Kỷ nguyên AI tái định hình kinh tế toàn cầu

Hứa hẹn mang lại những đột phá về năng suất, tăng trưởng kinh tế, nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít câu hỏi dưới góc độ xã hội, môi trường, đạo đức, pháp lý..., AI đang tạo ra một kỷ nguyên mới đầy hứa hẹn nhưng cũng không kém phần thách thức. 

* Công nghệ thay đổi thế giới

Sự bùng nổ của AI, đặc biệt là AI tạo sinh với sự ra đời của các ứng dụng như ChatGPT đã mở ra bình minh của cuộc cách mạng về “công nghiệp nhận thức”. Các tổ chức kinh tế hàng đầu thế giới đã đưa ra những dự báo táo bạo về quy mô ảnh hưởng của công nghệ này. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính AI sẽ tác động đến gần 40% công việc trên toàn thế giới. Ngân hàng Goldman Sachs dự đoán AI sẽ giúp Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu tăng thêm 7.000 tỷ USD (tương đương 7%) trong vòng 10 năm. Công ty tư vấn tài chính McKinsey thậm chí còn đưa ra ước tính lớn hơn, với AI có thể giúp quy mô kinh tế toàn cầu tăng trưởng lên tới 17.100 - 25.600 tỷ USD. Những dự báo trên minh họa tiềm năng phi thường của AI trong việc thúc đẩy năng suất và tạo ra giá trị kinh tế trên phạm vi toàn cầu. 

Đặc biệt, sự phát triển của AI Agent (tác nhân AI - những phần mềm AI có khả năng tự mình tìm ra cách hoàn thành một nhiệm vụ với sự hướng dẫn tối thiểu) đang được kỳ vọng sẽ là một làn sóng phát triển mới cho cả lĩnh vực công nghệ lẫn kinh tế. Các tác nhân AI này có khả năng thúc đẩy đáng kể năng suất của người lao động, cho phép các công ty mở rộng quy mô, quản lý tương tác với khách hàng, phân tích dữ liệu, tối ưu hóa chiến lược bán hàng và thực hiện các nhiệm vụ theo thời gian thực với sự giám sát tối thiểu của con người.

Để hiện thực hóa những tiềm năng này, các tập đoàn công nghệ lớn đã và đang đổ những khoản đầu tư khổng lồ vào cơ sở hạ tầng AI. Tính riêng trong quý II/2025, các “ông lớn” như Amazon, Google, Microsoft và Meta đã chi tổng cộng 95 tỷ USD cho hạ tầng AI và dự kiến sẽ chi tổng cộng 325 tỷ USD trong cả năm tài chính của họ. Khoản đầu tư liên tục này vào trung tâm dữ liệu, bộ xử lý đồ họa (GPU), cơ sở hạ tầng máy chủ và điện năng đang thúc đẩy tăng trưởng GDP đáng kể. Các ước tính cho thấy chi tiêu vào AI có thể đóng góp tới 1,5% vào tăng trưởng GDP tại Mỹ và 1,0% vào tăng trưởng GDP toàn cầu. Việc này không chỉ thể hiện sự tự tin vào tiềm năng sinh lời của AI mà còn khẳng định vai trò then chốt của công nghệ này trong việc định hình các nền kinh tế.

 

* Cuộc đua giành quyền thống trị

Cuộc cạnh tranh giữa các quốc gia trong lĩnh vực AI không chỉ đơn thuần là về làm chủ công nghệ mà còn là cuộc đua giành quyền kiểm soát tương lai kinh tế và địa chính trị, dẫn đến tái cấu trúc sâu rộng các chuỗi giá trị toàn cầu và thị trường lao động. Bà Xiaolan Fu, Giáo sư kinh tế tại Đại học Oxford, chỉ ra rằng AI đang thúc đẩy các quốc gia tái định vị nguồn lực để tăng cường hiệu quả kinh tế. Quá trình này được thể hiện qua sự phục hồi của ngành sản xuất ở Bắc Mỹ và châu Âu nhờ vào tự động hóa và tối ưu hóa chuỗi cung ứng, cũng như tự động hóa các dịch vụ thâm dụng lao động như kế toán, hỗ trợ pháp lý và dịch vụ khách hàng.

