Dược phẩm "Made in China" lột xác

Cụm từ "Made in China" (Sản xuất tại Trung Quốc) từ lâu gắn liền với hình ảnh hàng hóa sản xuất giá rẻ, nhất là dược phẩm nếu có dòng chữ này hiếm khi được liên tưởng tới sản phẩm cao cấp. Nhưng định kiến đó đang thay đổi một cách âm thầm nhưng mạnh mẽ, khi ngành công nghiệp dược phẩm Trung Quốc đang dẫn đầu về đổi mới sáng tạo trên bản đồ y học toàn cầu.

Minh chứng rõ nét nhất cho sự chuyển dịch này là thương vụ đình đám vừa được công bố đầu tuần qua: Công ty đổi mới công nghệ sinh học Jacobio Pharma của Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận cấp phép quyền phát triển một loại thuốc ung thư thực nghiệm cho gã khổng lồ dược phẩm AstraZeneca, với tổng giá trị tiềm năng lên tới 2 tỷ USD. Đây chỉ là một trong số hàng loạt thương vụ "tỷ đô" làm nên một năm rực rỡ của ngành dược Trung Quốc. Chỉ trong 10 tháng kể từ đầu năm đến nay, các công ty dược phẩm nước này đã ký kết hơn 100 thỏa thuận cấp phép ra nước ngoài, với tổng giá trị vượt mốc 100 tỷ USD – gần gấp đôi con số của cả năm 2024.

Giới quan sát nhận định ngành dược phẩm Trung Quốc đã chạm tới "khoảnh khắc DeepSeek" – điểm bùng phát mà tại đó, hàng thập kỷ đầu tư bền bỉ cho nghiên cứu, cơ sở hạ tầng và năng lực pháp lý bắt đầu đến kỳ "hái quả". Hiện tại, Trung Quốc xếp thứ hai thế giới (chỉ sau Mỹ) về số lượng thuốc mới đang được phát triển, chiếm hơn 1/5 tổng số dự án toàn cầu.

Kể từ năm 2021, hơn 110 loại thuốc nội địa đổi mới sáng tạo đã được cấp phép lưu hành tại Trung Quốc, chiếm hơn một nửa tổng số thuốc mới được phê duyệt trong giai đoạn này. Theo số liệu từ Pharmcube, trong giai đoạn 2015-2024, Trung Quốc thậm chí đã vượt qua Mỹ về số lượng thuốc gốc được phát triển.

Ông Bill Anderson, Giám đốc điều hành của tập đoàn dược phẩm đa quốc gia Bayer, nhận xét Trung Quốc đang chuyển mình từ một "người theo chân" thành một "cơ sở sáng tạo" của ngành dược phẩm sinh học. Ông đặc biệt ấn tượng với "tốc độ Trung Quốc" trong việc đồng bộ hóa bí quyết công nghệ với quy trình sản xuất công nghiệp.

Sự bứt phá này không phải ngẫu nhiên mà là kết quả của một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện. Chính phủ Trung Quốc đã liên tục tung ra các chính sách khuyến khích, từ việc xây dựng các nền tảng thử nghiệm để kết nối phòng thí nghiệm với nhà máy, cho đến cải cách quy trình pháp lý. Thời gian xem xét trung bình cho các thử nghiệm lâm sàng thuốc mới đã giảm hơn một nửa, từ 108 ngày năm 2018 xuống còn 50 ngày vào năm 2024. Bên cạnh đó, công nghệ tiên tiến như Trí tuệ nhân tạo (AI) đang đóng vai trò then chốt. Tại trung tâm nghiên cứu của SSY Group Limited ở Shijiazhuang, hệ thống sàng lọc ảo tích hợp AI vận hành suốt ngày đêm, giúp rút ngắn quy trình tìm kiếm hợp chất mới từ vài năm xuống chỉ còn hơn một tháng.

Năm 2025 cũng chứng kiến làn sóng dược phẩm Trung Quốc vươn ra toàn cầu mạnh mẽ chưa từng thấy. Ngoài thương vụ của Jacobio Pharma, 3SBio cũng đã ký thỏa thuận trị giá 6 tỷ USD với Pfizer, và Hengrui Pharma bắt tay với GlaxoSmithKline trong thương vụ tiềm năng lên tới 12,5 tỷ USD.

Các tập đoàn dược phẩm đa quốc gia, dưới áp lực phải đổi mới và gánh nặng chi phí R&D ngày càng tăng, đang tìm đến Trung Quốc như một nguồn cung đổi mới chất lượng cao với chi phí hợp lý. Không chỉ dừng lại ở việc bán bản quyền, các doanh nghiệp Trung Quốc còn đang chủ động thiết lập liên doanh ở nước ngoài và tự mình thực hiện các thử nghiệm lâm sàng quốc tế.

Tuy nhiên, ngành công nghiệp này vẫn cần thêm nguồn vốn đầu tư mạo hiểm dài hạn và sự kiên nhẫn từ các quỹ hỗ trợ của chính phủ để nuôi dưỡng những ý tưởng đột phá từ giai đoạn trứng nước.