Giao thông công cộng “mở khóa” đô thị xanh

Khi kim đồng hồ nhích dần về 7 giờ sáng cũng là lúc dòng người đổ ra đường như mắc cửi, nhất là tại những đô thị lớn như ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Cảnh tượng chen chúc, nhích từng chút giữa "biển" ô tô và xe máy đã trở thành một phần quen thuộc của đời sống đô thị – một “đặc sản” không ai ưa thích nhưng không thể tránh vào giờ cao điểm.

Tại Hà Nội, các trục đường chính như Nguyễn Trãi, Giải Phóng, Phạm Văn Đồng hay Cầu Giấy thường xuyên rơi vào tình trạng ùn ứ kéo dài. Hay tại Thành phố Hồ Chí Minh, các tuyến đường như Cộng Hòa, Nguyễn Hữu Cảnh, Xa lộ Hà Nội, vòng xoay An Sương đều là điểm nóng ùn tắc. Nhiều người còn tranh thủ luồn lách, xe máy leo lên cả vỉa hè.

Vô hình chung, tắc đường không chỉ là sự bất tiện thường nhật, còn là nguồn gốc của nhiều hệ lụy đến đời sống và phát triển kinh tế - xã hội. Khói bụi và tiếng ồn kéo dài ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Thời gian di chuyển kéo dài cũng khiến năng suất lao động và chất lượng sống suy giảm.

Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường đã chỉ ra tình trạng ô nhiễm môi trường ở một số nơi còn rất nghiêm trọng, nhất là ô nhiễm môi trường không khí tại các đô thị lớn... Riêng địa bàn thành phố Hà Nội, mức độ ô nhiễm môi trường không khí tại một số thời điểm trong năm thuộc nhóm cao trên thế giới.

Thực tế này đặt ra vấn đề cấp bách chuyển đổi phương tiện giao thông xanh, giao thông công cộng tại các đô thị lớn. Bởi, giao thông xanh, giao thông công cộng vừa là giải pháp hạn chế phương tiện cá nhân, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, vừa là thước đo quản trị đô thị hiện đại của một quốc gia.

Nhà ở đầu đường Trần Khát Chân, nơi được xem là trục huyết mạch của giao thông nội đô Hà Nội, chị Trịnh Kim Chi cho hay, buổi sáng, chỉ cần mở hé cửa ra là khói từ xe máy, ô tô đã lùa vào tận nhà. Trẻ con đi học phải bịt khẩu trang kín mít, còn người lớn ra khỏi nhà luôn sẵn sàng tâm thế tắc đường, phải luồn lách ngõ ngách để đưa con đến trường đúng giờ.

“Chúng tôi – những người sống trong lòng đô thị, không thiếu gì tiện ích, nhưng lại đánh đổi bằng sự mệt mỏi triền miên vì kẹt xe, vì ô nhiễm, vì cảm giác bất lực giữa dòng phương tiện cá nhân chen chúc mỗi sáng, chiều. Tôi tự hỏi đến bao giờ mới có thể đi làm, đưa con đến trường bằng một chuyến xe buýt sạch sẽ, đúng giờ và thông thoáng?”, chị Chi bày tỏ băn khoăn.

Nhìn sang câu chuyện Hà Nội sẽ chuyển đổi xe chạy xăng sang xe điện trên Vành đai 1 tới đây theo Chỉ thị số 20/CT-TTg, việc đầu tiên Hà Nội cần làm là đưa phương tiện giao thông cá nhân ra khỏi vùng lõi đô thị. Đó là tiền đề tạo cơ hội cho sự phát triển của phương tiện công cộng, nhất là phương tiên giao thông xanh.

Theo ông Vũ Anh Tuấn, Phó trưởng Bộ môn Quy hoạch và Quản lý giao thông vận tải, Khoa Vận tải – Kinh tế (trường Đại học Giao thông Vận tải), nên nhìn nhận việc chuyển đổi ở đây không chỉ là xe xăng hay xe điện mà là chuyển đổi lớn hơn, từ các phương tiện cá nhân sang phương tiện công cộng. Bản chất việc chuyển đổi từ xe chạy xăng sang xe điện chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong khu vực bị cấm nhưng chưa giải quyết được tình trạng giao thông đô thị ùn tắc khi 90% ùn tắc giao thông đến từ phương tiện cá nhân.

Tuy vậy, ông Vũ Anh Tuấn cũng thẳng thắn nhìn nhận hạ tầng giao thông công cộng còn hạn chế. Đơn cử đối với tuyến metro số 2A Cát Linh - Hà Đông khởi công từ năm 2008, đến nay vẫn chưa hoàn chỉnh. Hà Nội đã có nhiều nỗ lực nhưng để hệ thống giao thông công cộng thực sự phát huy hiệu quả cần thời gian và thời gian ấy sẽ quyết định lộ trình chuyển đổi phương tiện.