Trong cuộc đua này, Trung Quốc đã nổi lên như một cái tên đáng chú ý. Các doanh nghiệp AI tại đây nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ chính phủ, có được nguồn tài nguyên dữ liệu phong phú và một hệ sinh thái đổi mới-sáng tạo sôi động. Trung Quốc đã mạnh dạn tuyên bố mục tiêu trở thành nhà lãnh đạo toàn cầu về AI vào năm 2030.

Ngoài Trung Quốc, Mỹ vẫn duy trì vị thế tiên phong với các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới liên tục đầu tư vào nghiên cứu và phát triển AI, từ phần mềm đến phần cứng bán dẫn. Các công ty chip như Nvidia đã vượt mốc 4.000 tỷ USD vốn hóa thị trường, được coi là “lá cờ đầu” cho phong trào AI. Liên minh châu Âu (EU) cũng đang thúc đẩy chiến lược AI riêng, tập trung vào việc xây dựng hệ sinh thái AI đáng tin cậy và có đạo đức, đồng thời hỗ trợ các công ty công nghệ trong khu vực.

Cuộc đua không chỉ diễn ra giữa các cường quốc mà còn lan rộng sang các khu vực khác, nơi các chính phủ và doanh nghiệp đang nỗ lực phát triển "AI có chủ quyền". Khái niệm này đề cập đến việc các quốc gia muốn xây dựng và duy trì hệ thống AI riêng, phản ánh văn hóa, lịch sử và trí thông minh độc đáo của mình. 

Để phát triển năng lực AI quốc gia, mỗi nước theo đuổi một chiến lược khác nhau. Một số chính phủ chọn cách mua sắm và vận hành các “đám mây quốc gia” thông qua hợp tác với các nhà cung cấp hoặc các tiện ích viễn thông thuộc sở hữu nhà nước. Một số khác cấp vốn cho các đối tác tư nhân để họ có thể cung cấp một nền tảng điện toán AI chung cho cả khu vực công và tư.

* Mặt trái của AI

Mặc dù AI mang lại tiềm năng to lớn cho sự phát triển kinh tế, nhưng nó cũng tiềm ẩn những mặt trái đáng lo ngại cần được giải quyết một cách cẩn trọng. Giáo sư kinh tế học ứng dụng Daron Acemoglu tại Viện Công nghệ Massachusetts, người đoạt giải Nobel kinh tế năm 2024, cảnh báo rằng việc tăng trưởng GDP có thể không đồng nghĩa với sự gia tăng phúc lợi tổng thể của xã hội. Ông chỉ ra rằng AI có thể gây ra những tác động tiêu cực đến phúc lợi của con người thông qua các thuật toán gây nghiện và thao túng tâm lý mạnh hơn, cũng như các mối đe dọa an ninh mạng phức tạp hơn.

Rủi ro mất an toàn dữ liệu cũng là một vấn đề lớn, khi AI có khả năng thu thập lượng lớn dữ liệu người dùng mà đôi khi không có sự đồng ý. Từ tháng 3/2024-2/2025, khoảng 600 tổ chức lớn trên toàn cầu đã bị ảnh hưởng bởi xâm phạm dữ liệu. Trong đó, 97% tổ chức thừa nhận chưa thực hiện kiểm soát quyền truy cập AI và 63% không có chính sách quản trị hoặc đang trong quá trình phát triển.

