Giải pháp xanh ứng phó ngập lụt đô thị

Trước tình trạng bão lũ và thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng, gây ngập lụt nghiêm trọng tại nhiều khu vực, các nhà khoa học, kiến trúc sư và kỹ sư tại Philippines đã cùng nhau đề xuất những giải pháp dựa vào thiên nhiên nhằm giảm thiểu rủi ro lũ lụt ở đô thị và vùng ven biển.

Các đề xuất tập trung vào việc mở rộng không gian xanh, phát triển hạ tầng “xanh – lam”, xây dựng mô hình “thành phố bọt biển”, đồng thời bảo tồn và phục hồi các hệ sinh thái tự nhiên như rừng ngập mặn và đầm lầy.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh rằng yếu tố quan trọng nhất trong mọi giải pháp vẫn là vai trò chủ động của chính quyền các cấp, đặc biệt là chính quyền địa phương – nơi trực tiếp quyết định việc tích hợp các giải pháp khoa học và kỹ thuật vào quy hoạch phát triển đô thị.

Phó giáo sư Gil Cruz Jr., Viện Kỹ thuật Xây dựng – Đại học Philippines, cho rằng các dự án giảm thiểu ngập lụt không nên chỉ dựa vào những hạ tầng cứng như đê, kè hay trạm bơm thoát nước. “Cần một cách tiếp cận tổng thể, kết hợp cả giải pháp công trình và phi công trình, tùy thuộc vào địa hình, nguyên nhân và mức độ ngập lụt của từng khu vực”, ông Cruz nhấn mạnh.

Theo ông, giải pháp công trình (gồm các can thiệp kỹ thuật như hệ thống thoát nước, hồ điều tiết, kênh dẫn nước…, trong khi giải pháp phi công trình là các biện pháp về quy hoạch sử dụng đất, phân khu xây dựng hợp lý, cảnh báo sớm và chương trình phòng chống thiên tai dựa vào cộng đồng. Để thiết kế biện pháp phù hợp, ông Cruz cho rằng cần phải hiểu rõ nguồn nước, hướng chảy và lưu lượng tự nhiên, từ đó đưa ra những giải pháp hài hòa với quy luật thủy văn, thay vì cố gắng can thiệp hoặc chống lại tự nhiên.

Kiến trúc sư cảnh quan Vic Lopez Dul-Loog khuyến nghị các đô thị nên tăng diện tích không gian mở, phát triển mái xanh, tường xanh, và hướng đến mô hình “thành phố bọt biển” – nơi đất và hệ sinh thái tự nhiên có khả năng hấp thụ, lưu trữ và thoát nước mưa một cách tự nhiên.

Theo ông Dul-Loog, mặc dù nhiều người lo ngại chi phí đầu tư cho mái và tường xanh khá cao, song lợi ích dài hạn của chúng là rất đáng kể: cải thiện chất lượng không khí, kéo dài tuổi thọ công trình, tăng khả năng thu hồi nước mưa và giảm lượng nước chảy tràn gây ngập.

Ông mô tả "thành phố bọt biển" là một khái niệm tương đối mới, trong đó các vùng đất ngập nước, dù là trong đất liền hay gần bờ biển, đều được phát triển hoàn toàn như đất ngập nước. “Các đô thị cần được thiết kế như những miếng bọt biển – nơi nước mưa có thể thấm, lưu lại rồi dần thoát đi, thay vì dồn ứ”, ông nói, đồng thời dẫn ví dụ về Công viên Rừng Benjakitti (Bangkok, Thái Lan) – dự án đã biến vùng trũng đô thị thành hồ điều hòa tự nhiên, giúp giảm đáng kể tình trạng ngập cục bộ.

Một trong những giải pháp bền vững được giới khoa học Philippines nhấn mạnh là tăng cường bảo vệ và phục hồi rừng ngập mặn, vốn được xem là “lá chắn tự nhiên” hiệu quả nhất trước nguy cơ ngập lụt và xói mòn ven biển.

Tiến sĩ Mary Antonette Beroya-Eitner, nhà địa chất công trình và sinh thái học về biến đổi khí hậu toàn cầu, cho biết rừng ngập mặn giúp làm giảm năng lượng của sóng biển nhờ lực ma sát khi nước đi qua mạng lưới dày đặc của rễ, thân và tán cây. “Khi nước biển tràn qua rừng ngập mặn, chiều cao, tốc độ và lực của sóng đều bị giảm đáng kể. Một khu rừng rộng vài trăm mét có thể giúp giảm độ cao sóng thần từ 5% đến 30%”, bà Beroya-Eitner nói.

Theo bà, ngoài khả năng phòng chống thiên tai, rừng ngập mặn còn mang lại hàng loạt lợi ích sinh thái và kinh tế mà các công trình nhân tạo không thể thay thế – từ tạo sinh cảnh cho thủy sinh, hấp thụ carbon, đến tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng ven biển. “Rừng ngập mặn là tuyến phòng thủ tự nhiên bền vững nhất trước biến đổi khí hậu – nguyên nhân đang làm trầm trọng thêm các đợt lũ lụt – và đặc biệt, đây là giải pháp ít bị chi phối bởi lợi ích nhóm hay tham nhũng”, bà nhấn mạnh.