Đề xuất có chế tài mạnh chặn khai thác hải sản bất hợp pháp

Theo kế hoạch, cuối tháng 10/2019, Đoàn thanh tra của Tổng vụ các vấn đề về Biển và Thủy sản của Ủy ban châu Âu (DG-MARE) sẽ sang Việt Nam để kiểm tra, đánh giá tình hình thực hiện khuyến nghị của Ủy ban châu Âu (EC) về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định của Việt Nam (IUU). Đây là thời điểm EC đánh giá kết quả sau 2 năm Việt Nam thực hiện các khuyến nghị của EC để có đủ luận chứng đưa ra kết luận có thể gỡ bỏ hoặc duy trì cảnh báo “Thẻ vàng” hoặc áp dụng biện pháp cảnh báo “Thẻ đỏ” đối với sản phẩm thủy sản khai thác của Việt Nam.
Để đưa ra giải pháp cho vấn đề này, sáng ngày 21/6, tại Hà Nội, Văn phòng Chính phủ đã tổ chức cuộc họp của Ban chỉ đạo quốc gia về IUU.
* Kiểm soát hoạt động của tàu cá
Theo báo cáo từ Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), về thực hiện các nhóm khuyến nghị của EC, Bộ đã ký kết các quy chế phối hợp với phía Bộ Quốc phòng để tăng cường phối hợp thực thi luật trên biển; tăng cường sự hiện diện các lực lượng thực thi pháp luật tại các khu vực vùng biển giáp ranh, chồng lấn, tranh chấp giữa Việt Nam và các nước trong khu vực để xử lý tàu cá vi phạm; hỗ trợ kịp thời tàu cá bị nước ngoài bắt giữ, xử lý trái phép.
Từ 2018 đến nay, đã không còn tình trạng tàu cá và ngư dân vi phạm vùng biển các nước quốc đảo Thái Bình Dương.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đang sử dụng hệ thống giám sát tàu cá bằng công nghệ vệ tinh movimar, phần mềm hệ thống giám sát tàu cá của Tập đoàn Bưu chính viễn thông (VNPT) để kết nối dữ liệu giám sát hành với khoảng hơn 1.500 tàu cá.
Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Ngọc Oai, Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, trong số 28 tỉnh, thành phố ven biển, nhiều địa phương vẫn chưa xác định nhiệm vụ chống khai thác IUU là nhiệm vụ cấp bách, quan trọng.
Về kiểm soát tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, ông Nguyễn Ngọc Oai cho rằng, đây là điều kiện tiên quyết để gỡ “Thẻ vàng” hoặc nguy cơ cao bị “Thẻ đỏ” trong đợt kiểm tra của Đoàn thanh tra EC vào tháng 10/2019 tới đây tại Việt Nam. Tuy nhiên, từ thời điểm EC cảnh báo “thẻ vàng” (23/10/2017) đến nay vẫn chưa chấm dứt tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
Tiếp theo đó, việc triển khai hệ thống theo dõi, giám sát và kiểm soát tàu cá hoạt động trên biển cho tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên cũng là nội dung quan trọng để gỡ thẻ. Tuy nhiên, đến nay, vẫn chưa triển khai kịp theo tiến độ đề ra, không thực hiện đúng cam kết với EC do chưa được bố trí kinh phí để tổ chức thực hiện.
Về nội dung truy suất nguồn gốc thủy sản từ khai thác. Đến nay, việc xây dựng cơ sở dữ liệu vẫn chưa được kết nối thông suốt từ các cảng cá chỉ định để thực hiện truy suất. Một số địa phương vẫn chưa cập nhật đầy đủ thông tin đăng ký tàu cá và cấp giấy phép khai thác thủy sản vào cơ sở dữ liệu quản lý tàu... Bên cạnh đó, nguồn nhân lực thiếu cũng khiến công tác này chưa đạt kết quả mong muốn.
Theo đại diện Bộ Ngoại giao chia sẻ, số vụ vi phạm về khai thác trái phép tại vùng biển các nước của ngư dân Việt Nam tăng mạnh hơn; trong đó, hai nước chúng ta vi phạm nhiều là Indonesia và Malaysia. Nếu không thể ngăn chặn số lượng tiếp diễn này thì sẽ rất khó khăn trong việc thoát thẻ phạt của EC. Do vậy, thời gian tới, cần phải có các giải pháp quyết liệt hơn nữa, chế tài mạnh để xử lý những vấn đề vi phạm...
*Quyết liệt trong xử lý
Theo ông Đặng Huy Hậu, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, để giải quyết được tận gốc vấn đề khai thác hải sản trái pháp luật IUU đang diễn ra, có 3 giải pháp quan trọng cần thực hiện. Thứ nhất là khâu tuyên truyền, như kinh nghiệm của Quảng Ninh trong chống đánh bắt cá hủy diệt. Việc này phải làm bài  bản để người dân có nhận thức tốt, hiểu chính sách, quy định của nhà nước về nghề cá và IUU.