Ngoài ra, còn có những lo ngại thực tế về cơ sở hạ tầng và năng lượng khi việc vận hành các trung tâm dữ liệu AI đòi hỏi một lượng lớn điện năng. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết trong một báo cáo tháng 4/2025 rằng các trung tâm dữ liệu sử dụng 415 TWh (1 TWh = 1 triệu KWh) điện trên toàn thế giới vào năm 2024, chiếm gần 1,5% tổng nhu cầu điện toàn cầu với tốc độ tăng trưởng đã đạt 12% mỗi năm trong 5 năm. IEA ước tính con số này có thể tăng gấp đôi lên gần 1.000 TWh vào năm 2030 với tốc độ tăng trưởng hàng năm dự kiến khoảng 15%, nhanh hơn gấp bốn lần so với tốc độ từ tất cả các lĩnh vực khác. Các trung tâm AI ngốn quá nhiều điện làm dấy lên nguy cơ đẩy giá điện lên cao, từ đó có thể khiến người dân có tâm lý e ngại AI vì lý do chi phí sinh hoạt đắt đỏ.

* Tăng cường công tác quản lý

Trước những cảnh báo về mặt trái và rủi ro tiềm tàng của AI, các chính phủ trên thế giới đang cấp bách xây dựng các khung pháp lý để quản lý công nghệ này nhằm cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và bảo vệ công chúng. 

Brazil đã thông qua Đạo luật AI vào tháng 12/2024, tập trung vào bảo vệ quyền của người tiêu dùng và quản lý rủi ro, phân loại các hệ thống AI theo mức độ rủi ro và quy định quyền riêng tư, bảo vệ dữ liệu, không phân biệt đối xử của người dùng. EU cũng đã ban hành Đạo luật AI, trong đó thực thi các yêu cầu về minh bạch, yêu cầu tiết lộ thông tin nào được tạo ra bởi AI, ngăn chặn việc phổ biến nội dung bất hợp pháp, đồng thời áp dụng các yêu cầu về quyền riêng tư dữ liệu.

Trung Quốc từ năm 2023 đã ban hành các quy định về AI tạo sinh nhằm đảm bảo xử lý dữ liệu hợp pháp theo quyền sở hữu trí tuệ và thông tin cá nhân của người tiêu dùng, cũng như củng cố an ninh cho môi trường Internet.

Mỹ lại có một cách tiếp cận khác với các nước trên thế giới khi ưu tiên cạnh tranh và đổi mới nhanh chóng. Kế hoạch Hành động AI của Tổng thống Mỹ Donald Trump được công bố vào tháng 7/2025 nhấn mạnh các hạn chế tài trợ liên bang cho AI ở cấp bang, đồng thời thúc đẩy phát triển và ứng dụng AI nhanh chóng trong chính phủ với ít quy định kiểm soát hơn.

Mặc dù có những khác biệt trong cách tiếp cận, các nhà quản lý đều đồng tình rằng hợp tác toàn cầu đang trở nên cấp thiết khi AI nhanh chóng thâm nhập vào các hệ thống trên toàn thế giới. Việc xây dựng các khung quản trị mạnh mẽ, minh bạch và có trách nhiệm là cần thiết để đảm bảo rằng AI được phát triển và triển khai một cách công bằng, bảo vệ quyền riêng tư và an ninh của người dùng, đồng thời giải quyết các vấn đề bất bình đẳng và thiên vị.

Kỷ nguyên AI không chỉ là một cuộc cách mạng công nghệ mà còn là một cuộc tái định hình sâu sắc nền kinh tế toàn cầu, với những tác động đa chiều từ năng suất lao động, mô hình kinh doanh đến cấu trúc xã hội và chính sách quản lý. Những dự báo về tăng trưởng kinh tế, dù lạc quan hay thận trọng, đều khẳng định vai trò không thể phủ nhận của AI. Tuy nhiên, để tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro, cần có một sự định hướng lại cơ bản của ngành AI. Các đổi mới đặt con người làm trung tâm, tôn trọng giá trị con người sẽ là chìa khóa để AI thực sự thúc đẩy tăng trưởng bao trùm và phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới này.