Hội nhập sâu, nội lực mạnh - Bài 3: Sức bật mới cho dòng chảy hội nhập

 

Việt Nam đang ở tâm điểm của một chu kỳ tăng trưởng mới, nơi sự phát triển của quốc gia không còn chỉ phụ thuộc vào lợi thế lao động giá rẻ hay tài nguyên thiên nhiên, mà nằm ở khả năng đổi mới sáng tạo và mức độ hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu. Thực tiễn đã chứng minh, hội nhập thúc đẩy đổi mới sáng tạo bằng cách mở ra thị trường và tạo áp lực cạnh tranh; ngược lại, đổi mới sáng tạo giúp Việt Nam nâng cao năng lực, tham gia "sâu sắc" hơn vào cuộc chơi quốc tế một cách sòng phẳng và hiệu quả.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Tư, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Dầu khí Việt Nam (VPI) cho biết, để phát triển bền vững, ngành công nghiệp năng lượng không thể chỉ dựa vào khai thác tài nguyên mà phải dựa vào tri thức, công nghệ và dữ liệu. Từ định hướng chiến lược của Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam), Viện Dầu khí Việt Nam (VPI) tập trung nghiên cứu, phát triển và làm chủ các công nghệ chiến lược; gia tăng sản lượng sản xuất và sử dụng hiệu quả nguồn năng lượng truyền thống; đồng thời nghiên cứu, ứng dụng công nghệ sản xuất các loại năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch và bền vững, các loại hóa chất, vật liệu mới, gắn với kinh tế tuần hoàn…

Đặc biệt, VPI đang tập trung xây dựng hạ tầng dữ liệu lớn, nghiên cứu ứng dụng AI, IoT… vào tìm kiếm, thăm dò và khai thác dầu khí; bản sao số các nhà máy lọc hóa dầu, điện, phân bón giúp tối ưu thời gian, chi phí và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của Petrovietnam. Thời gian tới, VPI tiếp tục triển khai ứng dụng hệ thống siêu máy tính hiệu năng cao (HPC) và các mô hình học máy tự động phân tích, dự báo trữ lượng, tối ưu vận hành mỏ, hay giải quyết các bài toán mô phỏng phức tạp.

Trên cơ sở đó, VPI đang tập trung xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, gắn kết giữa nghiên cứu - đào tạo - ứng dụng, kết nối với doanh nghiệp trong và ngoài nước để chuyển giao, thương mại hóa công nghệ. VPI xác định phát triển nguồn nhân lực là nhiệm vụ trọng tâm gắn liền với chiến lược khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển dịch năng lượng quốc gia, do đó tạo điều kiện để đội ngũ kỹ sư trẻ tham gia những dự án lớn, tiếp cận tri thức và công nghệ tiên tiến và rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề thực tế.

Ông Hamada Shogo, Tổng Giám đốc Công ty TNHH DAIWA Việt Nam, một doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) bước chân vào Việt Nam từ thời kỳ đầu, chia sẻ: “Chúng tôi nhận thấy rằng, trình độ phát triển của các doanh nghiệp công nghiệp chế tạo nội địa Việt Nam đã lên một tầm phát triển mới, khi có thể đáp ứng được những nhu cầu khắt khe của các nhà mua ở châu Âu, ở Mỹ hay ở Nhật Bản với mức độ cạnh tranh sòng phẳng và với năng lực chất lượng không thua kém gì các doanh nghiệp nước ngoài.” Sự nâng tầm này không thể đạt được nếu thiếu đi áp lực cạnh tranh từ các thị trường quốc tế.

Hội nhập quốc tế cũng đặt ra bài toán về sự phụ thuộc vào nguyên phụ liệu nhập khẩu. Đổi mới sáng tạo trở thành chiến lược để nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, làm chủ công nghệ lõi và tăng giá trị gia tăng trong nước.

Ông Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam (VASI), nhấn mạnh ý tưởng, hiệp hội đang đưa ra ý tưởng lớn là chuyển từ chế tạo chi tiết linh kiện sang các những thành phẩm. Nếu các doanh nghiệp chỉ dừng lại ở việc sản xuất các chi tiết, linh kiện thì sự phụ thuộc thị trường ngày càng lớn. Do đó, phải tiến tới việc chung tay với nhau để chế tạo các cụm chi tiết hay các sản phẩm hoàn chỉnh. Ý tưởng này đòi hỏi sự đổi mới sáng tạo mang tính hệ thống, từ việc thiết kế đến quy trình sản xuất.

