Đề xuất các giải pháp tiếp tục mở rộng Đề án 1 triệu ha lúa

Sáng 9/4, tại thành phố Cần Thơ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức hội nghị sơ kết 1 năm thực hiện Đề án "Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long" (Đề án 1 triệu ha lúa) nhằm đánh giá những kết quả đã đạt được và đề ra phương hướng, nhiệm vụ giải pháp thực hiện cho giai đoạn tiếp theo.

*Đánh giá 1 năm thực hiện đề án

Qua hơn một năm triển khai, Đề án 1 triệu ha lúa đã từng bước khẳng định tính đúng đắn, cần thiết và bước đầu mang lại những kết quả rất đáng ghi nhận trong việc chuyển đổi nền nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Là hợp tác xã có 50 ha lúa tham gia thí điểm Đề án 1 triệu ha lúa qua 3 vụ lúa (năm 2024 - 2025), ông Nguyễn Cao Khải, Giám đốc Hợp tác xã Tiến Thuận, huyện Vĩnh Thạnh (thành phố Cần Thơ) phấn khởi chia sẻ, tham gia Đề án 1 triệu ha lúa với quy trình canh tác được ngành nông nghiệp hướng dẫn, năng suất lúa của nông dân không giảm mà lợi nhuận trồng lúa tăng lên nên bà con nông dân rất hào hứng.

Ông Nguyễn Cao Khải cũng cho biết, ngoài bán lúa, việc thu gom rơm rạ để làm phân hữu cơ và trồng nấm rơm đã giúp nông dân tăng thêm lợi nhuận. 1ha lúa sau thu hoạch với lượng rơm đem về, nông dân sử dụng rơm rạ để trồng nấm vừa tăng thêm thu nhập (3 triệu đồng) vừa góp phần bảo vệ được môi trường. Rơm sau khi trồng nấm được chuyển sang làm phân hữu cơ để trả lại đồng ruộng, giảm lượng phân bón vô cơ, từ đó giảm chi phí phân bón.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), thói quen trong sản xuất lúa gạo của nông dân đã dần thay đổi theo hướng tăng giá trị, giảm phát thải và bảo vệ môi trường. Đề án đã được các tổ chức quốc tế, các đối tác phát triển quan tâm, đồng hành, hỗ trợ về kỹ thuật, tín dụng và phát triển thị trường. Các doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân đã chú trọng hơn đến liên kết sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, chuyển đổi sang quy trình canh tác bền vững như: quản lý nước tưới tiên tiến, sử dụng phân bón hợp lý, xử lý rơm rạ… và được áp dụng ngày càng rộng rãi, đóng góp tích cực vào tăng trưởng của ngành và của các địa phương, hướng tới mục tiêu xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam gắn với chất lượng cao, phát thải thấp và bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả bước đầu, chúng ta cũng phải nhìn nhận thực tế rằng việc triển khai Đề án vẫn còn những khó khăn, thách thức như: việc triển khai đề án ở một số địa phương còn chậm, lúng túng; liên kết sản xuất bước đầu đã được hình thành nhưng còn yếu; người dân tham gia đề án chưa chủ động, vẫn còn tâm lý trông chờ vào sự hỗ trợ; vốn đầu tư cho đề án, đặc biệt là các dự án vay vốn từ Ngân hàng Thế giới WB và Quỹ Tài chính carbon chuyển đổi (TCAF) chậm được huy động và chưa hoàn thành các thủ tục theo quy định...

Thành phố Cần Thơ có diện tích đất trồng lúa hơn 70.000 ha. Thành phố tham gia Đề án 1 triệu ha lúa với 48.000 ha trên địa bàn 3 huyện Thới Lai, Cờ Đỏ và Vĩnh Thạnh với 192 cánh đồng (ô thửa) ở 26 xã, 40 hợp tác xã. Hầu hết các mô hình đều đều thành công: ứng dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến, giảm giống, giảm phân bón, giảm thuốc bảo vệ thực vật, giảm nước tưới, giảm khí phát thải; cây lúa khoẻ, năng suất, chất lượng, lợi nhuận đều tăng.

Bên cạnh những kết quả đạt được, theo Phó Chủ tịch Thường trực UBND thành phố Cần Thơ Dương Tấn Hiển, trong quá trình thực hiện đề án vẫn còn một số khó khăn như: hệ thống hạ tầng kỹ thuật ở một số khu vực chưa được đầu tư đồng bộ; việc thu gom, vận chuyển rơm rạ chưa đáp ứng nhu cầu; việc liên kết giữa nông dân, hợp tác xã còn hạn chế.

