Khi cơ hội nhiều hơn thách thức

Từ một đất nước bị tổn thương bởi chiến tranh và tư duy bao cấp nặng nề, Việt Nam đã và đang vượt lên hàng đầu. Với những cải cách quyết định, cùng cuộc “sắp xếp lại giang sơn” mới đây, Việt Nam được coi là đang đứng trước cơ hội nhiều hơn thách thức.

Cải cách là quan trọng…

Nếu nói về cải cách kinh tế thì phải từ năm 1986 Việt Nam mới có cải cách lớn, ấn tượng. Đầu tiên nó mang tính chất là trao quyền tự chủ cho các lực lượng sản xuất lao động, đặc biệt là người nông dân, các doanh nghiệp tư nhân được phát triển. Đó là những bước tiến mang tính chất nền tảng, mang tính giải phóng nguồn lực sản xuất.

Cải cách lần này được cho là cải cách lần thứ hai, có khác biệt tương đối căn bản, tức là không chỉ phá rào, tháo gỡ cơ chế, mà còn thực sự xây dựng nền tảng cho một quốc gia hiện đại. Điều đó đòi hỏi phải cải cách từ thể chế.

Cuộc tinh gọn bộ máy, “sắp xếp lại giang sơn” vừa qua được đánh giá là một cải cách rất mạnh mẽ. Giáo sư Vũ Minh Khương - Trường Chính sách công Lý Quang Diệu - chia sẻ: “Chính quyền hai cấp thực sự là một bước ngoặt chiến lược và đây là một cuộc cải cách lớn.

Tôi thực sự cũng muốn tham gia vào những cuộc như thế để nghiên cứu làm thế nào để đây thực sự là một bước cải cách rất lớn, có thể là bài học lớn cho cả thế giới đang phát triển, để làm sao có cấp cơ sở thực sự quan tâm đến người dân, giải quyết tất cả các bài toán, khai thác công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và được sự hỗ trợ hết lòng của cấp trung ương và cấp tỉnh.

Đây thực sự là một bài toán rất thách thức mà nếu Việt Nam giải được bài toán này trong vòng 3-6 tháng tới, kể cả cơ sở vật chất cũng như quy trình luật pháp và con người, thì chúng ta hoàn toàn có thể làm được… Rõ ràng đây là lúc chúng ta chuyển về chất rất sâu sắc, toàn diện. Đây là nhiều cơ hội hơn là thách thức”.

Có thể nói bài học Việt Nam rút ra là với sự phát triển kinh tế, vị thế sẽ được nâng cao, có tiếng nói hơn và nhiều quan hệ đối tác hơn. Trong bối cảnh hậu chiến tranh và môi trường quốc tế rất cạnh tranh, Việt Nam đã bị bỏ lại phía sau quá lâu, song Việt Nam đã chơi theo luật và tiến lên phía trước bằng cách tạo cho mình những lợi thế so sánh.

Giáo sư Bilveer Singh- Phó trưởng Khoa Khoa học Chính trị, Đại học Quốc gia Singapore phân tích: “Trong lịch sử, lợi thế so sánh của Việt Nam là nhờ hòa bình, nhờ lao động giá rẻ, dân số chăm chỉ và có tay nghề. Nhưng hiện tại thì chưa đủ vì thế giới đã trở nên cạnh tranh hơn. Hãy nhìn vào thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump, nhìn vào cuộc chiến kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc, vào khả năng cạnh tranh của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).

Nếu Việt Nam có thể sản xuất một chiếc áo phông với giá X, Bangladesh có thể sản xuất với giá rẻ hơn. Vì vậy, việc Chính phủ Việt Nam tinh giản toàn bộ cơ cấu chính quyền ở hai cấp, cắt giảm các bộ, làm cho nó hiệu quả hơn, và thậm chí ở cấp tỉnh, cắt giảm 50% đơn vị hành chính sẽ giúp giảm bớt thủ tục hành chính, thu hút đầu tư nước ngoài và cuối cùng đảm bảo sự phát triển bền vững”.