Tiếp đến là có xác định ranh giới đánh bắt, bản thân chủ tàu có thiết bị giám sát để hỗ trợ và các lực lượng chức năng cũng sát cánh hỗ trợ ngư dân. Sau đó có cơ chế, chế tài xử lý phải mạnh tay, nghiêm túc. Chẳng hạn như có thể cắt bỏ các cơ chế hỗ trợ về xăng, dầu của nhà nước hay mạnh tay hơn có thể tịch thu tàu nếu vi phạm nhiều lần.
Ông Hậu cũng cho rằng, cần có sự quan tâm thích đáng đến dịch vụ hậu cần nghề cá để đảm bảo tốt hơn về hậu cần, bao gồm cả việc truy suất nguồn gốc sản phẩm đánh bắt.
Theo đại diện UBND tỉnh Bến Tre, việc lắp đặt các thiết bị giám sát hành trình là vấn đề căn cơ để có thể kiểm soát các tàu đánh bắt, từ đó giải quyết các vi phạm. Cùng với đó, phải làm tốt khâu tuyên truyền đến ngư dân về luật xử phạt, tạo sức răn đe. Thời gian tới, tỉnh Bến Tre sẽ tiếp tục làm quyết liệt hơn nữa việc kiểm soát ra vào của các tàu và có chế tài xử lý nghiêm các vi phạm.
Kết luận tại cuộc họp, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng cho rằng, trong thời gian qua, các công việc, phối hợp của chúng ta chưa đáp ứng được yêu cầu theo khuyến nghị của EC. Nếu không gỡ được "Thẻ vàng", hoặc bị nâng lên "Thẻ đỏ", sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành thuỷ sản, tiêu cực đến nền kinh tế, đặc biệt là ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân.
Đối với Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố ven biển, Phó Thủ tướng yêu cầu, phải xác định nhiệm vụ chống khai thác IUU tại địa phương là nhiệm vụ chính trị hàng đầu, cần tập trung nguồn lực phục vụ cho hoạt động chống khai thác IUU, tổ chức triển khai Luật Thủy sản và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật.
Cụ thể, các địa phương phối hợp chặt chẽ với các lực lượng của Bộ Quốc phòng ngăn chặn, chấm dứt tàu cá và ngư dân địa phương vi phạm khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài; kiên quyết xử lý trách nhiệm đối với tổ chức, cá nhân liên quan để tàu cá và ngư dân địa phương tiếp tục vi phạm vùng biển nước ngoài.
Đồng thời, triển khai ngay việc cấp giấy phép khai thác thủy sản, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình cho tàu cá khai thác xa bờ đúng lộ trình theo quy định; kiện toàn, nâng cao năng lực hoạt động của Văn phòng thanh tra, kiểm soát nghề cá tại cảng để kiểm soát sản lượng bốc dỡ tại cảng cá, truy xuất nguồn gốc sản phẩm thủy sản từ khai thác phục vụ cho chứng nhận, xác nhận...
Phó Thủ tướng chỉ đạo Bộ Tài chính trước tháng 7/2019, bố trí kinh phí thuê hạ tầng thông tin phục vụ giám sát hành trình tàu cá để triển khai cho ngư dân lắp đặt thiết bị giám sát hành trình theo Điểm e, Điều 44 Nghị định số 26/2018/NĐ-CP của Chính phủ. Trên cơ sở đề xuất của các Bộ, ngành và địa phương có liên quan, ưu tiên bố trí bổ sung kinh phí 6 tháng cuối năm 2019 và năm 2020 để triển khai các nhiệm vụ chống khai thác IUU.
Với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chịu trách nhiệm kiểm tra, theo dõi, đôn đốc các Bộ, Ban, Ngành có liên quan và UBND 28 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ven biển trong triển khai thực hiện chống khai thác IUU và tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Đồng thời kiến nghị, đề xuất hình thức xử lý đối với tổ chức, cá nhân liên quan không thực hiện nghiêm các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Trưởng ban Ban Chỉ đạo quốc gia về IUU trong chống khai thác IUU.
Với Bộ Quốc phòng, sẽ chịu trách nhiệm về việc ngăn chặn, chấm dứt tình trạng tàu cá và ngư dân Việt Nam vi phạm khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài; phối hợp với các Bộ, ngành có liên quan và chính quyền địa phương tổ chức triển khai thực hiện; chỉ đạo lực lượng chức năng kiểm soát chặt chẽ tàu cá khi xuất, nhập bến; tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên các vùng biển, kiên quyết xử lý các tàu cá có hành vi vi phạm khai thác IUU.../.