Kinh nghiệm ứng phó với ngập lụt đô thị của Australia

Hằng năm, thế giới phải hứng chịu rất nhiều cơn bão với sức tàn phá khủng khiếp, kéo theo tình trạng lũ lụt trên diện rộng, các vụ sạt lở, lũ quét gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

Đánh giá về thực trạng cũng như nguyên nhân chính gây ra tình trạng này, trả lời phỏng vấn của phóng viên TTXVN tại Sydney, Giáo sư Nghiêm Đức Long - Giám đốc Trung tâm Môi trường và Nước thuộc Đại học Công nghệ Sydney (UTS), Chủ tịch Hội Trí thức và Chuyên gia Việt Nam tại Australia (VASEA) - cho rằng thế giới đang chứng kiến cả yếu tố toàn cầu lẫn địa phương cùng làm gia tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của thời tiết cực đoan.

* Tác động do biến đổi khí hậu

Theo ông, biến đổi khí hậu chính là nguyên nhân gốc rễ làm gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan trên quy mô toàn cầu. Biến đổi khí hậu làm tăng vòng tuần hoàn năng lượng và độ ẩm trong khí quyển - không khí ấm hơn chứa nhiều hơi ẩm hơn, đại dương giải phóng nhiều nhiệt hơn, khiến thời tiết trở nên thất thường và khó lường.

Giáo sư Nghiêm Đức Long - Giám đốc Trung tâm Môi trường và Nước thuộc Đại học Công nghệ Sydney (UTS), Chủ tịch Hội Trí thức và Chuyên gia Việt Nam tại Australia (VASEA) trả lời phỏng vấn PV TTXVN tại Australia. Ảnh: Lê Đạt - PV TTXVN tại Australia

Ở quy mô địa phương, đô thị hóa thiếu kiểm soát, hiệu ứng đảo nhiệt, mất rừng và quy hoạch sử dụng đất chưa hợp lý làm trầm trọng thêm thiệt hại khi bão lũ xảy ra.

Giáo sư Nghiêm Đức Long cho biết năm 2025 là một ví dụ điển hình. Tại châu Âu, đợt nắng nóng kỷ lục đầu tháng 7 khiến nhiệt độ có nơi lên đến 46°C, gây ra hơn 1.000 ca tử vong và thiệt hại hàng chục tỷ euro. Trong khi đó, tại thành phố Sydney (Australia) hiện tượng “bom giông” với lượng mưa tới 300 mm chỉ trong vài giờ đã gây ngập nặng và làm hư hại hàng nghìn ngôi nhà. Lực lượng cứu hộ phải huy động hơn 11.000 tình nguyện viên. Điều này cho thấy ngay cả các quốc gia phát triển cũng đang chịu áp lực lớn trước biến đổi khí hậu.

Ở Việt Nam, bão Bualoi (bão số 10) mới đây gây ngập lụt, sạt lở và thiệt hại nghiêm trọng tại Nghệ An, Hà Tĩnh. Dù thiệt hại về kinh tế thấp hơn, nhưng hậu quả về người và sinh kế lại nặng nề hơn do hạ tầng yếu và thiếu bảo hiểm. Tại thành phố Sydney, hơn 80% nhà cửa được bảo hiểm nên phục hồi chỉ trong vài tuần. Tuy nhiên, tại Việt Nam, người dân chủ yếu tự khắc phục nên quá trình kéo dài hàng tháng.

Theo Giáo sư Nghiêm Đức Long, biến đổi khí hậu là nguyên nhân toàn cầu, nhưng năng lực hạ tầng và hệ thống phục hồi là yếu tố quyết định thiệt hại. Vì vậy, Việt Nam cần đầu tư vào hạ tầng chống chịu khí hậu, xây dựng quỹ phục hồi và bảo hiểm rủi ro, để người dân có thể trở lại cuộc sống bình thường nhanh hơn sau thiên tai.

* Nâng cao năng lực chống chịu

Để ứng phó với lũ lụt, nhiều nước đã áp dụng các biện pháp vừa mang tính tình thế, vừa mang tính dài hạn để phòng tránh, chống ngập lụt và phản ứng nhanh nhằm giảm thiểu thiệt hại do bão lũ gây ra. Chia sẻ về kinh nghiệm của Australia trong lĩnh vực này, trước hết, Giáo sư Nghiêm Đức Long cho biết, Australia là một quốc gia phát triển trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương và cũng đã thể hiện vai trò tiên phong trong giảm phát thải và thích ứng khí hậu.

Giáo sư Nghiêm Đức Long - Giám đốc Trung tâm Môi trường và Nước thuộc Đại học Công nghệ Sydney (UTS), Chủ tịch Hội Trí thức và Chuyên gia Việt Nam tại Australia (VASEA) trả lời phỏng vấn PV TTXVN tại Australia. Ảnh: Lê Đạt - PV TTXVN tại Australia

Chính phủ Australia cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đồng thời đầu tư lớn vào năng lượng tái tạo, công nghệ thu giữ carbon và chuyển đổi xanh trong công nghiệp. Bên cạnh đó, Australia cũng chủ động đầu tư hàng trăm triệu đô la mỗi năm cho hợp tác với các nước trong khu vực, trong đó có Việt Nam, để cùng nhau giảm phát thải, bảo vệ rừng và phát triển năng lượng sạch.

Australia cũng triển khai nhiều biện pháp chủ động để thích nghi với biến đổi khí hậu. Một ví dụ tiêu biểu là thiết kế đô thị nhạy cảm với nước (WSUD) – một cách tiếp cận quy hoạch đô thị bền vững nhằm giảm ngập và tăng khả năng thích ứng khí hậu. Thay vì chỉ tập trung thoát nước thật nhanh, WSUD giúp nước mưa thấm vào đất, được giữ tạm thời và tái sử dụng ngay tại chỗ.

