Động đất ở Quảng Ngãi là động đất kích thích, ít nguy hiểm

Theo Trung tâm Báo tin Động đất và Cảnh báo sóng thần (Viện Các khoa học trái đất, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), tính đến 10 giờ sáng 6/10, tại khu vực xã Măng Bút, Quảng Ngãi (khu vực tỉnh Kon Tum cũ) đã xảy ra 11 trận động đất. Trận nhỏ nhất có độ lớn 2.5; lớn nhất có độ lớn 4.9, độ rủi ro thiên tai cấp 1.

Trong ngày 5/10, đã có 10 trận động đất xảy ra tại khu vực này. Như vậy, chỉ trong hai ngày 5-6/10, đã có 21 trận động đất xảy ra tại khu vực này.

*Động đất kích thích ít khi gây thiệt hại nghiêm trọng

Lý giải nguyên nhân dẫn đến tình trạng xảy ra liên tiếp các trận động đất, Tiến sỹ Nguyễn Xuân Anh, Giám đốc Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần (Viện Các khoa học Trái đất), cho biết, đây là các trận động đất kích thích, thường có cường độ yếu hoặc trung bình, ít khi gây ra thiệt hại nghiêm trọng như động đất kiến tạo tự nhiên.

Theo các nhà khoa học, chuyên gia địa chất, động đất kích thích là một loại động đất xảy ra do hoạt động của con người, không do quá trình kiến tạo tự nhiên. Nguyên nhân phổ biến nhất gây ra động đất kích thích là quá trình tích nước ở các hồ chứa thủy điện lớn. Khi một lượng nước khổng lồ được tích vào hồ chứa của đập thủy điện, khối lượng nước này tạo ra một áp lực rất lớn lên lớp đất đá bên dưới. Nước có thể thấm xuống các đới đứt gãy trong lòng đất, làm thay đổi trạng thái ứng suất, tăng áp suất lỗ rỗng và giảm độ bền trượt cắt của đá. Điều này có thể kích hoạt các đứt gãy địa chất đã tồn tại nhưng đang "ngủ yên", gây ra động đất.

Bên cạnh đó, việc khai thác khoáng sản quy mô lớn cũng có thể làm thay đổi cấu trúc địa chất, gây ra sụt lún và kích hoạt động đất do quá trình bơm chất lỏng vào lòng đất. Các vụ nổ lớn dưới lòng đất nhằm thử nghiệm hạt nhân ngầm cũng là nguyên nhân gây động đất kích thích.

Các nhà khoa học nhận định, động đất kích thích thường có cường độ yếu hoặc trung bình, ít khi gây ra thiệt hại nghiêm trọng như động đất kiến tạo tự nhiên; có thể có giai đoạn tiền chấn, tức là xảy ra nhiều trận động đất nhỏ liên tục trước khi có trận động đất chính. Hoạt động địa chấn có thể kéo dài trong một khoảng thời gian nhất định (từ vài tháng đến vài năm) sau khi hoạt động gây kích thích diễn ra, sau đó sẽ giảm dần. Ở Việt Nam, động đất kích thích thường được ghi nhận tại các khu vực có hồ chứa thủy điện lớn như Sông Tranh 2 (Quảng Nam cũ) hay Kon Plông (Kon Tum cũ).

Tiến sỹ Nguyễn Xuân Anh lý giải, 2 địa phương Đà Nẵng (khu vực Quảng Nam cũ) và Quảng Ngãi (khu vực Kon Tum cũ) thường xuyên xảy ra động đất chủ yếu là do sự kết hợp của yếu tố địa chất tự nhiên và động đất kích thích bởi hoạt động của con người. Cụ thể, 2 khu vực này nằm trên các đứt gãy địa chất đang hoạt động hoặc có tiềm năng hoạt động. Tuy nhiên, yếu tố quan trọng nhất gây ra tần suất động đất cao gần đây là hoạt động của các hồ chứa thủy điện lớn.

