Mặt trận không tiếng súng - Bài 2: Phòng tuyến số

Từ hợp tác quốc tế đến chiến lược bảo mật nội địa, thế giới đang chứng kiến cuộc chạy đua quyết liệt để giữ vững an toàn cho môi trường số – nơi mọi kết nối, dữ liệu và thông tin đều trở thành tài sản chiến lược.

Mỹ – nền kinh tế số lớn nhất thế giới – hứng chịu tới 52% trong tổng số 562 vụ tấn công mã độc toàn cầu chỉ riêng tháng 9/2025. Là mục tiêu lớn nhất đồng thời cũng là “điểm nóng” tội phạm mạng (xếp thứ 4 toàn cầu), Washington xây dựng chiến lược an ninh mạng toàn diện, kết hợp tình báo, pháp luật và hợp tác quốc tế. Cục Điều tra Liên bang (FBI) đứng đầu lực lượng đặc nhiệm quy tụ hơn 30 cơ quan để điều tra, truy vết và triệt phá mạng lưới tin tặc; Bộ Tư pháp tập trung truy tố, thu hồi tài sản, hỗ trợ nạn nhân; còn Bộ An ninh Nội địa giám sát, phát hiện và giảm thiểu rủi ro hệ thống liên bang. Mỹ thúc đẩy mô hình công–tư, coi doanh nghiệp là đối tác chiến lược trong chia sẻ thông tin và ứng phó sự cố, đồng thời dẫn dắt liên minh 40 quốc gia hợp tác ngăn chặn tội phạm mã độc xuyên quốc gia.

Liên minh châu Âu (EU) đi đầu trong việc cân bằng giữa bảo mật mạng và quyền riêng tư. Năm 2024, EU thông qua Đạo luật Đoàn kết an ninh mạng và sửa đổi Luật An ninh mạng, tăng cường khả năng phát hiện, phối hợp và ứng cứu khẩn cấp giữa các nước thành viên. Mạng lưới trung tâm điều hành an ninh dùng trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn giúp cảnh báo sớm và hỗ trợ xuyên biên giới, trong khi “Dự trữ an ninh mạng” quy tụ chuyên gia và doanh nghiệp sẵn sàng ứng phó khi xảy ra khủng hoảng. EU cũng siết trách nhiệm của các nhà cung cấp dịch vụ kỹ thuật số trong báo cáo sự cố và bảo vệ dữ liệu người dùng.

Sau các vụ tấn công vào hệ thống y tế và cơ quan công quyền, Anh thúc đẩy Chiến lược An ninh mạng quốc gia 2022–2030, tập trung bảo vệ hạ tầng trọng yếu và nâng cao khả năng phục hồi của khu vực công. Dự luật “An ninh mạng và Khả năng phục hồi” ban hành năm 2025 buộc các doanh nghiệp, đặc biệt là đơn vị cung cấp dịch vụ thiết yếu, tuân thủ tiêu chuẩn an toàn và chia sẻ thông tin với cơ quan chức năng. Mô hình công–tư được mở rộng sang lĩnh vực tiền điện tử – nơi hoạt động rửa tiền kỹ thuật số diễn ra tinh vi.

Tại Australia, chiến lược an ninh mạng giai đoạn 2023–2030 được đánh giá là chủ động và toàn diện. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Đức Sơn - Khoa Kỹ thuật Điện, Máy tính và Khoa học Toán học thuộc Đại học Curtin (Australia), đồng thời là Chủ tịch Hiệp hội Máy tính IEEE chi nhánh tại bang Tây Australia, cho biết, sáu “lá chắn an ninh mạng” của Australia gồm: bảo vệ hạ tầng trọng yếu, chống tội phạm mạng, thúc đẩy hợp tác quốc tế, phát triển công nghệ, nhân lực và nhận thức cộng đồng. Chính phủ đầu tư mạnh cho Trung tâm An ninh mạng quốc gia, hỗ trợ người dân khi gặp sự cố và tăng cường đào tạo nhân lực số.

