Người khởi đầu ngành công nghiệp thang máy

Thế kỷ 20 chứng kiến sự thay đổi của nghệ thuật kiến trúc và kỹ thuật xây dựng. Thay vì những công trình bề thế, tinh xảo là những tòa nhà cao tầng chọc trời đua nhau mọc lên ở khắp nơi. Nhưng có lẽ, ít ai nghĩ đến một trong những lý do quan trọng để những tòa nhà này tồn tại, chính là nhờ sự phát triển vượt bậc của chiếc thang máy. 

Là sản phẩm đặc trưng của kỷ nguyên công nghệ, nhưng những chiếc thang máy đã trải qua một thời kỳ dài không mấy phát triển. Nếu không kể đến nhà toán học Archimedes, được coi là người đầu tiên phát minh ra thang máy ở dạng thô sơ, thì nhà phát minh người Mỹ Elisha Graves Otis chính là người đã đưa thang máy tiến một bước dài lên tầm cao mới, trở thành phương tiện phổ biến, giúp con người dễ dàng chinh phục những đỉnh cao. 

* Người khởi đầu ngành công nghiệp thang máy 

Từ trước công nguyên, những chiếc thang hoặc tời nâng thô sơ đã được sử dụng nhiều trong đời sống. Chúng hoạt động nhờ sức người, súc vật, hoặc cơ cấu cơ khí vận hành bằng nước để đưa đồ vật lên cao, hiếm khi chúng được sử dụng cho con người bởi thiếu sự an toàn. 

Trong khoảng nửa đầu thế kỷ 19, cấu tạo và cơ chế vận hành thang máy đã được cải tiến rất nhiều nhưng vẫn chưa đạt được sự tin cậy đáng kể, cho đến khi Elisha Graves Otis công bố phát minh của mình. 

Elisha Graves Otis sinh ngày 3-8-1811, tại thị trấn Halifax, Vermont, Hoa Kỳ. Là một người chăm chỉ, khéo tay và yêu thích sáng tạo, trước khi bỏ công nghiên cứu về cơ chế vận hành của thang máy, ông từng tự thiết kế cối xay gió, máy tiện để sản xuất búp bê, phanh an toàn cho xe lửa hay lò nướng bánh mì tự động… 

Vào năm 1851, trong khi dọn dẹp nhà máy với vô số đồ dùng, dụng cụ cần vận chuyển lên cao, Otis nghĩ tới hệ thống nâng hạ hàng hóa vẫn được người ta sử dụng lúc bấy giờ. Tuy nhiên, những hệ thống này thường gặp trục trặc, thang hàng rất có thể sẽ rơi thẳng xuống dưới và phá hủy hàng hóa bên trong. Không muốn có rủi ro, ông và hai người con trai của mình đã nghiên cứu thiết kế và thử nghiệm thành công “thang máy an toàn”. Trong thiết kế này, những bánh răng cưa được kích hoạt khi dây cáp bị đứt, giúp giữ khoang vận chuyển không bị rơi xuống, bảo vệ an toàn cho hàng hóa, thậm chí là hành khách trên thang. 

Và hội chợ Thế giới New York năm 1853 là cơ hội lớn giúp ông quảng bá thiết kế đột phá của mình. Để chứng mình tính hiệu quả và an toàn của thiết bị, Otis đã lấy chính tính mạng mình cho cuộc thử nghiệm. Trước hàng trăm khán giả, ông đứng trên một chiếc bục được kéo lên cao rồi cắt đứt sợi dây cáp nối duy nhất. Chiếc thang rơi xuống vài cm rồi dừng lại. Cơ chế khóa an toàn của Otis đã hoạt động hoàn hảo. 

Màn trình diễn với thang máy của Otis không chỉ gây ấn tượng mạnh với công chúng mà cả với các nhà đầu tư, giúp ông và công ty Otis Brothers nhanh chóng nổi tiếng. Công ty Otis trở thành nhà lắp đặt chiếc thang máy chở khách hiện đại đầu tiên trên thế giới vào năm 1857 tại tòa nhà 488 phố Broadway, New York. Các đơn hàng mới liên tục gửi đến và tăng gấp đôi mỗi năm, đánh dấu thời kỳ phát triển rực rỡ của những chiếc thang máy trên khắp thế giới. Đồng thời đưa Otis trở thành một thương hiệu toàn cầu. Thang máy đặc biệt trên tháp Eiffel ở Pháp năm 1889 và thang máy cho tòa nhà cao nhất thời bấy giờ - Woolworth Buiding cao 60 tầng ở New York vào năm 1913 đều do Otis thiết kế, lắp đặt. 

Và mặc dù trên thị trường có rất nhiều công ty chuyên về thang máy, thang cuốn, nhưng Otis luôn được biết đến với việc phát triển một nền văn minh mới, mà như nhiều người vẫn nói: nếu không có Elisha Otis thì không có các toà nhà chọc trời hiện nay. 

* Không ngừng vươn xa 

Có thể nói, phát minh ra thang máy an toàn là bước đột phá quan trọng nhất của thế kỷ 19, vì nó mở ra cơ hội phát triển của các toà nhà chọc trời. Trước đây, những tòa nhà cao nhất thường không quá 7 đến 8 tầng. Vấn đề không chỉ là kỹ thuật xây dựng, mà còn bởi sự giới hạn sức lực khi con người sử dụng cầu thang bộ. Những chiếc thang máy ngày càng nhanh hơn, an toàn hơn, với động cơ mạnh mẽ hơn đã cho phép chúng ta xây những tòa nhà cao hơn và ngày càng cao hơn nữa. Hiện nay, tháp Burj Khalifa tại thành phố Dubai đang giữ kỷ lục về chiều cao lên tới gần 1km, chính xác là 828 m tính từ mặt đất. Và chắc chắn, nó sẽ không thể tồn tại nếu thiếu những chiếc thang máy bên trong. 

Các sản phẩm phục vụ ngành thang máy cũng bắt đầu cải tiến với thang cuốn, băng chuyền lần lượt xuất hiện, trở thành thiết bị không thể thiếu trong các tòa nhà hiện đại. Không chỉ theo kịp sự phát triển liên tục của xã hội, trở thành trung gian của kỹ thuật kiến trúc và mỹ thuật, trang hoàng thêm cho các công trình xây dựng, nhiều công nghệ mới đang được tính đến, giúp thang máy có một tương lai đầy hứa hẹn và vươn xa. Những chiếc thang sử dụng đệm từ, có thể di chuyển theo chiều dọc hay chiều ngang đã được nghiên cứu trên thực tế. Thậm chí, theo NASA, một chiếc thang máy tới không gian sẽ khả thi trong tương lai không xa. Chiếc thang sẽ chạy từ tháp căn cứ cao 50km tới một vệ tinh địa tĩnh cách Trái Đất gần 36 nghìn km. Nó có thể di chuyển tới hàng nghìn cây số trên giờ và giấc mơ vươn cao của con người chỉ nằm trong tầm tay./.