Mô hình chính quyền hai cấp: Hình thành đơn vị hành chính cấp xã mới gồm xã, phường, đặc khu

Bộ Nội vụ cho biết đã tiếp thu, chỉnh lý và hoàn thiện hồ sơ dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) trình Chính phủ xem xét để trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9, dự kiến khai mạc vào đầu tháng 5/2025.

*Chỉ còn cấp tỉnh và cấp xã

Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương đã sửa đổi, bổ sung cơ bản, toàn diện các quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành. Theo đó, đã quy định về đơn vị hành chính và tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã).

“So với Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành gồm 50 điều thì dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) dự kiến có 51 điều (tăng 1 điều), trong đó: giữ nguyên 4 điều, bỏ 3 điều (liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp huyện); bổ sung mới 4 điều; sửa đổi, bổ sung 43 điều; đồng thời chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ ba cấp thành hai cấp (bỏ cấp huyện). Dự thảo Luật sửa đổi 47/50 điều nên cần thiết phải ban hành Luật để thay thế Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành”, Bộ Nội vụ cho hay.

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung các quy định về tổ chức đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương hai cấp (gồm: cấp tỉnh và cấp xã, không tổ chức cấp huyện) phù hợp với địa bàn đô thị, nông thôn, hải đảo, đơn vị hành chính kinh tế - đặc biệt. Theo đó, cấp tỉnh giữ như quy định hiện hành (gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương); tổ chức lại các đơn vị hành chính cấp xã hiện nay để hình thành các đơn vị hành chính cấp xã (mới) gồm: xã, phường và đặc khu (ở hải đảo) để phù hợp với mô hình tổ chức mới; đơn vị hành chính kinh tế - đặc biệt giữ như quy định hiện hành do Quốc hội quyết định thành lập.

Dự thảo Luật quy định chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã đều tổ chức HĐND và UBND để bảo đảm bộ máy chính quyền thống nhất, hoạt động thông suốt từ Trung ương đến cấp xã. Cùng với đó, sửa đổi, bổ sung các quy định về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương để phân định rõ hơn thẩm quyền giữa cơ quan nhà nước ở Trung ương và chính quyền địa phương, giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh và chính quyền địa phương cấp xã nhằm phát huy vai trò tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp; đồng thời bảo đảm việc thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương; sửa đổi, bổ sung để làm rõ hơn vị trí, chức năng của HĐND, UBND.

* Cấp xã được ban hành văn bản quy phạm pháp luật

Trên cơ sở mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), dự Luật phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương theo hướng: Cấp tỉnh tập trung ban hành cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, quản lý vĩ mô, các vấn đề có tính chất liên vùng, liên xã, vượt quá năng lực giải quyết của cấp xã, đòi hỏi chuyên môn sâu và đảm bảo tính thống nhất trên toàn cấp tỉnh. Cấp xã là cấp tổ chức thực hiện chính sách (từ trung ương và cấp tỉnh), tập trung vào các nhiệm vụ phục vụ người dân, trực tiếp giải quyết các vấn đề của cộng đồng dân cư, cung cấp các dịch vụ công cơ bản, thiết yếu cho người dân trên địa bàn; các nhiệm vụ cần sự tham gia của cộng đồng, phát huy tính chủ động, sáng tạo của cấp xã.

Cụ thể là, đối với chính quyền địa phương cấp tỉnh, để thực hiện nhất quán nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, ngoài các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh theo quy định hiện hành, dự thảo Luật bổ sung một số quy định nhằm đẩy mạnh phân quyền từ Trung ương cho chính quyền địa phương cấp tỉnh, nhất là trong việc ban hành các cơ chế, chính sách, các lĩnh vực quy hoạch, tài chính, ngân sách, đầu tư,… của địa phương.

Đối với chính quyền địa phương cấp xã, dự thảo Luật quy định chính quyền địa phương cấp xã thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp huyện và cấp xã hiện nay. Điểm đáng chú ý trong dự thảo lần này là cấp xã được ban hành văn bản quy phạm pháp luật để quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền và phạm vi, nhiệm vụ quản lý của chính quyền địa phương cấp xã.