Để hội nhập thực sự trở thành đòn bẩy cho đổi mới sáng tạo, cần có sự dẫn dắt của Nhà nước thông qua các chính sách kiến tạo, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới. Theo đó, chính sách cần tập trung vào việc hỗ trợ vốn ưu đãi hoặc các quỹ đầu tư mạo hiểm (Venture Capital) - là nguồn vốn mà các quỹ đầu tư mạo hiểm cung cấp cho các công ty khởi nghiệp hoặc doanh nghiệp nhỏ có tiềm năng tăng trưởng cao để giúp họ phát triển hay tài trợ cho các dự án đổi mới sáng tạo có tính rủi ro cao. Cùng đó, thiết lập các không gian thử nghiệm pháp lý linh hoạt cho các công nghệ mới (AI, Blockchain, Fintech) để doanh nghiệp tự tin triển khai; tạo nên những trung tâm hỗ trợ chuyên biệt như các trung tâm kiểm định, thử nghiệm AI, chất lượng sản phẩm theo tiêu chuẩn quốc tế để hỗ trợ doanh nghiệp địa phương không cần phải đầu tư quá lớn vào hạ tầng ban đầu.

Đổi mới sáng tạo không chỉ là phản ứng với hội nhập, mà là sự chủ động chuẩn bị để Việt Nam chuyển từ vị thế gia công sang vị thế nhà cung cấp giải pháp và công nghệ. Sự chủ động này được thể hiện rõ qua các mô hình liên kết và chiến lược phát triển nội tại của doanh nghiệp. Việc tạo ra các mô hình liên kết thông minh là chìa khóa để khai thác sức mạnh tập thể và nguồn lực chung. Đó có thể là mô hình "Mua chung, Bán chung" như Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) đang nêu ra, theo đó các doanh nghiệp cùng mua một loại vật tư với khối lượng lớn để giảm giá thành, ước tính từ 5-10%. Đây là một sáng kiến đổi mới sáng tạo trong mô hình kinh doanh và logistics, giúp doanh nghiệp nhỏ tối ưu hóa chi phí đầu vào và nâng cao khả năng cạnh tranh ngay từ khâu nguyên phụ liệu, ông Phan Đăng Tuấn nhấn mạnh.

Ở góc nhìn của doanh nghiệp, ông Đặng Thanh Bình, Giám đốc Công ty cổ phần Công nghiệp TCI (TCI) – đơn vị hàng đầu về gia công chi tiết máy và sản xuất máy móc tự động hóa, nhấn mạnh, TCI đã có kế hoạch phát triển trung và dài hạn. Theo đó, đưa ra mục tiêu tiếp tục đầu tư vào con người thông qua việc đào tạo, nâng cao kỹ năng, tay nghề cho cán bộ, công nhân viên; đào tạo các kỹ năng mềm để giúp họ làm việc với tinh thần hăng say. Sự đầu tư vào con người thông qua đào tạo là một hình thức đổi mới sáng tạo trong quản trị nhân sự và chất lượng.

Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu có thể đứt đoạn bất cứ lúc nào, đổi mới sáng tạo giúp doanh nghiệp linh hoạt trong chiến lược thị trường. TCI đang xúc tiến tìm kiếm các khách hàng khác từ châu Âu, Mỹ và xuất khẩu trực tiếp về lại các thị trường của Nhật... thay vì chỉ xuất khẩu các PART (linh kiện) là chính. Trong vòng vài năm gần đây, TCI tập trung hơn vào việc xuất khẩu các giải pháp về tự động hóa sang các thị trường đó. Việc chuyển đổi từ bán linh kiện sang bán giải pháp tự động hóa là một bước tiến đổi mới sáng tạo về giá trị sản phẩm và dịch vụ, giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro khi phụ thuộc vào một thị trường hoặc một loại sản phẩm.

Hội nhập và đổi mới sáng tạo là hai trụ cột không thể tách rời của nền kinh tế hiện đại. Để tối ưu hóa sức mạnh tổng hợp này, Việt Nam cần phải hoàn thiện chính sách để tạo ra hành lang pháp lý linh hoạt và hỗ trợ vốn mạo hiểm. Bên cạnh đó, thúc đẩy các mô hình liên kết đột phá như "Mua chung, Bán chung" mà VASI nêu ra và chuyển đổi từ gia công chi tiết sang sản phẩm hoàn chỉnh. Doanh nghiệp cần phải chủ động chuyển đổi số, đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Chỉ khi đổi mới sáng tạo thấm sâu vào từng tế bào kinh tế, Việt Nam mới có thể tận dụng triệt để những cánh cửa hội nhập đã mở ra, đồng thời biến những thách thức thành cơ hội và khẳng định vị thế vững vàng trên trường quốc tế. 

Bài cuối: Kỷ nguyên mới của toàn cầu hóa