Trước sự gia tăng tấn công mạng, Nga đầu năm nay triển khai gói cải cách pháp lý sâu rộng, sửa đổi hơn 30 đạo luật, tăng hình phạt hình sự, cho phép tịch thu tiền điện tử và tài sản kỹ thuật số liên quan đến tội phạm. Nga cũng tăng cường kiểm soát Internet nhằm đảm bảo dữ liệu công dân không bị chuyển ra nước ngoài.

Tại Đông Nam Á – “vùng trũng” của lừa đảo trực tuyến – các quốc gia đang siết chặt khung pháp lý để bảo vệ người dân. Malaysia thông qua Luật Hình sự sửa đổi 2024, mở rộng trách nhiệm pháp lý tới cả cá nhân, tổ chức liên quan đến hành vi lừa đảo và trao thêm thẩm quyền cho cảnh sát trong truy tìm, phong tỏa, thu hồi tài sản. Đồng thời, Malaysia buộc các nền tảng như Facebook, TikTok, X đăng ký và gia hạn giấy phép hàng năm, có trách nhiệm gỡ bỏ nội dung lừa đảo, thể hiện cách tiếp cận quyết liệt trong làm sạch không gian mạng.

Singapore cũng yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội xác minh danh tính người bán có nguy cơ cao, đồng thời ràng buộc trách nhiệm của ngân hàng, tổ chức tài chính và viễn thông trong việc giám sát, lọc tin nhắn chứa mã độc. Đơn vị không tuân thủ sẽ phải bồi thường – biện pháp vừa răn đe, vừa khuyến khích chủ động bảo vệ khách hàng.

Việt Nam đang triển khai đồng bộ nhiều biện pháp bảo vệ an ninh mạng, từ hoàn thiện pháp lý đến tăng cường kỹ thuật và hợp tác quốc tế. Trên cơ sở Luật An ninh mạng và Chiến lược An toàn, An ninh mạng quốc gia, chủ động ứng phó với các thách thức từ không gian mạng đến năm 2025, tầm nhìn 2030, các cơ quan chức năng đã xây dựng hệ thống giám sát, cảnh báo và ứng cứu sự cố toàn quốc. Việt Nam cũng đẩy mạnh hợp tác trong ASEAN, Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (INTERPOL) và Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU), đồng thời thúc đẩy chương trình giáo dục kỹ năng số cho cộng đồng, hướng tới xây dựng “phòng tuyến số” tự chủ và an toàn.

Bản chất xuyên biên giới khiến việc điều tra và kiểm soát tội phạm mạng vô cùng khó khăn. Một hành vi phạm tội có thể xuất phát từ một quốc gia, máy chủ đặt ở nước khác và dòng tiền chuyển qua nhiều ngân hàng quốc tế, tạo nên thách thức lớn trong truy vết và xử lý. Sự khác biệt về luật pháp và năng lực kỹ thuật cũng gây ra khoảng trống hợp tác, trong khi vấn đề chủ quyền số khiến việc chia sẻ dữ liệu còn hạn chế.

Các chuyên gia nhận định, dù mỗi quốc gia có cách tiếp cận riêng, nhưng nếu thiếu cơ chế hợp tác toàn cầu và khung pháp lý thống nhất, nỗ lực riêng lẻ sẽ khó phát huy hiệu quả. Hơn bao giờ hết, thế giới cần một khuôn khổ pháp lý đa phương, minh bạch, tôn trọng chủ quyền số – nền tảng cho hợp tác quốc tế trong cuộc chiến bảo vệ không gian mạng.

Trong thế giới ngày càng phẳng, không quốc gia nào có thể tự bảo vệ mình trước những mối đe dọa trên không gian mạng. Hợp lực giữa chính phủ, doanh nghiệp, các tổ chức quốc tế và người dùng chính là “lá chắn mềm” cho an ninh số toàn cầu. Từ nhận thức đến hành động, từ đối phó đến chủ động – đó cũng là hành trình mà cộng đồng quốc tế đang cùng bước đi, hướng tới một không gian mạng an toàn, tin cậy và nhân văn hơn.