tế và tạo thêm giá trị từ chất thải", ông Nguyễn Thành Yên phân tích.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Larry Lee, Phó Tổng Giám đốc phụ trách Phát triển bền vững Tổng Công ty cổ phần Bia – Rượu – Nước giải khát Sài Gòn (SABECO) chia sẻ,  EPR không phải là gánh nặng phải tuân thủ mà biến nó thành động lực chiến lược cho quá trình chuyển đổi theo hướng tuần hoàn.

Từ việc thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, việc định hình lại thiết kế bao bì, thay đổi cách nhìn về rác thải và xây dựng một hệ sinh thái giá trị mới bền vững hơn.

Theo ông Larry Lee, thực hiện EPR là cách thương hiệu thể hiện trách nhiệm một cách công khai, dễ thấy và đáng tin cậy. Tại SABECO trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất được thúc đẩy thông qua việc thay đổi thiết kế bao bì, chuyển bã hèm và men thừa làm thức ăn chăn nuôi, tái chế bùn thải thành phân bón hữu cơ,…

Nhờ những sáng kiến này, năm 2024, doanh nghiệp đã cắt giảm được 22,61% lượng nắm chai sử dụng, giảm tiêu thụ gạo xuống 2,29%, cắt giảm 9,3% phát thải khí nhà kính. Như vậy, EPR không phải là gánh nặng mà chính là cách để doanh nghiệp kiến tạo và giữ được những giá trị bền vững.

Cùng quan điểm, ông Hoàng Trung Sơn, Giám đốc điều hành Công ty Giấy Đồng Tiến, Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam cho biết, ngay từ khi chưa có quy định EPR, doanh nghiệp đã hợp tác với các đơn vị để thực hiện tái chế hộp giấy. Đây không đơn thuần là trách nhiệm bảo vệ môi trường mà còn là một cơ hội đầu tư kinh doanh.

Sản xuất giấy là một mắt xích trong chuỗi kinh tế tuần hoàn bắt đầu từ dăm gỗ (phụ phẩm của ngành chế biến gỗ) đến giấy ( bao bì thực phẩm, đồ uống, hàng tiêu dùng) nếu được thu gom đúng quy trình, chất lượng có thể thu hồi từ 60 - 80% nguyên liệu cho các sản phẩm khác. Cơ chế EPR ra đời đã tạo điều kiện để thúc đẩy hoạt động thu gom, phân loại phế liệu hiệu quả hơn, tạo ra nguồn nguyên liệu đầu vào sạch hơn, tiết giảm chi phí cho doanh nghiệp tái chế.

Tuy nhiên, doanh nghiệp tái chế giấy cũng đang gặp nhiều thách thức do giá trị bao bì giấy thấp, hệ thống thu gom chưa đáp ứng yêu cầu về chất lượng. Sản phẩm giấy phổ biến nhất trong ngành thực phẩm – đồ uống là hộp sữa có tỷ lệ thu hồi chỉ đạt 3-5%. Thêm vào đó, hệ thống thu gom phế liệu hiện nay chủ yếu do khu vực tư là các cá thể, hộ thu mua nhỏ chưa sử dụng hoá đơn dẫn đến rủi ro về thuế cho doanh nghiệp.

Do đó, để thúc đẩy hoạt động của các nhà máy tái chế, cần có phương án thu gom hiệu quả hơn, miễn thuế đối với các đơn vị thu gom phế liệu, để doanh nghiệp tái chế có thể trực tiếp thực hiện nghĩa vụ thuế, giảm thiểu rủi ro.

Bà Huỳnh Thị Mỹ, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Nhựa Việt Nam thông tin, ngành nhựa, nguyên liệu chính cho các loại bao bì hàng tiêu dùng có doanh thu 32 tỷ USD; trong đó giá trị xuất khẩu đạt 10 tỷ USD. Cơ chế thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất cần được nhìn nhận là cơ hội, tạo sự thay đổi rất lớn về nhận thức của nhà sản xuất lẫn người tiêu dùng.

Thực tế tại Việt Nam, EPR mới chỉ có hiệu lực từ năm 2024 nhưng các doanh nghiệp tiêu dùng lớn đã thực hiện tốt. Vấn đề hiện nay là hỗ trợ để đội ngũ thu gom trở nên chuyên nghiệp hơn, bởi họ là những người có kinh nghiệp, phân biệt các loại phế liệu.

"Quy định phân loại rác thải tại nguồn là tín hiệu vui của doanh nghiệp tái chế để có nguồn nguyên liệu đầu vào sạch, nhưng thực hiện chưa hiệu quả. Thực thi EPR cần sự đồng bộ, nhất quán về chính sách trong chuỗi.

Trước mắt cần tháo gỡ vấn đề các khu công nghiệp từ chối cấp giấy phép cho doanh nghiệp tái chế hoặc xây dựng các khu công nghiệp dành riêng cho hoạt động tái chế. Tái chế không chỉ là hoạt động xử lý rác thải, giảm gánh nặng môi trường mà là một ngành công nghiệp tạo ra những giá trị mới cao hơn từ nguồn nguyên liệu giá trị thấp", bà Huỳnh Thị Mỹ nêu góc nhìn.