Căn cứ tình hình thực tiễn, chính quyền địa phương cấp tỉnh có trách nhiệm đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền các nhiệm vụ, quyền hạn của mình cho chính quyền địa phương cấp xã đối với các vấn đề cấp xã thực hiện hiệu quả, sát thực tiễn hơn, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả trong quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Đặc biệt là chính quyền địa phương cấp tỉnh đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền cho chính quyền địa phương ở phường để quản lý và phát triển đô thị, phát triển kinh tế đô thị và đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền cho chính quyền địa phương ở đặc khu để trao quyền tự chủ trong việc quyết định các vấn đề nhằm bảo đảm độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia trên các vùng biển, hải đảo, phát huy lợi thế, tiềm năng kinh tế biển, hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm thu hút người dân ra sinh sống, bảo vệ và phát triển hải đảo.

Ngoài ra, dự thảo Luật bổ sung chủ thể phân cấp là HĐND để thực hiện đồng bộ chủ trương đẩy mạnh phân cấp từ chính quyền địa phương cấp tỉnh cho chính quyền địa phương cấp xã; từ HĐND cho UBND cùng cấp (Luật hiện hành quy định ở chính quyền địa phương chỉ có chủ thể thực hiện phân cấp là UBND). Theo đó, quy định HĐND phân cấp cho UBND cùng cấp hoặc HĐND cấp dưới thực hiện liên tục, thường xuyên một hoặc một số nhiệm vụ, quyền hạn mà mình được giao theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp pháp luật quy định không được phân cấp.

Để bảo đảm hoạt động của chính quyền địa phương khi chuyển đổi mô hình chính quyền từ ba cấp sang hai cấp liên tục, thông suốt, không bị gián đoạn công việc, không để chồng chéo, trùng lặp hoặc bỏ sót nhiệm vụ, lĩnh vực, địa bàn, không làm ảnh hưởng đến nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, hoạt động bình thường của xã hội, người dân, doanh nghiệp, bảo đảm quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn, dự thảo Luật quy định hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2025. Giải thể đơn vị hành chính cấp huyện và chấm dứt hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện kể từ ngày 1/7 năm nay.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật quy định chấm dứt việc tổ chức mô hình chính quyền đô thị đang thực hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng và việc chuyển tiếp trong việc tổ chức chính quyền địa phương ở phường tại 3 địa phương này trong nhiệm kỳ 2021 - 2026.

11 nội dung chuyển tiếp cũng được quy định trong dự Luật nhằm bảo đảm hoạt động liên tục, bình thường của các cơ quan, tổ chức, đơn vị mới khi chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương ba cấp thành hai cấp theo quy định tại Luật này. Trong đó, để kịp thời thực hiện tổ chức chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã theo mô hình mới, giao Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương và điều chỉnh các quy định khác có liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương để thống nhất áp dụng trong thời gian chưa sửa đổi, bổ sung các luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và định kỳ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Trường hợp liên quan đến luật, nghị quyết của Quốc hội thì báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.

Phát biểu bế mạc Hội nghị Trung ương 11 khóa XIII vào chiều 12/4, Tổng Bí thư Tô Lâm cho biết, Ban Chấp hành Trung ương thống nhất cao các chủ trương về tổ chức chính quyền địa phương hai cấp: cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương), cấp xã (xã, phường, đặc khu trực thuộc tỉnh, thành phố). Số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập là 34 tỉnh, thành phố (28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương). Kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện sau khi Quốc hội quyết nghị sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 (sửa đổi); sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã bảo đảm cả nước giảm khoảng 60-70% số lượng đơn vị hành chính cấp xã hiện nay.

Với mô hình tổ chức hành chính mới, cấp tỉnh vừa là cấp thực hiện chủ trương, chính sách từ Trung ương, vừa là cấp ban hành chính sách trên địa bàn tỉnh, thành phố và trực tiếp chỉ đạo, quản lý các hoạt động của cấp xã trên địa bàn. Cấp xã chủ yếu là thực hiện chính sách từ cấp Trung ương và cấp tỉnh ban hành; được tăng cường phân cấp, phân quyền và có thẩm quyền ban hành văn bản qui phạm pháp luật để quyết định việc tổ chức thi hành pháp luật trên địa bàn và quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền của cấp mình.