… nhưng lòng tin là quan trọng nhất

Thế hệ ngày hôm nay có thể tự hào về những gì cha ông đã làm được. Nhưng sự phát triển không thể chỉ dựa trên lòng tự hào. Đánh giá về “Bộ tứ nghị quyết trụ cột” của Việt Nam, Giáo sư Bilveer Singh cho rằng đây là bộ kỹ năng mới về mặt kỹ thuật để thực hiện mục tiêu vươn mình.

Ông nói: “Việt Nam cần phải đổi mới để cạnh tranh không còn là câu chuyện về lao động giá rẻ nữa. Bây giờ là câu chuyện về giá trị gia tăng trong xã hội, giá trị gia tăng trong phát triển, đầu tư, giá trị gia tăng trong luật pháp, giá trị gia tăng về mặt hợp tác quốc tế”.

Nhưng để làm được điều đó, theo Giáo sư Bilveer Singh, đầu tiên là phải nhận thức đúng đắn về lý do và mục tiêu cải cách, vươn mình. Thứ hai, phải làm điều đó với ý chí chính trị rất mạnh mẽ, bởi chính quyền hai cấp không phải là mới. Ông nhấn mạnh: “Việt Nam đã có được cấu trúc, tư duy cũng như trái tim của người dân sau chiến tranh.

Giờ đây, trong thời đại hòa bình, điều này sẽ dễ dàng hơn. Nhưng không được trở nên tự mãn. Vì vậy, tôi nghĩ điều quan trọng nhất mà Việt Nam, các nhà lãnh đạo và người dân cần biết là phải ý thức được những khó khăn phía trước. Chỉ vì bạn đã làm tốt không có nghĩa là bạn sẽ tiếp tục làm tốt. Bởi vì bạn cần hiểu những thách thức mới”.

Trong kỷ nguyên vươn mình, kinh tế tư nhân đang và sẽ đóng góp vai trò rất quan trọng trong việc đưa Việt Nam trở thành một quốc gia phát triển. Những bước tiến trong phát triển đô thị, trong lĩnh vực sản xuất sắt thép, ô tô, cùng với những cải cách quyết liệt đang hỗ trợ kinh tế tư nhân phát huy sức mạnh.

Tuy nhiên, theo Giáo sư Vũ Minh Khương, vẫn cần phải lưu ý một số vấn đề cốt lõi: “Rõ ràng là phải tạo ra một cơ chế thị trường minh bạch, có sức yểm trợ, kiến tạo rất cao, và bộ máy có tính nhà nước kiến tạo phát triển, hết lòng giúp cho doanh nghiệp nhưng lại có khoảng cách, không bị lạm dụng về mặt chính sách. Cái đó rất quan trọng. Và chìa khóa giúp tư nhân phát triển vẫn là tưởng thưởng chính đáng, tăng được lòng tin của doanh nghiệp cũng như người dân, không vì lợi của một nhóm này mà tổn hại đến lợi của nhóm khác.

Bí quyết tôi thấy cựu Thủ tướng Goh Chok Tong có chia sẻ với cán bộ nguồn của mình, chìa khóa đầu tiên là làm sao lợi ích của tất cả những người tham gia vào công cuộc phát triển được chia sẻ, đồng nhất nhất theo tuyến tính với nhau hơn là xung đột. Xung đột lợi ích cho nhóm này hại cho nhóm khác chắc chắn là một cái bẫy, thậm chí là cái cùm để một quốc gia không thể tiến lên trong công cuộc phát triển”.

Giáo sư Vũ Minh Khương khẳng định: “Tôi chỉ muốn nhấn mạnh vấn đề phải hết sức minh bạch, công bằng và có tính sức mạnh của dân tộc hơn là lobby chính sách hay gì đó gây tổn thương rất lớn. Thiêng liêng nhất vẫn là lòng tin, tôi muốn nhấn mạnh trong tất cả nỗ lực cải cách của Việt Nam, hỗ trợ kinh tế tư nhân đặt lòng tin là quan trọng nhất”.

Theo giới phân tích, những cải cách như của Việt Nam không phải là mới, nhiều nước ở châu Á như Singapore, Malaysia, Indonesia đã làm được. Điều Việt Nam cần làm hiện nay là học hỏi những gì các nước láng giềng đã làm, tránh sai lầm, đón nhận những điều tốt đẹp và tiến về phía trước.