Ngôi “sao sáng” trong dòng chảy FDI toàn cầu

Dây chuyền kiểm tra bảng mạch điện tử tại một doanh nghiệp của Hàn Quốc tại khu công nghiệp Yên Phong. Ảnh: Danh Lam - TTXVN

Nếu Cách mạng Tháng Tám giúp Việt Nam giành lại chủ quyền dân tộc, thì FDI trong thời kỳ Đổi mới và hội nhập đã khẳng định chủ quyền kinh tế của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa. Sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, cùng tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đang mở ra cả thời cơ lẫn thách thức mới cho nền kinh tế Việt Nam.

TS. Phan Hữu Thắng, Chủ tịch Liên chi hội Tài chính Khu công nghiệp Việt Nam (VIPFA), Nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) cho biết, nhìn lại chặng đường phát triển 80 năm qua (1945 – 2025) có thể thấy mối liên hệ mang tính biểu tượng, nếu Cách mạng Tháng Tám giúp Việt Nam giành lại chủ quyền dân tộc, thì FDI trong thời kỳ Đổi mới và hội nhập đã khẳng định chủ quyền kinh tế của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Ngay sau ngày thống nhất đất nước, các lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước đã tính đến việc sử dụng nguồn vốn đầu tư nước ngoài trong bối cảnh ngân sách eo hẹp, cơ sở hạ tầng bị chiến tranh tàn phá. Trên cơ sở đó, tháng 4/1977, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng ký Nghị định số 115-CP ban hành Điều lệ Đầu tư nước ngoài. Đây là văn bản pháp lý, "nền móng" đầu tiên thể chế hóa chính sách kinh tế đối ngoại, quy định cụ thể về lĩnh vực, đối tác, hình thức, thời hạn, quản lý vốn, chế độ kế toán – thống kê, thủ tục đầu tư, giải thể và xử lý tranh chấp.                      

Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977 đã mở ra trang mới trong lịch sử phát triển kinh tế đối ngoại của Việt Nam, hướng tới đa phương hóa, đa dạng hóa. Tuy nhiên, do bối cảnh quốc tế chưa thuận lợi, văn bản này chưa mang lại kết quả như kỳ vọng. Đến năm 1984, Bộ Chính trị quyết định bổ sung và hoàn thiện, tiến tới xây dựng một đạo luật đầu tư hoàn chỉnh. Sau nhiều vòng thảo luận, ngày 29/12/1987, Quốc hội khóa VIII đã thông qua Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Đây là đạo luật mang tính bước ngoặt, đánh dấu thời kỳ mới trong thu hút FDI.

Kể từ đó, Luật Đầu tư nước ngoài đã nhiều lần được sửa đổi, bổ sung vào các năm 1990, 1992, 1996, 2000, 2005, 2014 và 2020. Luật ngày càng thông thoáng, hấp dẫn, phù hợp thông lệ quốc tế. Nhà đầu tư nước ngoài có thể triển khai thuận lợi, qua đó đưa dòng vốn FDI tăng trưởng mạnh mẽ, đóng góp quan trọng cho công cuộc đổi mới.

TS Phan Hữu Thắng cho biết, hoàn thiện khung pháp lý về đầu tư còn giúp Việt Nam chính thức trở thành thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) ngày 11/1/2007, rồi tham gia hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA). Cùng với đó, các lần sửa đổi luật đều gắn với chỉ đạo sát sao của Đảng, phù hợp bối cảnh trong nước và tình hình quốc tế.

Đến năm 2019, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 50-NQ/TW về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến 2030. Mục tiêu đặt ra là: hoàn thiện thể chế cạnh tranh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đưa môi trường kinh doanh Việt Nam thuộc nhóm ASEAN 3.

Năm 2005, Quốc hội ban hành Luật Đầu tư, áp dụng chung cho cả đầu tư trong nước và nước ngoài, tạo "sân chơi" bình đẳng, đơn giản hóa thủ tục, thuận lợi cho hội nhập quốc tế. Vì vậy, FDI không chỉ mang lại vốn mà còn công nghệ, quản lý, mở rộng thị trường, đóng góp lớn cho tăng trưởng.

Trong gần bốn thập kỷ thu hút FDI (1987–2025), Việt Nam luôn kiên định thu hút vốn nước ngoài nhằm phục vụ các mục tiêu chiến lược cho phát triển kinh tế-xã hội. Trước hết, Việt Nam chú trọng thu hút những dự án có hàm lượng công nghệ cao, qua đó tiếp thu công nghệ hiện đại và kinh nghiệm quản lý tiên tiến để nâng cao năng lực sản xuất trong nước.

