Liên minh HTX Việt Nam: Tìm kiếm mô hình tối ưu để thích ứng trong tình hình mới

Chiều 11/7, tại Hà Nội, Liên minh Hợp tác xã (HTX) Việt Nam tổ chức Hội thảo “Hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động của Liên minh HTX Việt Nam trong tình hình mới” nhằm trao đổi những vấn đề cốt lõi, tìm kiếm mô hình tối ưu để Liên minh HTX Việt Nam thực sự trở thành chỗ dựa vững chắc cho các hợp tác xã, thích ứng hiệu quả với những đòi hỏi của thời đại.

Phát biểu tại Hội thảo, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân cho biết, việc sắp xếp tinh gọn và hoàn thiện tổ chức bộ máy và hoạt động của Liên minh HTX Việt Nam trong tình hình mới có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là nhiệm vụ đột phá chiến lược, đáp ứng yêu cầu “Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả” để góp phần đưa kinh tế tập thể phát triển toàn diện và bền vững khi bước vào kỷ nguyên mới, thực hiện khát vọng hùng cường, thịnh vượng của dân tộc Việt Nam.

Thực tiễn trong những năm qua cho thấy, Liên minh HTX Việt Nam là tổ chức đại diện cho hợp tác xã, liên hiệp HTX, cho tổ hợp tác và các thành viên khác tự nguyện tham gia, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho các thành viên, có vai trò dẫn dắt, thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực kinh tế tập thể, để góp phần thực hiện các chính sách an sinh xã hội và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; là tổ chức đại diện của các thành viên trong quan hệ với các tổ chức quốc tế có tư cách pháp nhân.

“Việc không ngừng đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy của Liên minh HTX Việt Nam là một trong những điều kiện cơ bản, quyết định để việc góp phần đưa kinh tế tập thể đất nước đạt những thành tựu to lớn trong công cuộc đổi mới trong thời gian qua cũng như thời gian sắp tới”, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam nhấn mạnh.

Thống kê đến nay, cả nước có 33.364 HTX hoạt động trên nhiều lĩnh vực; gần 121.000 tổ hợp tác và 133 liên hiệp HTX. Trong suốt quá trình 32 năm xây dựng và phát triển, Liên minh HTX Việt Nam đã góp phần thúc đẩy phát triển khu vực kinh tế tập thể, đặc biệt là đóng góp trực tiếp khoảng 5% GDP.

Tuy nhiên, do chưa xác định rõ được tính chất, địa vị pháp lý của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam nên trong Luật HTX (năm 1996, năm 2003, năm 2012 và 2023) đã xác định khác nhau về Liên minh Hợp tác xã. Luật HTX năm 1997 xác định Liên minh HTX Việt Nam là tổ chức phi chính phủ, Luật HTX năm 2003 xác định Liên minh HTX Việt Nam là tổ chức kinh tế - xã hội, Luật HTX năm 2012 và 2023, xác định Liên minh HTX Việt Nam là tổ chức đại diện của các HTX, liên hiệp HTX.

Chủ tịch Cao Xuân Thu Vân cho rằng, tất cả địa vị pháp lý của Liên minh HTX Việt Nam nói trên chưa được cụ thể hóa trong quản lý của Nhà nước và tổ chức hoạt động của Liên minh HTX các cấp. Điều này gây ra những bất cập cho Liên minh HTX Việt Nam trong quá trình thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ các HTX, Liên hiệp HTX, Tổ hợp tác cũng như trong quá trình hoạt động và phát triển.

Thực tế cho thấy, Liên minh HTX Việt Nam đang hoạt động theo mô hình Hội, được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ. Liên minh HTX Việt Nam ngoài là đại diện, hỗ trợ thành viên thực hiện nhiều chức năng công ích như tuyên truyền, tư vấn, đào tạo, xúc tiến thương mại, hỗ trợ tín dụng, tiếp cận vốn, bảo hiểm... còn được Đảng, Nhà nước giao thực hiện một số nhiệm vụ chính trị, xã hội đặc thù (xóa đói giảm nghèo, bình đẳng giới, xây dựng nông thôn mới; hỗ trợ vùng đồng bào dân tộc miền núi...).

