Làng đúc đồng Ngũ Xã: Bảo tồn một di sản nghệ thuật cổ xưa

Tuy nhiên, đối mặt với nhiều thách thức khác nhau, ngày nay ở ngôi làng này, chỉ còn lại duy nhất một xưởng đúc đồng của một gia đình còn đang hoạt động.

Nghệ thuật đúc đồng tại làng Ngũ Xã là một trong bốn nghề nghiệp đặc sắc của kinh đô Thăng Long xưa kia. Trước đây, làng Ngũ Xã có hơn 20 xưởng của nhiều gia đình từ bốn dòng họ - Nguyễn, Lê, Đỗ và Trần, mỗi xưởng sở hữu một khu đất rộng lớn và có một hoặc hai lò, với nhiều loại sản phẩm, đa số là đồ gia dụng như nồi, khay, lọ hoa, hay đồ thờ cũng chuông, tượng, đèn và các vật phẩm thờ cúng khác.

Ngôi làng nằm bên Hồ Trúc Bạch, Quận Ba Đình, Hà Nội là chiếc nôi sản sinh ra những tác phẩm đúc đồng hiện diện khắp nơi trong nước. Nổi tiếng nhất phải kể đến chuông Chùa Một Cột và tượng đồng Huyền Thiên Trấn Vũ ở Đền Quán Thánh, cao gần 4m và nặng 4 tấn. Những tượng này là minh chứng cho tài năng, kỹ thuật độc đáo và sáng tạo của các nghệ nhân Ngũ Xá.

Ngoài ra, Chùa Thần Quang có một bức tượng đồng của Đức Phật A Di Đà, cao 4m và nặng 12,3 tấn, được tạo ra từ năm 1949 đến 1952, được công nhận là bức tượng Phật đồng cổ nhất trong cả nước.

Tác phẩm đúc đồng dần hình thành dưới bàn tay tài hoa của nghệ nhân làng Ngũ Xã Ảnh: Đoàn Tùng

Hiện nay, đối mặt với nhiều thách thức, làng Ngũ Xã chỉ còn lại một xưởng đúc đồng duy nhất của gia đình ông Nguyễn Văn Ứng, một nghệ nhân bậc thầy, và vợ ông, nghệ nhân Bùi Thị Minh. Xưởng của họ chuyên sản xuất các vật phẩm thờ cúng truyền thống.

"Bố tôi là một nghệ nhân nổi tiếng ở làng. Giờ đây, nghề của làng đang ngày càng mai một. Chúng tôi rất lo lắng. Tôi luôn cảm thấy một kết nối sâu sắc với nghệ thuật đúc đồng độc đáo của cha ông và mong muốn duy trì và chấn hưng nghề tổ", bà Minh chia sẻ.

Nghệ nhân Bùi Thị Minh tin rằng mỗi tác phẩm của mình là một kiệt tác bền vững, đại diện cho truyền thống và bản sắc của nghệ thuật đúc đồng Ngũ Xá. Một bức tượng Phật được chế tác tỉ mỉ có thể truyền cảm hứng cho mọi người hướng về điều tốt lành, thực hiện những hành động tốt và tránh xa điều ác, thể hiện giá trị của văn hóa tâm linh Việt Nam.

Gia đình bà Minh đã vượt qua những cơn bão của nền kinh tế thị trường. Trong gần năm thập kỷ đồng hành cùng chồng và con cái, bà đã tích luỹ được rất nhiều kinh nghiệm và sản xuất nhiều sản phẩm đáng tin cậy, bảo tồn những truyền thống được truyền lại từ tổ tiên.

"Tôi rất vui khi cả gia đình tôi gồm năm người theo đuổi nghề này và đã được trao danh hiệu 'Nghệ nhân Hà Nội'. Đó là một trách nhiệm nặng nề, buộc chúng tôi phải bảo vệ và quảng bá giá trị nghệ thuật và tinh hoa của dân tộc", bà nói.

Nghệ nhân Bùi Thị Minh trong xưởng đúc đồng của gia đình Ảnh: Đoàn Tùng

Theo anh Nguyễn Thanh Tuấn, con trai bà Minh, việc tạo ra các sản phẩm hoàn hảo và tinh tế là một nghệ thuật dựa trên nhiều kiến thức đa dạng về văn hóa, tôn giáo, hội họa, công nghệ và, quan trọng nhất, tâm lý của nghệ nhân. "Đúc đồng không phải là điều quá khó khăn, nhưng nó đòi hỏi sự nghiên cứu tỉ mỉ, chăm chỉ, kỹ năng và sự tập trung để thổi hồn vào tác phẩm", anh nói. "Quá trình chế tạo sản phẩm bao gồm định hình, làm khuôn, đúc, làm chín, khắc và hoàn thiện. Mỗi bước đều quan trọng và phải được tuân thủ chặt chẽ. Tuy nhiên, để đạt được sự tinh tế và sâu sắc, bước làm chín là quan trọng nhất."

Nghệ nhân Nguyễn Thanh Tuấn say mê chế tác Ảnh: Đoàn Tùng

Anh giải thích rằng sản phẩm đồng Ngũ Xá truyền thống nổi tiếng với phương pháp đúc và hoàn thiện hoàn toàn bằng tay. Kế thừa những kỹ thuật bí mật của gia đình, xưởng của gia đình bà Minh đã nổi tiếng với việc chế tác sản phẩm đúc đồng chất lượng cao.

Với một số sản OCOP đạt chuẩn 4 sao và nhiều giải thưởng trong nước, gia đình bà đã thành công tiếp nối truyền thống và thúc đẩy sự phát triển của làng nghề đúc đồng. Xưởng đúc đồng của gia đình bà vẫn luôn hối hả với các đơn đặt hàng hàng ngày. Tuy nhiên, bà vẫn luôn lo lắng về nguy cơ mất mát của nghệ thuật đúc đồng cổ điển, khi mà lao động trẻ theo nghề trở nên ngày càng hiếm hoi, còn những nghệ nhân thì già đi theo năm tháng.

"Tôi thật sự mong muốn bảo tồn xưởng này, biến nó thành điểm thu hút du khách. Tôi cũng chân thành hy vọng rằng nhà nước sẽ hỗ trợ chúng tôi trong việc đảm bảo một không gian để truyền lại nghệ thuật đúc đồng cho những thế hệ tương lai", bà Minh nói.