Bên cạnh đó, “việc chuyển đổi phương tiện ngoài yếu tố an toàn hơn, thân thiện hơn với môi trường còn phải thuận tiện cho việc đi lại của người dân”, Phó trưởng Bộ môn Quy hoạch và Quản lý giao thông vận tải nhấn mạnh.

Chẳng thế mà, tuyến metro số 2A Cát Linh - Hà Đông dù mang lại thêm sự lựa chọn di chuyển cho người dân nhưng chưa thực sự tạo được sự thuận tiện trong đi lại. Như anh Đinh Trọng Hoàng sống cách tuyến metro 3 km, không có điểm kết nối xe buýt nên để di chuyển bằng metro này, hàng ngày anh phải đi xe máy ra gần ga để gửi.

Trong khi đó, “trên tuyến metro này hiện chỉ ga Cát Linh và ga Yên Nghĩa có bãi đỗ xe tạm nhưng thường xuyên trong tình trạng quá tải. Tại khu vực các nhà ga khác xuất hiện khá nhiều điểm trông xe tự phát do một số hộ dân gần đó tự căng dây, thu tiền trông giữ với mức giá không có quy định. Nhiều lúc gây ra tình trạng lộn xộn và không bảo đảm an toàn về tài sản”, anh Hoàng chỉ ra thực tế.

Theo Phó chủ tịch UBND Hà Nội Dương Đức Tuấn, song song với việc nghiên cứu chính sách chuyển đổi phương tiện cá nhân, Hà Nội cũng đầu tư phát triển hạ tầng giao thông xanh nhằm đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân trong khu vực.

Hà Nội dự kiến tăng cường xe buýt điện cỡ nhỏ (8-12 chỗ), xe điện 4 chỗ để trung chuyển nội đô tại Vành đai 1. Các tuyến đường sắt đô thị tiếp tục được đẩy nhanh; trong đó hai tuyến Cát Linh - Hà Đông và Nhổn - ga Hà Nội đã đi vào khu vực này; các tuyến Hồ Tây - Hòa Lạc và Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo sẽ được triển khai tiếp theo.

Hiện Hà Nội cũng thí điểm lập vùng phát thải thấp (LEZ) ở một khu vực trên địa bàn quận Hoàn Kiếm, Ba Đình (cũ). Nếu thực hiện đúng lộ trình chuyển đổi xe chạy xăng sang xe điện trên Vành đai 1, đây sẽ trở thành vùng phát thải thấp của Thủ đô.

Tại Thành phố Hồ Chí Minh, Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí  Minh phối hợp với Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố dự kiến chọn Cần Giờ và Côn Đảo thực hiện lập vùng phát thải thấp trước. Thành phố cũng đang nghiên cứu, tính toán và đề xuất phương án hạn chế phương tiện giao thông có mức độ phát thải cao tại những khu vực đang có nguy cơ cao về ô nhiễm môi trường, nhất là ô nhiễm về khí thải.

Giám đốc Lê Thanh Hải, Trung tâm Tư vấn ứng dụng kinh tế (Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh) cho hay, Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp với Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh cũng hoàn thiện dự thảo Đề án “Chuyển đổi xe hai bánh từ xăng sang điện cho tài xế công nghệ và giao hàng tại Thành phố Hồ Chí Minh”, với mục tiêu đến năm 2029 giảm 100% lượng khí thải gây ô nhiễm và khí nhà kính từ nhóm phương tiện này.

Về phía Bộ Xây dựng, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ, môi trường và Vật liệu xây dựng Lê Trung Thành thông tin, Bộ Xây dựng đang tập trung thực hiện có lộ trình cụ thể trong năm 2025 và các năm tiếp theo các giải pháp đẩy nhanh xây dựng hệ thống giao thông công cộng, hạn chế sự gia tăng phương tiện giao thông cá nhân ở các đô thị lớn, thúc đẩy sử dụng các phương tiện giao thông thân thiện với môi trường. Đồng thời, tăng cường kiểm soát khí thải đối với xe cơ giới, khẩn trương hoàn thiện, áp dụng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải của phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, thực hiện từ quý III/2025.

Áp lực đô thị hóa khiến lượng khí phát thải như khói bụi và tiếng ồn không ngừng tăng, nhất là tại các đô thị lớn trong cả nước nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội nói riêng. Thời điểm bắt đầu ngày mới đầy hứng khởi hay kết thúc ngày làm việc hăng say đã và đang thực sự trở thành “cuộc chiến” trên đường của mỗi người dân. Vậy nên, đã đến lúc các địa phương cần có giải pháp tổng thể từ đầu tư hạ tầng giao thông, phát triển hệ thống giao thông công cộng, quản lý và điều tiết giao thông hiệu quả, cũng như nâng cao ý thức của người dân để hạn chế tình trạng tắc nghẽn và ô nhiễm tại các đô thị lớn đang trở nên ngày càng nghiêm trọng.

Bài cuối: Tầm nhìn chính sách cho hành trình xanh hóa