Song song, FDI được định hướng vào những ngành giúp chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đưa nền kinh tế từ nông nghiệp lạc hậu tiến lên công nghiệp và dịch vụ giá trị cao. Bên cạnh đó, các dự án FDI đã tạo ra hàng triệu việc làm, góp phần nâng cao mức sống người dân, đảm bảo an sinh xã hội và trật tự kinh tế.

Quan trọng không kém, Việt Nam luôn gắn việc thu hút FDI với mục tiêu nâng cao tính độc lập, tự chủ của nền kinh tế, xây dựng một nền kinh tế tự cường trong hội nhập. Tất cả những mục tiêu này nhằm đảm bảo rằng nguồn vốn FDI được sử dụng hiệu quả, phục vụ cho sự nghiệp phát triển đất nước một cách bền vững.

Hơn nửa đầu năm 2025, Việt Nam đã thu hút hơn 24 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), tăng 27,3% so với cùng kỳ năm trước, mức cao nhất tính đến giữa năm kể từ 2009, bất chấp xu hướng suy giảm FDI toàn cầu.

Bên cạnh đó, giá trị thương hiệu quốc gia Việt Nam tiếp tục tăng trưởng ổn định, hiện xếp thứ 32 toàn cầu theo Brand Finance, tăng từ thứ hạng 47 cách đây chỉ một thập kỷ. Tính đến hết quý II/2025, Việt Nam đã thu hút đầu tư từ 151 quốc gia và vùng lãnh thổ với 43.702 dự án còn hiệu lực, tổng vốn đăng ký lên tới 519,5 tỷ USD.

Tuy nhiên, bên cạnh thành công này, những thách thức mới cũng đã nổi lên. Bước ngoặt hiện tại của Việt Nam là chuyển đổi từ mô hình FDI dựa trên chi phí sang mô hình dựa trên đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số.

Dù một số yêu cầu chưa đạt như kỳ vọng, nhưng các mục tiêu xuyên suốt của chính sách FDI luôn được nhấn mạnh: thu hút công nghệ và kỹ thuật cao, tiếp nhận kinh nghiệm quản lý tiên tiến, thúc đẩy công nghiệp hóa – hiện đại hóa, giải quyết việc làm, nâng cao đời sống nhân dân, đồng thời củng cố nền kinh tế độc lập, tự cường.

Để thu hút dòng vốn FDI vào những lĩnh vực ưu tiên, Việt Nam đang triển khai thực hiện nhiều giải pháp mang tính chất quyết định, quan trọng như việc ban hành Chiến lược hợp tác đầu tư nước ngoài giai đoạn 2021 – 2030; trong đó, tập trung và chất lượng dự án, đặc biệt trong các lĩnh vực được ưu tiên kêu gọi đầu tư. Việt Nam cũng nỗ lực cải thiện thể chế, ban hành chính sách ưu đãi, thiết lập quỹ hỗ trợ đầu tư, phát triển trung tâm tài chính quốc tế, đẩy mạnh đầu tư cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng.

Ông Alexander Ziehe, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp Đức tại Việt Nam đánh giá cao những cải cách cơ sở hạ tầng và nỗ lực tạo môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch của Việt Nam và tin rằng điều này sẽ tiếp tục nâng cao sức hút của Việt Nam đối với dòng vốn FDI chất lượng cao, dài hạn, đặc biệt là những lĩnh vực mà chúng tôi có thế mạnh.  

Cùng với các chính sách ưu đãi về thuế, đất đai, cơ sở hạ tầng được ban hành, tinh gọn bộ máy hành chính và thủ tục đầu tư,… đều nhằm mục tiêu tối đa hóa sự thuận lợi cho các doanh nghiệp nước ngoài khi đầu tư tại Việt Nam.

Tại các cuộc họp với các nhà đầu tư FDI gần đây, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh, Việt Nam ưu tiên thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có chọn lọc, tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm như cơ sở hạ tầng chiến lược, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, công nghệ sinh học, vật liệu mới, chip bán dẫn và trí tuệ nhân tạo.

“Chính phủ luôn cam kết tạo điều kiện thuận lợi và đồng hành cùng các đối tác quốc tế, các doanh nghiệp, nhà đầu tư trong và ngoài nước thúc đẩy các hoạt động hợp tác đầu tư kinh doanh hiệu quả và bền vững”, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng khẳng định.

Nhờ khung pháp lý ngày càng hoàn thiện, ngay cả khi Việt Nam chưa có thị trường phát triển đầy đủ vào cuối thập niên 1980, các nhà đầu tư ngoại vẫn có thể yên tâm kinh doanh tại Việt Nam với môi trường không khác biệt nhiều so với các nước thị trường lâu năm. Có thể nói, sự định hướng và cam kết nhất quán của Đảng và Nhà nước qua từng giai đoạn đã tạo niềm tin vững chắc cho nhà đầu tư, góp phần đưa FDI trở thành động lực quan trọng cho tăng trưởng.