Tại khu vực Thủy điện Sông Tranh 2, khối lượng nước khổng lồ trong hồ chứa đã tạo áp lực lên các đứt gãy, làm thay đổi ứng suất và kích hoạt các trận động đất. Tương tự, ở khu vực Kon Tum cũ, các hồ chứa thủy điện như Thượng Kon Tum cũng được xác định là nguyên nhân của hàng trăm trận động đất nhỏ và trung bình. Những trận động đất này, dù thường có cường độ không quá lớn (dưới 5.5 độ), nhưng diễn ra liên tục, gây rung chấn và phần nào ảnh hưởng đến cuộc sống người dân. Dự báo hoạt động địa chấn kích thích tại các khu vực này có thể kéo dài trong nhiều năm.

Số liệu lưu trữ của Viện Các Khoa học Trái đất cho thấy, từ tháng 4/2021 đến nay, hàng trăm trận động đất đã xảy ra tại các khu vực này, trong đó có nhiều trận gây rung chấn cảm nhận được. Trận mạnh nhất ở Kon Plông xảy ra trưa 28/7/2024 với độ lớn 5.0. Đây được coi là trận động đất mạnh nhất từ trước đến nay ở khu vực này, gây rung chấn cảm nhận được ở nhiều tỉnh thành lân cận như: Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh.

*Cập nhật kịp thời thông tin về động đất

Chia sẻ về cách ghi nhận thông tin về các trận động đất, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh cho biết, khi có sự rung động bất thường trong đất sẽ sinh ra sóng địa chấn lan truyền trong lòng đất. Các trạm quan trắc của Việt Nam trải dài từ Bắc vào Nam sẽ ghi nhận sự rung động này và truyền dữ liệu qua internet về Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần.

Tại đây, trên màn hình theo dõi của cán bộ trực, tín hiệu sóng sẽ thay đổi đột ngột, chuyển sang màu đỏ. Cán bộ trực sẽ tải về đoạn sóng này, tiến hành phân tích rất nhanh trong khoảng 5 phút để có các thông tin cụ thể về trận động đất như ngày, giờ, vị trí xảy ra, độ lớn và cấp độ rủi ro. Thông tin này được chuyển ngay cho lãnh đạo Trung tâm và sau đó sẽ phát đi bản tin động đất theo trình tự: Trận có độ lớn từ 3.5 trở lên sẽ được cấp báo đầu tiên tới các cơ quan quốc gia có chức năng truyền tin và ứng phó nhanh nhất; những trận còn lại sẽ được thông báo ngay trên website của trung tâm.

Tiến sỹ Nguyễn Xuân Anh cho biết: Số liệu động đất không chỉ ghi nhận được ở Việt Nam mà còn ghi nhận cả trong khu vực và quốc tế. Với các trận động đất xảy ra ở nước ngoài, việc ghi nhận cũng được thực hiện tương tự. Cả nước hiện có 40 đài trạm quốc gia quan trắc động đất hoạt động ổn định, thông suốt. Khoảng cách giữa các trạm giao động từ 200-300km, có khả năng đo được động đất có độ lớn từ 3.5 trở lên.

Khi có ít nhất 8 trạm quan trắc của Việt Nam ghi nhận được thì hệ thống sẽ tự động xử lý thông tin và đưa ra độ lớn động đất phục vụ cảnh báo nhanh. Cán bộ xử lý sau đó sẽ đánh giá chính xác hơn độ lớn của trận động đất.

Theo Quyết định 18/2021/QĐ-TTG quy định về dự báo, cảnh báo, truyền tin thiên tai và cấp độ rủi ro thiên tai của Thủ tướng Chính phủ, rủi ro thiên tai cấp độ 1 đối với động đất được xác định khi cường độ chấn động trên mặt đất quan trắc được từ cấp V đến cấp VI, xảy ra ở bất kỳ khu vực nào thuộc lãnh thổ Việt Nam. Mức độ thiệt hại, gây ảnh hưởng nhỏ với những thiệt hại hạn chế về người và tài sản, có thể được kiểm soát dễ dàng.