Từ những kết quả đạt được và những khó khăn trong quá trình thực tế triển khai Đề án 1 triệu ha lúa, các địa phương, các chuyên gia, doanh nghiệp, nông dân, hợp tác xã các tỉnh, thành tham gia Đề án 1 triệu lúa đã đề xuất các giải pháp để tiếp tục thực hiện mở rộng Đề án trong năm 2025 và thời gian tới: nâng cao năng lực và tạo cơ chế hỗ trợ để hợp tác xã đóng vai trò trung tâm trong tổ chức sản xuất, thu mua và tiêu thụ sản phẩm; thúc đẩy thị trường tiêu thụ gạo chất lượng cao, phát triển thương hiệu gạo Việt Nam, tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân...

*Tiếp tục triển khai mở rộng

Năm 2025 là năm quan trọng, đánh dấu giai đoạn kết thúc của giai đoạn đầu Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 (gọi tắt là Đề án 1 triệu ha lúa). Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo các địa phương hoàn thành các chỉ tiêu đăng ký về diện tích canh tác giảm phát thải, đồng thời tiếp tục quan tâm hỗ trợ triển khai các mô hình canh tác giảm phát thải từ nguồn ngân sách địa phương. Dự kiến trong năm 2025 sẽ đạt 312.743 ha diện tích áp dụng quy trình canh tác giảm phát thải.

Để thực hiện mục tiêu đề ra, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy đề nghị các địa phương khẩn trương phê duyệt đề án, dự án của tỉnh, thành kèm theo các chính sách hỗ trợ theo thẩm quyền và khả năng của địa phương để hỗ trợ nông dân. Các doanh nghiệp, hợp tác xã sớm mở rộng diện tích tham gia Đề án 1 triệu ha lúa như mục tiêu đã đăng ký với Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đề nghị các doanh nghiệp liên kết chặt chẽ với nông dân, hợp tác xã, địa phương để hình thành các chuỗi liên kết bền vững từ khâu sản xuất, thu hoạch, chế biến đến xuất khẩu. Các tổ chức quốc tế tiếp tục đồng hành cùng các địa phương, các doanh nghiệp, nông dân triển khai đề án.

"Phía Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng với các bộ, ngành trung ương triển khai theo thẩm quyền và kiến nghị với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ để hoàn thiện các cơ chế chính sách, sớm phê duyệt các đề án, dự án, các chương trình đầu tư phát triển hạ tầng khung, hạ tầng vùng, liên vùng hỗ trợ cho đề án", Bộ trưởng Đỗ Đức Duy thông tin thêm.

Đề án 1 triệu ha lúa đã triển khai thí điểm 7 mô hình điểm cấp trung ương tại 5 tỉnh, thành (Kiên Giang, Sóc Trăng, Trà Vinh, Đồng Tháp và Cần Thơ). Kết quả bước đầu cho thấy mô hình canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải mang lại những lợi ích rõ rệt cả về kinh tế lẫn môi trường.

Cụ thể, các mô hình giúp giảm chi phí sản xuất từ 8,2% đến 24,2% nhờ giảm 30-50% lượng giống, tiết kiệm 30-70 kg phân bón/ha, giảm 1-4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và cắt giảm 30-40% lượng nước tưới. Đồng thời, năng suất tăng 2,4-7,0%, giúp nâng cao thu nhập của nông dân thêm 12-50%, tương đương lợi nhuận tăng từ 4-7,6 triệu đồng/ha so với canh tác truyền thống. Quan trọng hơn, mô hình đã góp phần giảm phát thải khí nhà kính, với mức giảm trung bình 2,0-12,0 tấn CO2 tương đương/ha. Đặc biệt, toàn bộ sản lượng lúa thu hoạch đều được các doanh nghiệp cam kết bao tiêu với giá cao hơn 200-300 đồng/kg thóc, tạo động lực mạnh mẽ cho nông dân tham gia.

Với những kết quả tích cực này, các mô hình thí điểm đã nhận được sự hưởng ứng mạnh mẽ từ nông dân và hợp tác xã trong khu vực. Trên cơ sở đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã thống nhất chủ trương với các địa phương tiếp tục nhân rộng mô hình trên toàn bộ 12 tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long, hướng tới mục tiêu xây dựng nền sản xuất lúa chất lượng cao, thân thiện với môi trường và có khả năng cạnh tranh cao trên thị trường quốc tế.