Các giải pháp như vườn mưa, hồ điều hòa, mái xanh và mương sinh học giúp giảm lượng nước chảy tràn, nhờ đó hạn chế ngập cục bộ và giảm áp lực cho hệ thống thoát nước đô thị. Đây là hướng đi quan trọng để xây dựng thành phố chống chịu tốt hơn với mưa lớn và biến đổi khí hậu, đồng thời giữ gìn cảnh quan xanh, tạo không gian sống thân thiện với thiên nhiên.

Song song với giảm phát thải, Australia đặc biệt chú trọng nâng cao năng lực ứng phó với thiên tai do khí hậu gây ra. Việc thích ứng và cứu hộ thiên tai của Australia được thực hiện rất toàn diện, bao gồm 3 yếu tố chính:

Thứ nhất là cập nhật dữ liệu và phương pháp thiết kế. Tại Australia, các công trình thoát nước và phòng chống ngập đều được thiết kế dựa trên bộ hướng dẫn kỹ thuật về mưa – dòng chảy do Hội Kỹ sư Australia phối hợp với Cục Khí tượng biên soạn. Từ năm 2016, bộ hướng dẫn này đã được số hóa hoàn toàn, cho phép cập nhật dữ liệu và phương pháp tính toán hằng năm, thay vì chỉ vài thập kỷ một lần như trước đây. Các mô hình tính toán thủy văn và thủy lực cũng được điều chỉnh để phản ánh ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, giúp việc thiết kế công trình phù hợp hơn với điều kiện thời tiết cực đoan hiện nay.

Thứ hai là đầu tư vào trang thiết bị và lực lượng cứu hộ chuyên nghiệp. Australia có lực lượng Cứu hộ Khẩn cấp Tiểu bang (SES) với gần 2.000 nhân viên cơ hữu và khoảng 28.000 tình nguyện viên được huấn luyện bài bản. Họ được trang bị xe lội nước, trực thăng, thiết bị cứu hộ hiện đại và sẵn sàng ứng phó mọi tình huống khẩn cấp. Trang thiết bị cơ giới hạng nặng luôn sẵn sàng và đặt ở nhiều nơi trọng yếu gần các trung tâm đô thị lớn.

Thứ ba là cơ chế phối hợp hiệu quả giữa liên bang, các bang và cộng đồng. Ví dụ, khi thiên tai xảy ra, như trận “bom khí áp” tại Sydney hồi tháng 7/2025, chính phủ liên bang ngay lập tức ban bố tình trạng thiên tai quốc gia, kích hoạt cơ chế hỗ trợ tài chính và nhân lực theo chương trình quốc gia về ứng phó thiên tai. Các bang lân cận cũng điều động phương tiện, lực lượng và hỗ trợ phục hồi sau bão một cách đồng bộ.

Giáo sư Nghiêm Đức Long cho rằng, thành công của Australia đến từ sự chuẩn bị chủ động, đầu tư bài bản cho hạ tầng và con người, và cơ chế phối hợp liên vùng rõ ràng. Đây là những kinh nghiệm rất quý giá để Việt Nam tham khảo trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt và thiên tai ngày càng khó lường.

* Khuyến nghị cho Việt Nam

Theo Giáo sư Nghiêm Đức Long, Việt Nam cần chú trọng 3 giải pháp then chốt để giảm ngập lụt và thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu. 

Thứ nhất là xây dựng cơ chế tài chính minh bạch để phản ánh đúng chi phí của biến đổi khí hậu. Khi có dữ liệu rõ ràng về thiệt hại và rủi ro, các địa phương có thể áp dụng nguyên tắc thiết kế đô thị nhạy cảm với nước (WSUD) trong quản lý xây dựng. Nhà nước và doanh nghiệp cũng sẽ chủ động hơn trong việc đầu tư vào các hạ tầng trọng yếu như hồ điều hòa, đê bao và hệ thống thoát nước đô thị. Cơ chế tài chính minh bạch cũng là nền tảng để phát triển bảo hiểm rủi ro thiên tai và quỹ phục hồi, giúp huy động nguồn lực xã hội, tương tự như cách nhiều quốc gia phát triển – trong đó có Australia – đang thực hiện.

Thứ hai là thu thập dữ liệu và áp dụng công cụ số trong quy hoạch và thiết kế đô thị. Việt Nam cần chuyển sang quản lý dựa trên dữ liệu, với các bản đồ ngập, dữ liệu mưa và địa hình được số hóa đồng bộ. Khi có dữ liệu thời gian thực, có thể dự báo, mô phỏng và thiết kế hạ tầng phù hợp hơn với điều kiện khí hậu mới – đây là hướng đi mà Australia đã triển khai rất thành công.

Thứ ba là tăng cường năng lực thể chế cho công tác cứu hộ và phục hồi sau thiên tai. Australia có lực lượng Cứu hộ Khẩn cấp Tiểu bang với hơn 28.000 tình nguyện viên được đào tạo bài bản, hoạt động hiệu quả nhờ cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa liên bang và các bang. Việt Nam có thể tham khảo mô hình này để xây dựng lực lượng ứng phó nhanh ở cấp tỉnh, huy động sức mạnh của quân đội, công an, đoàn thanh niên và Hội Chữ thập đỏ, với cơ chế tài chính và kỹ thuật ổn định lâu dài. 

Giáo sư Nghiêm Đức Long bày tỏ tin tưởng nếu thực hiện tốt 3 giải pháp là tài chính minh bạch, dữ liệu số hóa và tổ chức chuyên nghiệp, Việt Nam sẽ từng bước xây dựng được khả năng chống chịu tốt hơn trước biến đổi khí hậu và thiên tai cực đoan.