“Vẫn còn nhiều lúng túng trong việc xác định mô hình tổ chức phù hợp nhất cho Liên minh HTX Việt Nam”, Chủ tịch Cao Xuân Thu Vân cho hay.

Việc chưa rõ ràng về địa vị pháp lý đã ảnh hưởng đến năng lực vận hành, hiệu quả đại diện và khả năng huy động nguồn lực của hệ thống Liên minh HTX từ Trung ương đến địa phương. Trong khi đó, thực tiễn đang đặt ra yêu cầu bức thiết: cần một tổ chức đủ tầm, đủ tính pháp lý, đủ sức đại diện cho khu vực kinh tế tập thể, thành phần kinh tế đang được Đảng xác định là tất yếu khách quan trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

PGS.TS Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, cho rằng kinh tế tập thể, HTX đã và đang khẳng định là một trong những thành phần kinh tế quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Đây là thành phần kinh tế quan trọng đối với cả các nước xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa. Điều này cũng đã được chứng minh qua thực tiễn bởi hoạt động hiệu quả của các mô hình HTX trên toàn cầu.

Tuy nhiên, PGS.TS Dương Trung Ý cho rằng, trong quá trình hoạt động, mô hình tổ chức của Liên minh HTX Việt Nam còn phân tán, tỷ lệ HTX tham gia làm thành viên còn thấp. Vai trò của Liên minh HTX Việt Nam trong kết nối các đơn vị, tổ chức liên quan vẫn còn chưa thực sự rõ ràng.

Trong bối cảnh mới, khi Luật HTX 2023 ra đời và thực tiễn có nhiều mô hình HTX mới như HTX đa giá trị, HTX chuyển đổi số… Do đó, nếu giữ nguyên mô hình cũ, Liên minh HTX Việt Nam khó phát huy hết vai trò hỗ trợ HTX, Liên hiệp HTX, tổ hợp tác trong điều kiện mới.

Đề xuất mô hình tổ chức hoạt động của Liên minh Hợp tác xã trong điều kiện mới, PGS.TS Dương Trung Ý cho rằng, mô hình Liên minh Hợp tác xã cần ba bộ phận chức năng lớn, phối hợp chặt chẽ nhưng có sự phân định rõ ràng về vai trò, nhiệm vụ. Mỗi bộ phận đảm nhiệm một trụ cột then chốt trong hệ sinh thái phát triển của khu vực kinh tế tập thể, hợp tác xã.

Thứ nhất, bộ máy đại diện - chính trị xã hội- vận động chính sách. Đây là bộ phận giữ vai trò trung tâm trong việc đại diện tiếng nói của các hợp tác xã, tổ hợp tác trước Đảng, Nhà nước và toàn xã hội.

Thứ hai, bộ máy hỗ trợ - tư vấn - dịch vụ công ích. Đây là trụ cột cung cấp các dịch vụ đào tạo, tư vấn pháp lý, xúc tiến thương mại, chuyển đổi số, xây dựng thương hiệu, liên kết chuỗi, thị trường

Thứ ba, bộ máy sản xuất - kinh doanh - đầu tư. Thông qua các doanh nghiệp trực thuộc hoặc góp vốn kinh doanh, hình thành các doanh nghiệp dịch vụ đầu mối, vùng nguyên liệu, logistics, chế biến...

“Ba bộ phận chức năng trên được thiết kế như một chỉnh thể thống nhất, vừa đảm bảo thực hiện các sứ mệnh chính trị - xã hội, vừa cung ứng dịch vụ chuyên sâu và tạo năng lực sản xuất kinh doanh. Từ đó, khắc phục hạn chế của mô hình tổ chức cũ, nâng cao vai trò thực tiễn và vị thế pháp lý của Liên minh HTX trong bối cảnh mới”, PGS.TS Dương Trung Ý cho hay.